Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1778

Brieven ter verbetering van het Gemoed; aan eene jonge Juffrouw geschreeven door Mevrouw Chapone. Op een vryen trant uit het Engelsch vertaald. Te Amsterdam by de Wed. Loveringh en Allart en M. de Bruyn. In groot octavo 266 bladz.

Men mag deeze Brieven met het hoogste regt aanmerken, als een nuttig Huisboek, waarvan alle dezulken, dien de opvoeding van jonge Jufferen is aanbevolen, met hoop op een goe-

[p. 180]

den uitslag, gebruik kunnen maken. Zy mogen dezelven gerustlyk ter leezinge aanpryzen, in de verzekering, dat de schoone kunne 'er niets in zal aantreffen dan 't geen inderdaad, overeenkomstig met den Tytel, op deeze of geene wyze, kan strekken ter verbeteringe van derzelver Gemoed. - Mevrouw Chapone boezemt haar Godsdienstige beginzels in, welke geschikt zyn, om een heilzaamen invloed te hebben, op haaren geheelen wandel en leidt haar leerzaam op tot een verstandig onderzoek der Heilige Schriften. Hieraan hegt zy voorts eene weluitgevoerde onderrigting nopens de bestiering van het hart en de hartstogten, met nevensgaande aanmerkingen over 't geen men in agt heeft te neemen, ter bevorderinge en aankweekinge eener lofwaarde gemoedsgesteltenisse. Wyders maakt zy haar werk van haar zodanige regelen van Huishoukunde mede te deelen, die haar van een bestendig nut kunnen zyn, zo ter bestieringe van het Huisgezin, als ter voortzettinge van een Godsdienstig gedrag in de beslommeringen van 't huishoudelyke leven. Op eene dergelyke wyze geeft zy der Jufferschap leerzaame lessen omtrent de beschaafdheid der levenswyze, de aankweeking haarer begaasdheden in 't algemeen, en van haar verstandlyk vermogen in 't byzonder; met eene bygevoegde handleiding, nopens de nutte kennis der Aardryksbeschryvinge en der Tydrekenkunde, benevens oordeelkundige onderrigtingen over de beste wyze, om de Historie te leezen, met aanduidinge der voordeelen aan dat alles verknogt. Ieder deezer onderwerpen behandelt Mevrouw Chapone op eene kortbondige en leevendige wyze, zo dat jonge Juffers, die tot eenig nadenken opgeleid zyn, deeze Brieven, zonder verveeling en met vermaak, kunnen doorbladeren ter verkryginge van zodanige kundigheden en inprentinge van zulke leeringen, die, terwyl ze haar Verstand beschaaven, tevens haar Gemoed verbeteren; vooral indien ze het geluk hebben van zig onder de Bestiering der zodanigen te bevinden, die haare aandagt ongedwongen weeten te vestigen op 't geen zy leezen; en daarvan, by voorkomende gelegenheden, gebruik te maaken, om die denkbeelden bestendig leevendig te houden. - Tot een voorbeeld der maniere van voorstellinge, in deeze Brieven in agt genomen, diene de volgende lesse van Mevrouw Chapone, ter beteugelinge van een driftig character; die, hoewel in deezen aan eene jonge Juffrouw gegeeven, ook zeer wel aan bejaarder van de eene en andere Sexe voorgedraagen mag worden. Na eene korte voorafgaande aanmerking, over het nadeelige en haatlyke van zig in drift te stellen, vooral in het vrouwlyke character, (daar leenigheid, zachtmoedigheid en geduld haare byzondere cieraaden zyn, terwyl eene woedende vrouw eene van de haatelykste vertooningen in de natuur is,) drukt zy zig desaangaande in deezervoegen uit.

‘De ondervinding leert het, dat zelss de driftigste lieden zich kunnen bedwingen, als zy eene genoegzaame reden daartoe heb-

[p. 181]

ben; - by voorbeeld, de tegenwoordigheid van die geenen, welken zy vreezen, of by wien zy zich byzonderlyk zoeken te veraangenaamen. - 't Is derhalve, geene verschooning, als gy hun, welken gy door onvriendlyke verwytingen of verkeerde betichtingen verongelykte, zegt, dat gy in drift waar. - Dat gy u inwilligde, in drift tot hen te spreeken, is reeds een bewys van trotse verachting, waar over zelfs de minste uwer medeschepselen zich met recht gevoelig zouden mogen vertoonen. - Als gy u eens in zo ver vertoornd bevindt, dat gy u ligtlykiets zou laaten ontvallen, dat eenen anderen ergeren en beleedigen zou, moest gy oogenbliklyk besluiten, liever te zwygen, of het vertrek te verlaaten, dan iets, door eene zo slechte neiging ingegeeven, te uiten. - Wees verzekerd, gy zyt dan zo onbekwaam om te redenkavelen, os te bestraffen, als om reden van anderen te hooren. - 't Is derhalve uwe pligt, zo eene gelegenheid tot zonde te ontwyken; en te wachten, tot dat gy bedaard zyt, eer gy het waagt over het voorgevallene te oordeelen. Door u te gewennen, op deeze wyze uwen toorn te overwinnen, zult gy bevinden, dat die kwaade luimen allengs verzwakken, en zo handelbaar worden, dat zy uwe reden in vryheid laaten. - Gy zult in staat zyn, om uwe tong te bedwingen van het kwaade, en uwe blikken en gebaarden van alle uitbeeldingen van geweld en kwaadwilligheid. - De hoogmoed, die zo veele onheilen in 's menschen gemoed voortbrengt, is de ryke bron van drift. - Die eene gepaste nedrigheid, een betaamlyk gevoel van zyne eigene gebreken en ongenoegzaamheden, en eene behoorlyke achting voor anderen, in zynen boezem aankweekt, zal in geene groote verzoeking tot geweldigen of onredelyken toorn staan.

In geval van weezenlyke verongelykingen, die eischen, dat wy 'er onze gevoeligheid over toonen, is 'er eene edelmoedige soort van toorn, een eigen en noodzaaklyk deel onzer natuure, die niets zondigs behelst. - Ik wenschte niet, dat gy ongevoelig hier omtrent waart; - want die geene verongelyking gevoelt, moet ook onvatbaar zyn, om door weldaaden behoorlyk bewoogen te worden. - By die, welke u kwaad behandelen, zonder u echter te tergen, moet gy uwe waardigheid handhaaven. - Maar, om dit te doen, behoort gy, terwyl gy toont, een gevoel van hun onbehoorlyk gedrag te hebben, uwe bedaardheid en zelfs goedwilligheid te behouden, - overtuigende hen daar door zo van het onvermoogen, als van de onrechtvaerdigheid hunner boosheid. - Gy moet ook alle de omstandigheden, met oprechtheid en liesde, wikken en weegen, en wel bedenken, of het uiten uwer verdiende gevoeligheid geene kwaade gevolgen aan onschuldige persoonen kan veroorzaaken, - gelyk bykans altyd het geval in samilietwisten is, - en of het niet gelegenheid kan geeven tot de

[p. 182]

overtreeding van de eene of andere pligt. of ter krenkingeener noodzaaklyke verbintenisse, waaraan gy zelfs uwe billykste gegevoeligheid zoudt moeten opofseren.

Bovenal draag zorg, dat eene byzondere beleediging, u aangedaan, u tegen het geheele karakter des beleedigers niet onrechtvaerdiglyk opstooke. - Grootmoedige toorn sluit de achting voor 't geen weezenlyk schatbaar is zo min buiten, als de voortduurende goedwilligheid jegens hem, die 'er de bezitter van is. - Zo een edelmoedige toorn boezemt zelfs eene begeerte in, om hem door weldaaden te overwinnen, - en wenscht hem geene andere straf te doen gevoelen, dan de smert en het berouw van hem beleedigd te hebben, die zyne vriendschap verdiende. - Hy is ook altyd verzoenbaar, zo ras de overtreeder van zyne dwaaling overtuigd is; - ook kan geene volgende verongelyking dien opwekken, om te rug te zien op voorleedene wangedraagingen, die eens waren vergeeven.

Maar 't is misschien onnoodig, eenige regels voor dit geval te geeven. - De bewustheid van verongelykte onschuld weerhoudt, natuurlyker wyze, de onmaatige uitbersting van toorn. - Onze drift is gemeenlyk het ongeregeldste, als wy van onze schuld overtuigd zyn, en vreezen, dat wy ons voor verachting hebben bloot gesteld. Als wy weeten, dat wy verkeerd hebben gehandeld, zal het minste onrecht, in de wyze van beschuldiging ons aangewreeven, onze bitterste gevoeligheid gaande maaken; maar, als wy ons zelven onschuldig kennen, zal de vinnigste beschuldiging eer medelyden of verachting, dan woede verwekken. - Als gy u derhalve ooit zeer toornig gevoelt, vermoed, dat gy ongelyk hebt, en besluit, eerst de uitspraak van uw eigen geweeten te hooren, eer gy de straf, die gy misschien zelf hebt verdiend, op een ander brengt. - Dit zelfs onderzoek zal u tyd geeven om te bedaaren, en, indien gy aan de billykheid plaats geest, u overhaalen, om uw eigen ongelyk met dat van uwen tegenspreeker te vergelyken, en de rekening met hem op gelyke voorwaarden te vereffenen’.