Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

Nieuw en volkomen Woordenboek van Konsten en Weetenschappen. Vercierd met eene groote menigte Kunstplaaten. Uit de beste Schryvers in alle Taalen verzameld. Door E. Buys. Hofraad van hunne Poolsche en Pruissische Majesteiten. VIII. Deel. O.P.Q. Te Amsterdam by S.J. Baalde 1776. In groot octavo 979 bladz.

MEn ontmoet in dit Deel, even als in de voorgaanden, een uitgebreiden voorraad van Artykelen, met betrekking tot alle Konsten en Weetenschappen; waardoor het in verschillende takken van oefening van dienst kan zyn, wanneer men 't goed vindt, toevlugt tot een Woordenboek te neemen. Zie hier, om ook uit dit gedeelte een Artvkel by te brengen, de beschryving, die men ons van het Pottedraaien en Pottebakken geeft. Het laatste geschiedt in een Oven, en 't eerste door middel van een Wiel, als men groote, of op eene Draaibank, als men kleine werkstukken maakt.

‘Het Pottebakkers wiel bestaat voornaamlyk in de Neut, zynde een Balk of Axis, wier voet of pivot perpendiculair draait op een vryen steenen zuil of bodem. Van de vier hoornen van deezen Balk, die geen twee voet in de hoogte overtrest, gaan vier yseren dwarsboomen opwaarts, de Spaaken van het Wiel genaamd; welken, diagonaallynen vormende met den Balk, nederwaarts gaan, en op den bodem vastgemaakt zyn, aan de hoeken van een sterken houten Cirkel, van vier voet in den diameter, volmaakt gelyk de Velgen van een Koetswiel, uitgenomen dat het geen Axis noch Radii heeft, en enkel aan den Balk vereenigd is, welke het zelve tot eenen Axis dient, door de yseren dwarsboomen. De top van de Neut is plat, van eene cirkelvormige gedaante, en van een voet diameter; en op deese Neut wordt het Leem of de Klei gelegd, die gedraaid en gefatsoeneerd moet worden. Het Wiel, al-

[p. 233]

dus gesteld, is met vier zyden van vier onderscheidene stukken houts rondom beslooten, op een houten Raam; het agterstuk, zynde dat waarop de werkman zit, is een weinig naar het Wiel voorwaarts hellende gemaakt; op het voorstuk is de bereide aarde geplaatst; op de zydstukken laat hy zyne voeten rusten, en deesen zyn neigende of hellende gemaakt, ten einde hem meer ruimte te geeven. De aarde bereidt hebbende, legt de Pottebakker een rond stuk van dezelve op het cirkelvormig hoofd van de Neut, en neêrzittende draait hy het Wiel met zyn voet, tot dat het eene genoegsaame snelheid heeft; als dan, zyne hand met water nat maakende, drukt hy het voorste van zyne vingeren in het midden van den klomp, en vormt dus de holte van het vat, voortgaande om het zelve in het midden te verwyden; en draaiende dus de binnenzyde in de vorm met de eene hand, terwyl hy de buitenzyde met de andere vormt, het Wiel gestadig rond draaiende, en zyne hand van tyd tot tyd nat maakende. Wanneer het vat te dik is, gebruikt hy een plat stuk yser, eenigsints scherp op den kant, om af te snyden het geen overtollig is: en wanneer dit voltooid is, wordt het van het cirkelvormige hoofd afgenomen, door een koperdraad, dat onder den voet van het vat doorgetrokken wordt.

De Pottebakkers Draaibank is insgelyks eene soort van Wiel, maar veel eenvouwdiger en slegter dan het voorgaande; derzelver drie hoofddeelen zyn een yseren Balk of As, van drie en een half voet hoog, en van twee en een halven voet diameter, horizontaal geplaatst op den top van een Balk, en dienende om 'er het vat op te vormen: en een ander groot houten Wiel, alles van één stuk, drie vingeren dik, en twee of drie voet breed, op den bodem aan denzelfden Balk vastgemaakt, en parallel met den Horizont. De Balk of de Axis draait door eenen Spil op den bodem in een yseren Staander. De Werkman geest de beweeging aan de Draaibank met zyn voet, stootende het groote Wiel geduurig met den voet; geevende het steeds een grooter of kleiner graad van beweeging, naarmaate zyn Werk zulks vereischt. Hy werkt met de Draaibank, met dezelfde Instrumenten, en volgens dezelfde manier als met het Wiel. De vormingen worden gemaakt door het houden van een stuk hout of yser, gesneeden in de gedaante van de vorm tot het vat, terwyl het Wiel rond draait; maar de voeten en handvatsels worden gemaakt op zig zelven, en met de hand aangezet, en indien 'er eenig snywerk in moet komen, zoo wordt dit gemeenlyk in houten vormen gedaan, en stuk voor stuk op de buitenzyde van het vat gestooken.

Wanneer de Potten gedraaid zyn, dan worden ze na de droogte of warmte geschooten, tot dat ze in staat zyn om een oor daaraan te zetten. Dan worden ze weder na de droogte gebragt, om ze verder te maaken, zoo als ze in haar fatsoen behooren te

[p. 234]

weesen. Eer nu de Potten in den Oven gezet worden om te bakken, dan worden ze gelood of verglaasd. Dit lood of verglaas is zeer fyn gemaalen, byna als stof, dat gemengd wordt met water, doch met water alleen niet, maar met eene soort van drabbige Potaarde, die gemengd is met water, en wordt door een Teems geslaagen, en zoo te samen gemengd, dat het in staat is, om de Potten daar mede te looden of te verglasen. Als dan de Oven gevuldt wordt, dan worden eerst de Potten met pypen ondergezet, te weeten, zoo als ze de Pypmaakers in de Pottebakkery brengen; daar wordt boven over die pypen een stolp of kap gelegd, en dan de Potten daar boven op, tot dat de Oven in 't geheel vol is. Den Oven vol zynde, wordt van onderen het vuur daarin gestookt, en langsaamerhand wat meerder, zoo dat het van onder tot een geheel vuur worde, dat van het eene einde tot het ander strekt. Dan wordt 'er zoo lang gestookt, tot dat de Bakker het oordeelt genoeg te zyn.’