Tweemaandelijksch Tijdschrift. Jaargang 5

[p. 167]

Boekbeoordeeling.

Kunst.
Studiën zur Deutschen Kunstgeschichte. Holländische Miniaturen des späteren Mittelalters, von Wilhelm Vogelsang. Strassburg, S.H. Ed. Heitz. 1899 (115 p.p. in 8^o).

De stof welke in dit geschrift wordt behandeld, is van zoo'n groot belang voor de geschiedenis der Noord-Nederlandsche kunst, dat, ook al ware de behandeling nog zwaarder en nog vermoeiender, men er zich toch doorheen zou moeten slaan. Zooals het thans is, de indrukken welke wij van dezen arbeid hebben ontvangen nagaande, vinden wij naast de vele suffe en kleurlooze en toch enkele waardoor wij tot de overtuiging komen, dat de schrijver wel degelijk hart heeft voor den aesthetischen kant van zijn onderwerp. - De welwillendheid eischt dan, dat wij het ongenietbare van dit werk toeschrijven aan de heerschende mode bij onze oostelijke naburen, welke zich vooral bij het samenstellen van proefschriften tot het verkrijgen van den doctors-titel laat gelden. Men getrooste zich de moeite, met potlood gewapend, vat te krijgen op de groepen waarin de heer Vogelsang, met het oog op de verluchting, zijn handschriften wil indeelen, men poge zich, door al te schaars in den tekst aangebrachte afbeeldingen, een begrip te vormen van het doen van zekere artiesten, men teekene met zorg aan de vernuftige en werkelijk ook gevoelde opmerkingen van den schrijver over het werk der 15^e eeuwsche Noord-Nederlandsche miniaturisten, om dan te beseffen, dat hier een even nuttige als consiencieuze studie verricht is.

[p. 168]

Na eene korte bespreking der 14^e eeuwsche handschriften, waarbij de heer V. tot de conclusie komt, dat de noordelijke provinciën in de 14^e eeuw geen kunst met eigen uitgesproken karakter gehad hebben, gaat hij tot het zuiver ornamentale werk der 15^e eeuwsche manuscripten over. Wat hij daar opmerkt betreffende een eigenaardig ornament, bestaande uit eenvoudige pennestreepjes of kleine krulletjes welke blaadjes vervangen, kan als hulpmiddel bij het definieeren eener herkomst dienst doen. Van meer beteekenis in het 3^e hoofdstuk, over de bijbel-handschriften der 15^e eeuw. Schrijver die in de belangrijkste Europeesche bibliotheken het materiaal heeft nagegaan, is er in geslaagd, door vergelijking, eendere manieren, ja, bepaalde meesters te herkennen. Een helaas te klein aantal afbeeldingen in den tekst illustreert eenigszins zijn betoog. - De Noord-Nederlandsche bijbelillustraties, zooals die zich reeds in de eerste dertig jaren van de 15^e eeuw vertoonen, karakteriseerende, merkte hij de solide teekening, het individueele der physionomiën, het groot opgevatte plooien der stoffen op. En naast de ietwat te strak gekleurde miniaturen wijst hij op de wit-en-zwart verluchtingen, op de penteekeningen waarvan de techniek een bijzondere aantrekkelijkheid heeft naast de nog armelijke kleuren-gamma der bonte illustraties. Waar hij de grisaillemanier behandelt en de eerste houtgravures hiermede in verband brengt (p. 106) en dan tevens wijst op het eigenaardig schilderachtige effect door die verschillende technieken verkregen, toont de heer V. voor de diepere beteekenis van zijn onderwerp zin te hebben.

De zwakke kant van zijn werk komt het meest uit in het 4^e hoofdstuk (Gebet- und Ritual-Bücher des 15 Jahrhunderts). Wij betreuren het dat de schrijver niet meer in vergelijkingen is getreden met de Zuid-Nederlandsche miniaturen. Een duidelijker beeld ware verkregen van een specifiek Noord-Nederlandsche verluchtings-kunst. In het verwijt dat hij den schrijver van de ‘‘Origines de l'art Hollandais’ maakt (p. 68), namelijk ‘dass der Autor örtlich trennt was nur zeitlich geschieden werden muss’, een verwijt dat wij buitendien ner-

[p. 169]

gens door den heer V. met eenig voorbeeld gestaafd vinden, meenen wij het bewijs te moeten zien, dat hij voor zich niet tot een heldere diagnose is gekomen. Dit verwondert te meer wanneer wij lezen wat hij (p. 64) over het Haagsche Bijbelhandschrift zegt. - Door den schrijver der ‘Origines’ op grond van litterarischen aard in overweging te geven zijn definitie van ‘travail flamand’ te wijzigen in ‘gout flamand’ toont hij toch te gevoelen waar hem de schoen wringt. Maar verder, (p. 76) waar hij naar aanleiding van eenige miniaturen ïn een handschrift van de Leidsche Universiteitsbibliotheek in het midden brengt: ‘sein Faltenwurf ist durchdacht, aber nicht ubermässig reich immer in der eckig gebrochenen Art, welche wir in dieser Epoche erwarten’, krijgen wij den indruk alsof het gebrokene der plooien een algemeene eigenschap is welke, zonder onderscheid, in beide scholen voorkomt. Nu is juist, naar onze meening, hier een zeer kenmerkend onderscheid te maken tusschen Vlaamsch en Hollandsch werk, een onderscheid dat zich niet alleen laat constateeren bij miniaturen, maar dat zich ook bij eene andere kunst, bij de beeldhouwkunst, handhaaft. Nooit toch vervalt de Hollandsche meester in het parti-pris van den Vlaamsche; wanneer hij een sterk sprekend gebroken-plooien effect maakt, dan zal hij daar altijd eenige groote rechte plooien tegen aanbrengen, ten einde een tegenstelling te krijgen en zoodoende de waarde van zijn partijen te verhoogen.

Laat het gezegd zijn, dat wij deze opmerkingen alleen maken om den deugdelijken arbeid van den heer Vogelsang doeltreffender te maken.

A. Pit.