Drie, een, vier, een en vijf... verstijft u even?
Goed - tweeèntwintig dan, gedeeld door zeven...
Precies, dat is wat ik bedoelde: π
Een Fransman wou daar een sonnet mee maken
Die reeks vertoont wel weinig symmetrie
Maar veertien in totaal is een gegeven
Twee losse regels tot refrein verheven -
Zo wordt het een gedicht, wel wis en drie
Jacques Bens wist dus een nieuw sonnet te maken
Wie zou hiervan niet in vervoering raken?
Na twintig jaar belandt het goed en wel
In onze taal. U moet van ijver blaken
Om op zo'n innovatie in te haken
(Hij noemde die sonnet irrationnel)
|
-
voetnoot*
-
Door de Antwerpse dichter en musuemdirecteur Paul Illegems werd me een bundel toegezonden, getiteld 41 sonnets irrationnels (Gallimard 1965).
Jacques Bens had al enige werken op zijn naam staan, w.o. Queneau, wat niet verbaast, daar hij duidelijk verwant is aan die majesteitelijke taaljongleur. Hij opent met een Technologie, waarin hij uiteenzet hoe het pi-sonnet gestalte kreeg. 3, 1, 4, 1, 5 zijn de eerste cijfers van dat beroemde eindeloze getal (vandaar zijn adjectief). De twee aparte regels kregen natuurlijk een refreinfunctie; hij merkt op dat die grote traditie van de Franse poëzie al bijna verdwenen is met de ballade, totaal vergeten met rondeau, rondel, triolet en villanelle.
Overigens is integrale herhaling niet verplicht, integendeel: slechts in één sonnet zijn de refreinregels identiek, in sommige gevallen is het verschil miniem (Je faisais/Faisais-je, nous/vous e.d.), maar altijd eindigen ze gelijk en is het refreinkarakter onmiskenbaar. Een voorbeeld: Mais le ciel reste bleu et l'horloge, muette./Mais ton oeil reste bleu et ta gorge, muette. Het rijmschema is aab' C b'aab' C cd'ccd', waarin b en d een ander geslacht hebben dan de rijmen a en c, zodat een aangename afwisseling van mannelijk en vrouwelijk rijm gewaarborgd is.
Bens gewaagt niet van een volta, maar deze valt heel werktuiglijk tussen de regels 9 en 10. Als Fransman behandelt hij het metrum nonchalant, maar in grote trekken werkt hij nu eens vier-, dan weer vijfvoetig. (Afgezien van het experimentele tweelingsonnet Asiates, waarvan alle regels een- of tweelettergrepig zijn.) De structuur verdient stellig beoefening. Ze vereist meer denkwerk dan het stereotiepe Italiaanse sonnet, en kan interessante lectuur opleveren; ook al dank zij de variatiemogelijkheden van het refrein.
(Drs. P)
|
Auteursrechtelijk beschermd