Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

Uittrekzel van een briev van den heer Messier, Lid van de Koninglyke Academie der Wetenschappen, wegens ene buitengewone koude, waargenomen in het Vogesisch gebergte, den 27 November 1774. aan den Schryver van het Journal de Physique.

(Esprit des Journeaux. Tome II. 1775.)

VErgunt my, myn Heeren, dat ik de eer hebbe van UE. verslag te doen van ene buitengewone Koude, dewelke te Senones, Hoofdstad van het Graafschap Salm, in het Vogesisch Gebergte, den 27 November 1774, door den Abt de chaligny, oud Hoogleeraar in de Wiskunde te Metz, waargenomen is.

De Waarnemingen wierden gedaan op twee Thermometers, waar van de een met Kwik en de ander met Wyngeest (Esprit du Vin) gevuld was. Ik had te Parys deze twee Werktuigen, drie maanden geleden, laten vervaardigen, en ik was zelf getuige van derzelver graadverdeling, naar de Schaal van

[p. 8]

den Heer de reaumur; de een en de ander gingen eenparig en naauwkeurig.

Na deze voorbereidingen meldt de Heer messier, ons ene reeks van weerkundige Waarnemingen, van den 22 tot den 30 November. - Wy zullen hier de merkwaardigste uitkomst geeven. - Uit de Lyst dezer Waarnemingen blykt; ‘dat de grootste Koude is geweest den 27 November, om acht uuren des morgens, by ene heldere lucht; zynde de wind Noord-Oost. Dat de Thermometers waren gevallen op 15½ graad onder het Vriespunt, (volgens den Heer fahrenh it omtrent 4^o onder O of 36^o onder het Vriespunt.) De grond was met een voet Sneeuw bedekt. Deze Koude evenaarde die, welke te Parys in 't jaar 1709 waargenomen is’. - Op denzelfden 27 November, zegt de Heer messier verder, en op het zelfde uur, nam ik op myn Observatorium te Parys waar, dat de graad van Koude op den Thermometer was gedaald tot 7 graden (of 16.) De lucht was, gelyk te Senones, helder, en de wind mede Noord-Oost; de Baiometer stond op 28 d. O¼; drie dagen te voren was 'er Sneeuw, ter dikte van 15 Lynen gevallen, die den 27 nog lag.

Men ziet hier uit, dat, op denzelfden dag, en in gelyke omstandigheden, te Senones en te Parys, de Koude te Senones 9 graden (of 20^o.) sterker geweest is; terwyl Senones en Parys onder denzelfden graad van breedte liggen; zynde Senones gelegen op 48 23. 45 Seconden.

Senones is 18 Minuten 37 Seconden ten Oosten van Parys; de gelegenheid is op een grond, welke omringd is van Bergen; zynde te Senones 12 a 1500 Voeten boven de oppervlakte verheven. Het meerengedeelte der glooijingen van deze Bergen, naar de zyde van Senones, is onvruchtbaar, en de toppen zyn bedekt met Pynbomen; voorts laat een heuvel den Noord-Oosten Wind vry genoeg door, om zig te Senones te doen gevoelen. - Niemand te Senones, noch in het omliggende Land, geheugt zodanig ene nypende en vroegtydige Koude te hebben uitgestaan, als die van den 27 November laatstleden.

Indien de 27 November van het laatst voorleden Jaar een byzonder tydmerk is geweest, door de onmatige Koude die men gevoeld heeft; de 6 Augustus van het zelfde Jaar was even zo aanmerkelyk, door een tegenovergesteld Verschynzel. - Volgens de Waarnemingen gedaan te Marseille, in de Voorstad der H rvormde Augustynen, door den Heer piston, met twee Thermometers met Kwik gevuld, zamengesteld,

[p. 9]

volgens de beginzelen van dien Heer, en geplaatst naar het Noorden in de vrye lucht zonder aanmerklyke terugkaatzing der Zonne, moet de Hitte van 29½ graad (of 98½), in 't jaar 1738 te Lions ondervonden, niet meer een byzonder tydmerk uitmaken. Men zal liever in de plaatse hier van stellen, die Hitte, welke men gevoeld heeft te Marseille, den 6 Augustus ten twee uren Nademiddag: ten welken tyde de Thermometers gerezen waren tot 30 1/5 graad (of 100¼); in welken stand zy zig, gedurende een half uur, gehouden hebben.

Tot dus ver de Waarnemingen van gemelde Heren; ik geef ze, zo als ik dezelven in het opgemelde Werk gevonden heb. - Ik heb de graden, volgens den Heer fahrenheit, 'er bygevoegd.

g.h.e.