Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1776

[p. 115]

Fr. Ad. v.d. Marck Prof. Jur. Ord. in Acad. Ling. & Societ. Scient. Harl. Membri Lectionum Academ. T. II. Fasc. II. Lingae, sumtibus Baueri & Sociorum, apud J. Arn. Fr. Korff 1775. Absq. Praef. 312. pp. f.m.

OP de twaelf eerste Lessen, over de voornaemste Stukken van 't algemeen Kerklyk-Recht der Protestanten, in den eersten Bundel van dit tweede Deel vervat, volgt in dezen tweeden Bundel een aental van zeventien Lessen, waer in de Hoogleeraer zyn aengevangen overweging van dit Recht verder voortzet. Het deswegens geleerde in de eerste Lessen strekte, gelyk we by derzelver melding gezegd hebben^(*), ter voorbereidende ontvouwinge; en hier op volgt nu, in de tegenwoordige Lessen, de verklaring van dat Recht zelve.

In 't voordragen hier van komt aenvanglyk in overweging, hoedanig een denkbeeld men van de Kerk en derzelver natuur hebbe te vormen; en dit leid de Hoogleeraer ten aendrange der Godsdienstige Verdraegzaemheid. Hier aen hecht hy ene ontvouwing van 't onderscheid, dat men te maken heeft, tusschen ene Kerk die gevestigd moet worden, en ene Kerk, die gevestigd is, met ene nevensgaende verklaring van de daer op gegronde rechten en verplichtingen. Vervolgens slaet hy het oog op de verschillende denkbeelden nopens de Kerklyke Regering; en dit doet hem voorts wel byzonder acht geven, op het bekende verschil tusschen Gisbertus Voetius en Ludovicus Molinaeus; by welke gelegenheid hy een beknopt bericht mededeelt, van een zeldzaem voorkomend Geschrift van den laetstgenoemden, getyteld, Paraenesis ad aedificatores Imperii in Imperio, dienende om de Rechten der Overigheid, in zaken van den Godsdienst, te verdeedigen. Wyders doet hy ons opmerken de ongeschiktheid der verdeelinge in Cleros &

(*) Zie Hedend. Vad. Letter-Oefen. I D. bl. 416.

[p. 116]

Laicos, of Kerklyken en Leken; en hier uit neemt hy aenleiding, om zich byzonder uit te laten, over de plechtige ordening der Leeraren met oplegging der handen, het afvorderen van den staetlyken eed, en het onderscheidend gewaed der Kerklyken. Naest het bovengemelde onderscheid, tusschen Kerklyken en Leken komt voorts in overweging de onderscheiding tusschen Geestlyken en Waereldlyken, de benaming van Nazireêrs, aen de jeugd ter Godgeleerde Waerdigheid geschikt, gegeven, de uitdrukking van den Geestlyken of Waereldlyken Arm te gebruiken, mitsgaders het denkbeeld van de representerende Kerk, volgens het welke de Kerklyken of Geestlyken, in onderscheiding der Leken of Waereldlyken, de Kerk zouden representeren, of magt hebben, om, als maekten zy de Kerk uit, in 't Godsdienstige beslissend te handelen. Nademael nu dit denkbeeld van de magt der Kerklyken al stand gegrepen heeft, in de dagen van Constantyn den Grooten, zo vind de Hoogleeraer het goed tot dien tyd te rug treden; vooral de ongegrondheid te toonen van des Keizers voorgewende Bisschoplyke Waerdigheid, en te doen zien, dat het Recht der Vorsten, in zaken van den Godsdienst hun toekomt als Vorsten, en niet als Bisschoppen.

De tot dus ver gemelde onderwerpen, die verscheiden merkwaerdige byzonderheden behelzen, afgehandeld zynde, komt de Hoogleeraer nader ter zake, tot ene bepaelde ontvouwing van 't Samenstel der Kerklyke Regeringe; eerst, zo als 't, door andere Schryvers, voorgedragen is, en ten laetste, zo als het zelve, zyns oordeels, naer waerheid voorgesteld behoort te worden. Hier benevens brengt hy ons nog onder 't oog het gevaerlyke ener Kerklyke Regering, onafhanglyk van het Gemenebest; en de noodzaeklykheid, dat dezelve, ten aenzien van het uitwendige Recht, aen de Burgerlyke Regering onderworpen zy.

Men vind in de ontvouwing van dit alles verscheiden oordeelkundige bedenkingen, over dit onderwerp, dat meermaels betwist geworden is, en veelal de Rechtsgeleerden by zodanige Godsgeleerden, die oordeelden reden te hebben om de Rechten der Kerke tegen de Waereldlyke Regering te verdeedigen, min of meer in den haet gebragt heeft. Zy die lust hebben, om dit geschil op nieuw na te gaen, kunnen dit Geschrift met nuttigheid raedplegen; te meer daer de Hoogleeraer, onder 't ontvouwen zyner denkbeelden, tevens genoegzaem al het merkwaerdige, dat de voornaemste Schryvers deswegens te berde gebragt hebben, by een verzameld en naeuwkeurig overwoogen heeft. Wel inzon-

[p. 117]

derheid verleent het laetste gedeelte ene oordeelkundige overweging van 't Samenstel der beroemde Hoogleeraren Voet en Mosheim, met ene onderscheiden opgave van des Hoogleeraers eigen Samenstel, vergezeld van aenmerkingen, die ter nadere ophelderinge strekken; welk gedeelte, in dit opzicht, bovenal de oplettende nadenking der Lezers afvorgte Gaerne hielden wy ons in een breeder verslag van 't zelve bezig, dan 't is ons niet wel mogelyk zulks zo byzonder te ontvouwen, dat wy 't voor den Lezer voldoende achten, zonder verder uit te weiden, dan ons bestek ons toelaet: waerom wy, ons met dit algemeen bericht moetende vergenoegen, den Lezer het nagaen hier van in 't Werk zelve aenbevelen. - Naer luid van des Hoogleeraers Voorbericht, heeft men, eerlang, in den derden Bandel, nog te wachten, zyne aenmerkingen over den Kerklyken Bam, de Staetkundige gesteldheid van den Godsdienst in de Nederlanden, volgens de grondwetten van ons Gemenebest, als mede over de Postacta of Nahandelingen van 't Dordrechtsche Synode, en meer andere gewigtige byzonderheden; des het vervolg van dit Geschrift niet minder de opmerkzaemheid der Lezers in ons Vaderland zal aenspooren. - Men kan niet wel verwachten dat 's Mans schryfwyze de algemeene goedkeuring onzer Godgeleerden zal wegdragen; dan zy, die alleen der waerheid hulde doen, zullen ongetwyfeld des Hoogleeraers Schriften geen onpartydig oog weigeren; en dit doende zal men, schoon men zyn Samenstel niet geheel moge toevaden, zyne denkbeelden met nuttigheid kunnen overwegen.