Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 569]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen betrekkelyk.

Bedenkingen over den invloed van den smaak op de zeden.

EEnige Menschen zyn van eene ligt aandoenlyke geaartheid, die hun zeer gevoelig maakt voor alle de lotgevallen deezes leevens: zy ondervinden eene hooggaande vreugde, en springen op van vrolykheid als de Voorspoed hunne wenschen bekroont; dan de hartkwellendste verdrietlykheid is hun deel, wanneer wederspoed en ramp op hun aanvallen. Gunstbewyzen en dienstvaardigheden winnen gereedlyk hunne vriendschap: de geringste belediging port hun tot wraak op. Eerbetooning en blyk van onderscheiding verheffen zich boven maate; doch zy worden, daar en tegen, door veragting en smaad, sterk getroffen, en te neer geslaagen.

Menschen van deezen stempel hebben, buiten tegenspraak, veel leevendiger geneugten, en treffender te leurstellingen, dan lieden van koeler en bedaarder geaartheid. Maar ik geloof, dat, wanneer men alles tegen elkander opweege, 'er bykans niemand zal gevonden worden, of hy zou, stond het te zyner keuze, liever de laatstgemelde dan de eerstgenoemde hoedanigheid bezitten. Over 't Geluk of Ongeluk deezes leevens hebben wy weinig te beschikken: en, wanneer iemand van deezen ligtaandoenlyken aart eenig ongeluk treft, wordt hy geheel van verdriet en ongeneugte verslonden, en te eenemaale beroofd van allen verkwikkend genot in de dagelyksche voorvallen deezes leevens: en dit genot ondertusschen maakt het grootste gedeelte uit van ons geluk. Zeer smertende toevallen komen ons veelvuldiger over dan groote geneugten; en, gevolglyk zal de zeer aandoenlyke Man, de laatste min dan de eerste aantreffen: om thans niet op te merken, hoe Menschen van zo leevendig en driftig eene geaartheid veel gevaar loopen, om de perken van voorzigtigheid en gemaatigdheid te overschreeden, en verkeerde stappen te doen, die menigmaal onherstelbaare gevolgen naa zich sleepen.

'Er is eene kieschheid van Smaak in zommige Menschen, die zeer veel overeenkomsts heeft met deeze kieschheid van Driften, en dezelfde aandoenlykheid veroorzaakt, ten opzigte van het Schoone en het Leelyke, als de andere omtrent Voorspoed en Tegenspoed, Goede diensten en Onheusche bejegeningen. Toont men een Dichtstuk, of een Schildery, aan deezen Man, de kieschheid van zyn' Smaak maakt hem aandoenlyk voor elk deel: hy voelt en ontdekt de stoute en meesterlyke trekken, met de grootste voldoening; dan het laffe, het ongeschikte vervult hem met walging en afkeer. Een beschaafde en verstandige Verkeering verleent hem een alleraangenaamst onderhoud: ruwheid en onbeschoftheid strekt hem ten geessel. Met één

[p. 570]

woord, kieschheid van Smaak heeft dezelfde uitwerking als kieschheid van Drift: beiden breiden zy den kring uit van ons geluk en van onze elende: beiden maaken zy ons gevoelig voor geneugten en ongeneugten, die de rest des Menschdoms niet gewaar worden.

Eene kieschheid van Smaak is, nogthans, zo zeer te wenschen en aan te kweeken, als eene kieschheid van Drift te beklaagen, en, zo veel mogelyk, te verbeteren. De gelukkige of ongelukkige Toevallen deezes leevens hangen weinig van onze eigene beschikking af: doch wy zyn, voor een groot gedeelte, volstrekte meesters, welke Boeken wy willen leezen, welke Uitspanningen wy zullen neemen, wat Gezelschap wy zullen houden. - Zommige Wysgeeren hebben getragt ons Geluk geheel onafhanglyk te maaken van alles wat buiten ons is. Dit is een onuitvoerlyk bestaan: dan elk verstandig Man zal tragten zyn Geluk te stellen in zodanige dingen, als meest aan hem zelven staan, en dit is best te verkrygen door kieschheid van Smaak. Wanneer iemand deeze bezit, is hy gelukkiger door 't geen zyn Smaak dan door 't geen zyne Driften streelt, en heeft meer genots van een treffend Dichtstuk of eene weldoorwrogte Redenvoering, dan de kostbaarste weelde der wellust kan verschaffen.

Hoe zeer kieschheid van Smaak en van Drift aan elkander verbonden zyn in de oorspronglyke gesteltenis der Ziele, valt moeilyk te bepaalen. Myns bedunkens zyn ze zeer nauw aan elkander verknogt. Elk heeft gelegenheid om op te merken, dat de Vrouwen, met kiescher Driften dan de Mannen begaafd, ook een' kiefcher Smaak hebben, in de cieraaden van opschik, toestel, en de gewoone welvoeglykheden van gedrag. Iets uitmuntends in deeze stukken doet hun Smaak veel eer aan dan dien der Mannen: en kan iemand den Smaak eener Vrouwe treffen, hy is niet verre van 't winnen haarer genegenheid.

Doch, welk eene verwantschap 'er oorspronglyk ook moge weezen tusschen deeze gesteldheden, ik hou my ten vollen verzekerd, dat niets kragtdaadiger strekke om de kieschheid van Drift te geneezen, dan het aankweeken van dien fynder Smaak, welke ons in staat stelt om over de Characters der Menfchen, de opstellen van Vernuft, en de voortbrengzels der beschaavende Kunsten, te oordeelen. - Ons Oordeel zal door 't gebruik meer en meer gesleepen worden; wy zullen ons rechtmaatiger kundigheden van dit leeven vormen; veele dingen, die anderen behaagen of mishaagen, zullen ons te laag voorkomen en onzer opmerkinge onwaardig weezen: en wy zullen, allengskens, die ligtgeraaktheid en kieschheid van Drift, welke zo veel onrusts baart, afleggen.

Een welaangekweekte Smaak, voor de beschaavende Kunsten, vermeerdert onze aandoenlykheid voor alle tedere en aangenaame Driften, en bevrydt teffens de Ziel voor ruwer en ongestuimer beweegingen: dit steunt op twee zeer blykbaare gronden. - Voor

[p. 571]

eerst, bevordert niets zo zeer de evenmaatigheid van gesteltenis als het beoefenen van de schoonheden der Dichtkunde, der Welspreekenheid, der Muzyk of der Schilderkunste. Zy verschaffen eene zekere keurlykheid van gewaarwording, aan 't gros des Menschdoms onbekend: de beweegingen, daar door verwekt, zyn zagt en teder. Zy trekken het hart af van de woelige en winstzoekende bezigheden, koesteren opmerkzaamheid, baaren rust, en die aangenaame zagtheid van geestgesteltenisse, welke best aan Liefde en Vriendschap voegt.

Ten anderen, bevordert kieschheid van Smaak, Liefde en Vriendschap, door onze keuze tot weinigen te bepaalen, en ons onverschillig te maaken, ten opzigte van 't gezelschap en de verkeering met de rest der wereld. Een Man van Smaak heeft geen recht genoegen dan in 't byweezen van eenige uitgekoozene Vrienden; zyne genegenheid, dus binnen eenen naauwen kring bepaald zynde, zal het ons niet verwonderen, dat dezelve sterker werke, dan wanneer zy algemeener en onbegrensder was. By hem zal de vrolykheid van een lustigen gezelschaps Vriend in een bestendige vriendschap veranderen; by hem zullen de begeerlykheden, der jeugd eigen, eene edele drift worden.