Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1777

[p. 90]

Abraham en Izak. Godsdienstig Schouwspel. Uit het Hoogduitsch van den Heer J C Lavater. Te Utrecht en Amsterdam, by H. v. Emenes en M. Schalekamp 1777. Behalven het Voorbericht 16 bladz. in groot octavo.

ABraham, op Gods bevel, zynen dierbeminden Izak offerende, levert zeker het aandoenlykste Schouwspel der menschlyke bedryven; doch zodanig een Schouwspel, dat beter nagedagt, dan met woorden uitge drukt kan worden; om dat geen woorden in staat zyn, die aandoeningen te omschryven, welken diestyds in 't hart van Abraham en Izak werkzaam waren. De Heer Lavater heeft het egter gewaagd hier van eene proef te neemen; en zy, die 's Mans bekwaamheden in 't hartstogtlyk schryven kennen, bezessen ligtlyk, dat hy, boven veele anderen, juist de Man was, om het in dit stuk zeer verre te brengen. Ook zal men, op het doorbladeren van dit Godsdienstig Schouwspel, gereedlyk erkennen, dat hy 'er vry gelukkig in geslaagd is; maar met dat alles zal men 'er nogians tevens in opmerken, dat het hem meermaals aan woorden ontbroken heeft; nadien de aandoeningen te sterk waren, om uitgedrukt te kunnen worden. Hy komt dit mangel van woorden egter gemeenlyk met veel oordeels te gemoet, zo door welgepaste, tedere, afgebroken, herhaalde uitdrukkingen, die treffende denkbeelden voor den geest brengen, en den Leezer verder doen denken; als door 't beschryven der houding en gebaaren; welker opmerking die uitdrukkingen en denkbeelden eene kragt byzet, die dikwils in staat is, om des Leezers hart dermaate gevoelig te maaken, dat hy zig ten sterkste aangedaan bevinde. - In de uitvoeringe van het geheele Stuk, houdt onze Autheur, de verschillende characters van Abrahams Huisgezin naauwkeurig in agt neemende, het natuurlyke beloop eigenaartig in 't oog. Het vangt aan met Godsdienstige gesprekken, welken inzonderheid doelen op Gods beloften, en dienen om het vertrouwen op dezelven te versterken. - Abraham ontvangt vervolgens, in eenzaamheid, het Godlyk bevel, en zyne neiging om God te gehoorzaamen, zegenpraalt eerlang over zyne natuurlyke aandoeningen; waarin hem bovenal te stade komt, het denkbeeld, hem door den Engel ingeboezemd, dat God, zyn God, en zyns Zoons God, geen God der dooden maar der leevenden is. - Dit denkbeeld bezielt Abraham verder het geheele stuk door ten leevendigste, en bemoedigt hem telkens, als de natuurlyke aandoeningen haare kragt oefenen. - Hy maakt voorts schikkingen tot de reis naar 't aangeweezen gebergte, om aldaar Gods bevel te volbrengen. Dit levert eene verscheidenheid van tooneelen, die van alle zyden treffende zyn; en de Autheur schikt alles indiervoege, dat Abraham, hoe zeer ook aangedaan, nogtans, ongedwongen, het byzondere doelwit zyner aannaderende reize naat 't gebergte, voor 't gantsche

[p. 91]

Huisgezin, bedekt houde. Een hartroerend afscheidneemen van Sara besluit dit gedeelte, en Abraham vertrekt met Izak. - Hier op volgt het laatste bedryf, waar in Abraham en Izak op den berg den altaar bouwen; Abraham eindelyk aan Izak Gods bevel openbaart; de laatste zig daar aan gewillig onderwerpt, en de eerste zig schikt om het zelve te volbrengen; wanneer een Engel hem de uitvoering doet staaken en zig vervolgens een Ram ten offer opdoet, dien Abraham en Izak met vreugderyke aandoeningen den Heere opofferen; waar op zy voorts besluiten weder t'huiswaards te keeren; waar mede dit Stuk afloopt. Dit laatste gedeelte wordt, zo in 't eene als in 't andere opzigt, ten treffendste uitgevoerd; en de Autheur doet den Godsdienst ten kragtigste werken, zonder nogtans de Natuur te kort te doen, in de overtuiging dat die God, welke dat doodlyk bevel gegeeven heeft, zig Abrahams en Izaks God noemde, geen God der dooden, maar een God der ieevenden is. Van dit denkbeeld maakt de Heer Lavater hier een oordeelkundig gebruik, zo ten opzigte van den Vader als van den Zoon, om hen geschikter ter onderwerpinge aan, en uitvoeringe van, Gods bevel, te doen voorkomen. Met dit oogmerk bedient hy zig, als ter voorbereidinge van Izak, zeer gepast van het uitkomen eens Vlinders, dat het denkbeeld van een gelukkiger herleeven na den dood, en in den Vader en in den Zoon, opwakkert, zo als zy den Altaar zullen bouwen, en eer Abraham Gods bevel aan Izak geopenbaard heeft. - Zyn voorstel desaangaande luidt indezervoege.

‘(Terwyl Abraham in stilte bidt, legt Izak de linkerband zachtjes op zijn schouder, en ziet, met de rechterhand tegen 't voorhoofd, heen en weder - hij word eene pop gewaar aan een struik hangende uit dewelke zich juist een uiltje ontwikkelt, zwijgt enige ogenblikken stil, vervolgens keert hy zich, het uiltje op de hand nemende, verbaesd tot zijnen vader, buigt zich bij hem neder -)

izak.

Mijn vader! zie wat ik hier heb gevonden - Kijk, welk een schepsel Gods - en hoe wonderlijk dat schoon-gekleurd, en ligtgevleugeld, levendig beestje uit een verscheurd bekleedsel te voorschijn breekt; nog bloedt het.... Het is als of 't zich in de nieuwe wereld bevreemdde en verwonderde! In welk een wereld is het doorgedrongen midden uit zijne duisternis! Het onderstaet zich om te gaen. - Hoe 't zijne vleugels ontvouwt, uitspreidt. - Het wil gaen vliegen, en kan nog niet; doch ieder ogenblik word het vrijer, levender, stouter. Het waegt het, en verhest zich; het ontvliegt mij. - Zie vader! - (Kijkt heen en weder, en beschouwt de gescheurde pop weer). Is 't mooglijk! - Hier kwam het uit, mijn vader! Dit heeft God ook gemaekt! mijn vader!

[p. 92]

Abraham.

(eerst zwijgend)

Grote God! welk een lichtstrael in mijne duisternis! ... hoe leert gy ons, o God - het grote door het kleine.

izak.

Groeide dat beestje daer aen die struik?

Abraham.

(staet op, neemt Izak bij de hand, en gaet met hem nae de struik toe.)

Neen, mijn zoon; 't was eerst een kruipende, veelvoetige worm, die op de aerde kroop en aen het stof kleefde, en zich hier aen vast hing, stierf, en stierf echter niet - hij stroopte zijne uitwendige gestalte geheel af; daar lag de vorige worm dood - en in zijn plaets - die eerst half-levende gestalte, uit welke 't vogeltje is uitgebroken.

Izak.

De Worm, die in het stof kroop, die is tot een schone vliegende vogel geworden?

Abraham.

Ik dank den Heere, die een strael des lichts in mijne ziel heeft gezonden. - De kruipende worm is tot een vliegende vogel geworden. Wonderlijke herschepping! - Hoe dikwils heb ik ze niet wel gezien - maer nooit met dit oog, nooit met dit verlicht denkbeeld. - Zoo voert God door den dood ons in het nieuwe vrijer leven in! Zoo voert hij ons van leven tot leven! Zoo....

Izak.

Zoo - Vader, mag ik vragen? Zoo - voert de Heere ons van den dood in 't nieuwe vrijer leven in, wanneer wy sterven -

Abraham.

ô Izak, dit leert ons God - in een heilig tijdstip! 't ging mij als een blixemstrael door de Ziel -

Izak.

Zijn wij veelligt thans nog wormen, die aen het stof der aerde kleeven? en ons, wanneer wij dit lighaem afleggen, eens met ene vrije stoute vlucht tot boven de wolken zullen opheffen, en mogelijk die Hemelsche Boden eens gelijk worden - van welken gij mij zoo dikwils hebt verhaeld, dat zij veel schooner zijn dan de menschen, snel gelijk de arenden van den Hemel nae beneden - en even gelijk de arenden met eene snelle vlucht weer nae de zon te rug spoeden?

Abraham.

Groot, zeer groot was mijn voorgevoelen; maer God heeft 'er nog toegedaen - ô Mijn zoon! ik gae den Heere loven! Bouw gij den altaer hier. -