De Tweede Ronde. Jaargang 14

[p. 92]

Zevenklapper voor het Fonds voor de Letteren
Jan Kal^*

1 Een weggewerkte figurant

't Fonds voor de Letteren heeft rare kuren:
de werkbeurshoogte staat in scheef verband
met iemands kwaliteit - echt Nederland -
waardoor ik het voortdurend moet bezuren.

Een eerste aanvrager of debutant
moet bij zijn aanvraag 't werk in viervoud sturen.
Ik kreeg een debutantenprocedure
dit jaar, bij bundel elf! Erg elegant.

De machtsgroep ziet mij niet als geestverwant
- ik houd niet zo van misbruik van structuren -
en gaf mij, derde keer, een lege hand.

In '90 nog bij de randfiguren,
ben ik een weggewerkte figurant.
Het Fonds of ik: wie is de querulant?

* Jan Kal (Haarlem, 1946) publiceerde Fietsen op de Mont Ventoux (1974), Vinger in de hoed (om en om met Nico Scheepmaker, 1976), Praktijk hervat (1978), December (1979), Waarom ik geen Neerlandistiek studeer (1980), Assepoester (met tekeningen van Irene Wolfferts, 1981), Chinese sonnetten (1984), Amsterdam/Halfweg (1987), Mijn manier, 144 Sinatra-sonnetten (1990), 100 Doortimmerde sonnetten uit 25 jaren 1966-1990 (1991) en Oprechte Haarlemse sonnetten en tekeningen (in samenwerking met Hans van der Horst, 1992). In deze elf bundels staan 694 verschillende sonnetten. Het Fonds voor de Letteren kent jaarlijks werkbeurzen toe aan literaire auteurs en vertalers die voldoen aan bepaalde voorwaarden. Als belangrijkste geldt de kwaliteit van het gepubliceerde werk in boekvorm. Verder spelen een rol de omvang van het oeuvre en de continuïteit (minstens één boek per drie jaar). In 1975 kreeg de dichter een stipendium van f3000,-. Met ingang van 1976 wordt de hoogte van de werkbeurzen uitgedrukt in een aantal maandeenheden: 12, 10, 8, 6, 5, 4, 3, 2 of 1. De maandeenheid is in de loop der jaren gegroeid van f2200,- tot f3900,-. Met ingang van 1992 zijn de 1- en 2-maandeenheidsbeurzen afgeschaft. Een beurs van 3 maandeenheden heel nu basisbeurs, ‘het minimum waarop een professioneel schrijverschap zich kan ontwikkelen’. Het aantal aan de dichter toegekende maandeenheden bedroeg van 1976 tot en met 1993: 2, 2, 1, 2, 2, 2, 1, 2, 2, 2, 1, 2, 2, 2, 1, 0, 0 en 0. Het Fonds verdeelt de door de overheid beschikbaar gestelde gelden. ‘Zevenklapper voor het Fonds voor de Letteren’ is een vervolg op Duizendste sonnet (Het Parool, 2 mei 1992) en Kleine bonsjes (Hel Parool, 20 juli 1992).

[p. 93]

2 Fonds voor de Letteren-bestuurders^*

U dacht dat ze hun eigen zakken vulden?
H.C. ten Berge toch wel uitgezonderd?
Hij zat op 38.000 gulden,
ik op een twaalfde: 3200.

Ten Berge vond die misstand niet te dulden,
en sprak, drie jaar aaneen nu: ‘Opgedonderd.’
Hij, om zijn werk, waarvan de mensen smulden,
krijgt zesenveertig mille. Bent u verwonderd?

Ach, ik ben Indiaan noch Eskimo.
Ik zing van Haarlem, niet van Mexico.
Mijn naam is Kal, niet Schurft, laat staan Ten Berge.

Ik ben geen epigoon van Ezra Pound,
maar heb, net als The Voice, mijn eigen sound.
En ik dicht duidelijk. Dat is het erge.

* H.C. ten Berge (Alkmaar, 1938), bestuurslid van het Fonds voor de Letteren, publiceerde onder meer Poolsneeuw, Siberiese vertellingen, Zelfportret met witte muts, De witte sjamaan, Een geval van verbeelding, Verdediging van de poëzie, Poëzie van de Azteken, Texaanse elegieën, Mijn naam is Schurft, Het geheim van een opgewekt humeur en Va-banque. In de Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur schrijft Rein Bloem over Ten Berge: ‘Tenslotte laat hij zich als redacteur van het tijdschrift Raster (eerst door hem alleen geleid, later in samenwerking met anderen) kennen als een zeer strijdbaar, consciëntieus en veeleisend schrijver, die opkomt voor bedreigde culturen, waar ook ter wereld.’ In Literair Lustrum 2 wijdde Wam de Moor een beschouwing aan zijn werk: ‘De vorm van een afwezige inhoud’.

[p. 94]

3 Lidy van Subsidie, Fonds voor de Letteren-bestuurster^*

Wie mij nog méér één maandeenheid verbiedt?
't Marxistisch vrouwtje! Ook nog Raster-achtig!
Zij steeg van zes naar acht - het soort graait krachtig -
na negen jaar met slechts twee titels. Ziet.

Na ‘De vrouw die een rookspoor achterliet’
uit '86, kwam in '88
‘Twee vrouwen die één keel opzetten.’ Prachtig.
Eerst víer jaar zonder boek, dan twéé jaar niet.

Kijk hoe hervormster Lidy van Marissing
zichzelf met zesentwintig mille bedeelt,
en mij m'n drie mille in het jaar ontsteelt.

Ze zet het mes, zo stelt ze, in het beeld,
en vangt nu eenendertig mille. Dat scheelt.
't Is mede háár advies en háár beslissing.

* Het verzameld oeuvre van Fonds voor de Letteren-bestuurslid Lidy van Marissing (Bussum, 1942), bestaat uit 28 interviews (1971), Ontbinding, anti-roman (1972), De omgekeerde wereld, een leesboek voor middengroepen (1975), Het mes in het beeld (1976), samen met Hugo Verdaasdonk (thans hoogleraar literatuursociologie te Tilburg èn voorzitter van het Fonds voor de Letteren), Jacq Firmin Vogelaar (‘Kunst kan haar revolutionaire taak alleen vervullen als ze niet zelf deel van de gevestigde orde wordt’) en Daniël Robberechts (zelfmoord 1992), Het gedroomde leven, een denkbeeldig onderzoek (1979), Reis door loopgraven (1981), De vrouw die een rookspoor achterliet (1986), Twee vrouwen die één keel opzetten, met foto's van Helle Alofs (1988) en De plons van een vlok, gedichten (1991). Over haar werk schreef Anthony Mertens in Kritisch lexicon van de Nederlandse literatuur na 1945.

[p. 95]

4 Soort literatuurbedrijvertjes

Een losse dichter wordt vaak afgeschreven
door eigentijdse inteelt-schrijvertjes,
het soort literatuurbedrijvertjes
dat ook graag machtsposities na wil streven.

Daar kunnen zij subsidiegeld vergeven
op grond van zelfbepaalde cijfertjes,
ten koste van de arme blijvertjes
wier werk het hunne lang zal overleven.

Ze schrijven heel aanmatigende boeken
waarin ze zeggen iets te onderzoeken
- de taal, de maatschappij - in alle hoeken.

Geen ambtenaar hecht aan zijn plekje vaster,
maar 't groepje houdt zich voor onaangepaster.
De tijd hanteert als zeef een ander raster.

5 Steeds hetzelfde liedje

De beste schrijvers - noem er maar een paar:
Ten Berge, Hamelink en Vogelaar -
krijgen het meeste staatsgeld, van elkaar,
en dat gebeurt al vijfentwintig jaar.

Maar ík ben blijven steken, bij Ronsard,
en mijn ontwikkeling lijkt nergens naar.
‘Wíj zijn een halve ton waard, zonneklaar,’
beslissen zij, ‘en jij bekijkt het maar.’

Brengt een sonnettenbakkend rijmelaar
ooit de bestaande orde in gevaar?
Zo praat het groepje ergens toch, nietwaar?

Klinkklare feiten maak ik openbaar,
begrijpelijk, steeds op dezelfde snaar.
Nee, daaraan tilt een machtsstructuur niet zwaar.

[p. 96]

6 Tilburgs pseudo-schrijver: kwart eeuw topsubsidie!

Franciscus Wilhelmus Maria Broers,
zich noemende Jacq Firmin Vogelaar,
mijdt niet slechts de geslachtsnaam van z'n vaar,
maar ook z'n dieventaal is niet z'n moers.

Voorin ‘Het heeft geen naam’ schrijft hij platvloers:
‘Steel dit boek, lezer. De boekhandelaar
verdient 40%.’ De kunstenaar
toont hier zijn revolutionaire koers.

Hij acht zich solidair: geen woord van waar.
‘Het opperhoofd van de subsidieschrokkers,’
noemt Maarten 't Hart hem in ‘Het wonderjaar’.

Voor Raster-rampokkers en -samenhokkers
dient hij als onbekeerde tollenaar
van nietsvermoedende belastingdokkers.

7 Aan de Minister van Wel Vol Cul

't Fonds voor de Letteren ontbeert fatsoen.
Het beeld dateert niet van vandaag of gister.
Vervangt men een verdeler van de poen,
dan is de opvolger net zo'n filister.

Bevroedt u, Nederlands Cultuurminister,
hoe men te werk gaat met die paar miljoen?
Mevrouw, u weet, ik ben geen redetwister.
Ik schrijf sonnetten. Meer kan ik niet doen.

De opperschrokker stelt onopgesmukt:
‘Men moet het kunstwerk niet als eindprodukt,
maar ook als middel zien om in te grijpen.’

Grijp dus uw mes, ga het zorgvuldig slijpen,
en zet het in het beeld. Als u dat lukt,
kan alle pus er worden uitgedrukt.