Tweemaandelijksch Tijdschrift. Jaargang 2

[p. 538]

Boekbeoordeelingen.

Poëzie.
Willem Kloos. Nieuwe Verzen. W. Versluys. 1895.
H.J. Boeken. Goden en Menschen. W. Versluys. 1895.
Louis Couperus. Williswinde. L.J. Veen. 1895.
Hel. Lapidoth - Swarth. Blanke Duiven. P.N. v. Kampen & Zn. 1895.

Het is het bedrijf van een fijn en vriendelijk-lachend noodlot, dat al onze schrifturen ten slotte in allerliefste formaten en bekoorlijke prachtbandjes als St. Niklaas- of Kerstgeschenken dienst moeten doen. Zij mogen een jaar, of tien jaar, in voor hun uiterlijk ongevoelige tijdschriftnummers, - met hooghartige onverschilligheid voor het feestvierend Filistijnendom juist in de tijdschriften van een onwereldsche en de maatschappelijke gezelligheid smadende kunstenaars-sekte - verschenen zijn; zij mogen door hun inhoud, of door de omstandigheden van hun eerste verschijning, een sarkastische keerkant zijn tegen de sierlijkheid van hun latere: - het goedige fatum, door de handen van zijn knechten, de nieuwerwetsche uitgevers, pent er hen niet minder om in den vroolijken feest-frak, en doet er de deuren van de ranke salon-kastjes niet ongewilliger voor opengaan.

* _* *

Willem Kloos: Nieuwe Gedichten. Een St. Niklaasgeschenk in een salonbandje! Weemoedig beturen wij de bleek-gulden letters van zijn eigen handschrift, die in het bleek-blauwe linnen staan ingedrukt. Laten wij het stil in de kast plaatsen naast zijn eerste boek. Wat er uit op kon

[p. 539]

staan zou toch nooit een rimpel kunnen toe of afdoen aan de onsterfelijke gestalte, die uit dat eerste werk voor het nageslacht verrezen is.

* _* *

H.J. Boeken: Goden en Menschen. Doe het bandje er af en ge hebt den rozigen dichter in een rozen schutblaadje. Maar de koelte van pas geplukte rozen is ook soms in zijn genot-volle verzen; en er is er geen in Nederland die gedurende tien wisseling-volle jaren de schoonheid van het vers zoo onwankelbaar heeft liefgehad. Meermalen, te veel vind ik voor een keurig geweten, is de onrust van de tijden merkbaar in de mindere geacheveerdheid van een regel, in de onwelluidendheid van menige afkapping, in het slepende of matte van vooral langere gedichten; maar het streven naar schoone verzen is er altijd. Hier geen hartstocht die zich uit om zichzelfs wil, geen wijsheid die zich graag voor gewichtig houdt; hier schoone beelden en gelukkige woorden, gevoelige wendingen en van blijdschap dansende rhythmiek. En hoeveel sonnetten dan toch, hoeveel overal verspreide versregels die werkelijk schoon zijn, en waarvoor de toekomstige verzen-vriend, die van een verre toekomst denk ik mij, Boeken eeuwig bedanken zal. Hem zal zeker dat schoone lot beschoren zijn, van als misschien - lang of kort na den onzen - een tijd aanbreekt waarin men van dezen alleen de luidruchtigst-genoemde persoonlijkheden onthouden heeft, en daarna weer een andere waarin verzen worden liefgehad, - hèm, die door zijn persoonlijkheid niet tot luid gerucht geschapen is, zal dan zéker gebeuren dat een in nieuwen schoonheidslust de oogen openende jonge dichter zijn bundeltje vinden zal, en zich de avonden zoet en blij van verbazing maken om zoo menig ongeweten vers. En wie weet of er dan voor dien toekomst-mensch niet een tweede, nog keuriger bundel van dezen dichter zal te vinden zijn.

Het is een van de verblijdendste feiten van de beweging van de laatste tien jaren, dat hier in Holland gedurende al dien tijd een dichter heeft kunnen werkzaam zijn die met

[p. 540]

zijn verzen niets anders, zegge niets anders, dan schoonheid heeft bedoeld. Kom daar eens om vóór dien tijd. De besten, ook zij die goede verzen schreven, Beets en Potgieter, waren er ondanks hun goede verzen niet ver van af, de een zijn dóminee-, de ander zijn burger-schap, gewichtiger te vinden dan de poëzie. Men versta mij wel: ik vind niet verkeerd dat een dichter dominee of burger is, dat mag hij even goed zijn als de jonge man die Boeken is; - maar ik vind verkeerd dat iemand burger-lijke of dominees-achtige verzen, ook als ze leelijk zijn, goed vindt omdat ze dominees-achtig en burger-lijk zijn. Zóo dus de besten. En dàn de minderen. Ieder weet dat van al de jonge dichters kort na 1880 - en verscheiden daarvan: Coens, Waalner, Hemkes, Wazenaar, hebben veel meer goeds en aardigs voor het Hollandsche vers gedaan dan wij toen erkend hebben - ieder weet dat, terwijl éen vroeg stierf en anderen met verzen-schrijven ophielden, geen er in geslaagd is zijn poëzie te ontrukken aan zijn alledaagsche en maatschappelijke sfeer.

Emants het eerst - een vertaling van Keats' Hyperion door W.W. van Lennep was al voor de opmerkzame jongeren een kostbare gebeurtenis - Emants het eerst, door de grootheid van zijn onderwerpen en het daaraan overeenkomstige makelij van zijn verzen, bracht de kunst op een plan boven het gebruikelijke. Potgieter steeg - en vooral zijn Florence - in de aandacht van de weinigen. En Perk op 't onverwachtst sloeg de brug tusschen natuur en poëzie die hoog boogt over de maatschappelijke wereld heen. Kloos' Voorrede versterkte daar den indruk van. En toen eerst werd mogelijk, wat wij nu zien dat zich voldongen heeft - men hoeft geen wereldbestormend tijden-dwinger te wezen, om als Boeken, jaar aan jaar, tusschen de natuur (van zijn ziel en zijn zien) en zijn schoone verzen niets maatschappelijks te houden staan.

En wat is die ziel schoon en eenvoudig. Wat is ze met weinig woorden saam te nemen. Die blijdschap over de schoonheid van het leven; die weemoed over het vergankelijke van dat schoon. Of men een vers neemt van '86 of van '93, die twee sentimenten te samen en het beeld van

[p. 541]

den schoonen herfstdag zijn er het innigste in, wat Boeken heeft. En in allerlei beelden en gedachten komt dat terug: de voorbijgaande schoonheid. Van de kleurig-factice café-chantant-beeldjes doortrilt het droevig de fragile gratie; uit het klaterende tafreel van Xerxes aan den Hellespont, zwelt het op in klacht en gedachte; stroomt en stormt als een stort-zee door die wonderlijk-gemoevementeerde jamben van een enkel, voor zijn kracht haast te-groot genomen sonnet. En dan de schoonheid-enkel, in de Goden-beelden: Apollo (vooral het eerste), Diana (vooral de drie eerste en de twee laatste regels), Demeter, met het uitmuntende eerste kwatrijn en de zeer fraaie slot-verzen. Verder het zeer goede eerste stads-beeld en het Perkiaansch-klare Maart. Eindelijk stemmingen, van de jongst-blije gelukkige; ‘Een droom van gras en dauw’ is daar wel het beste van; en ideeën, groote algemeene, die zóo voortkomen uit zijn half-natuurlijk, half-wijsgeerig zien van het leven: Dionusos b.v., waar de groote eenheid van het menschdom zoo ruim door ademt, zooals hij die, meer abstrakt, in verscheidene goede sonnetten van ‘Thaumas’ heeft gezegd. De joligste jonkheid daarbij, die soms dartel wordt, in het sonnet op een danseresje.

Is dit alles niet van een kunst die - niet om zichzelf gemaakt is, want l'art pour l'art heeft op dit het-leven-voelend geslacht weinig vat gehad, - maar alleen en onmiddelijk in kontakt met de natuur, die de moeder van alle kunst is, en in haar schoonheid de verheerlijkte kristallisatie van die Natuur?

Mij dunkt, Perk zelf zou vriendelijk opzien als hij de klankvolle tonen hoorde van deze verzen, en alleen soms wenken dat hij nog zuiverder volheid wenschte bereikt.

* _* *

Louis Couperus: Williswinde. Ik geloof dat, zoo éen boekje, niet de gedichten van den heer Couperus over hun modieuze verschijning verbaasd zullen zijn. Het feit is, dat als men hem gulweg tot de kunstenaars van 1880 zal rekenen, hij, bij onderscheiding van alle anderen, de mode-kunstenaar van dat geslacht moet worden genoemd.

[p. 542]

Het is een bewijs van de sterkte van de toenmalige beweging dat zij behalve zoovele natuurlijke, ook een modemensch gedreven heeft tot het kunstenaarschap. Het is de deugd van dit boekje dat men den heer Couperus als zulk een kunstenaar van 1880 eruit herkennen kan. Ten onrechte schaamt hij er zich voor dat deze verzen tien jaar geleden geschreven zijn. Juist dit zeldzame, dat zij in de gloei-hitte van dien kunsttijd geworden zijn, en de kunst-passie van dien tijd in zich besloten houden, maakt ze de aandacht die wij ze wijden waard.

De overeenkomst - niet die in de soort van navolging, maar die in talent en verzen-soort - van Couperus met zijn tijdgenooten is de doorzichtige klaarheid van den klank, de slanke spanning van het rhythme, de keurlijk- en net-heid van woordschikking en zinswending, al de eigenschappen van uiterlijke tot innerlijke factuur in éen woord, die het hooghartige en aristocratische uitdrukken waardoor de jongeren zich toen onderscheidden van de ouderen.

Het verschil: dat terwijl al die jongeren hun woorden liefhadden als natuurlijke wezens, Couperus in de zijne voornamelijk kostelijke, meestentijds zou men zeggen kost-báre zaken zag, die men niet anders dan met de liefde van de grovere mode-fatten beminnen kon.

Zijn gedicht Viviane is daar een goed staal van. Daar kleedt hij de zee met even zoovele variëteiten van edelsteenen als hij het in Williswinde den hemel met hallels en glanzen, in Semiramis de aarde met alabaster en bloemgeuren zal doen. Zijn poging tot het uitdrukken van hartstochten in dit laatste gedicht is gefaald.

* _* *

Hélène Lapidoth - Swarth: Blanke Duiven. Mevrouw Lapidoth - Swarth zou men na elk van haar bundels een vriendelijken groet willen zenden. In het begin van de beweging al, in 1883, '84, verheugden ons enkele schoone verzen uit haar Eenzame of haar Blauwe Bloemen, en was het telkens komen van die stem ons een teeken, dat iets meer dan het

[p. 543]

opzet van ons enkele willen de poëzie van Nederland opstuwde naar een hooger sfeer.

Ook in dit boekje zijn weer talrijk de gevoelvolle, welluidende verzen, en gevoelige waarneming en stille verbeelding voegen zich gewillig samen in de zachte helderheid van dat klankvol orgaan.

Uit vale velden rijst de grijze Stad,

Eerwaarde stad van kerken en prelaten,

Vervallen stad van lang verlaten straten

En ouden bruinverweerden huizenschat.

Kazerne en klooster, priesters en soldaten,

De vesten langs, die houden 't stadje omvat,

Stroomlooze vaart en landschap boomloos plat,

En zwart-omhuifde vrouwen, dof-gelaten.

O stugge Stad, waar 'k zóó lang leefde en leed!

Hoe kunt gij nog zóó zoet mijn weemoed lokken,

Als ik uw reuzenpoort weer binnentreed?

O wanhoopsstad! zal 'k om 't verleên niet wrokken,

Zij 't voor de harten die 'k daar kloppen weet,

O doode Stad, vol klank van doodeklokken!

Zijn zulke verzen niet geschenken aan de literatuur die langer duren dan de donkere feestmaand waartoe ze melodische begeleiding zijn?

Noordwijk-aan-Zee,

Nov. '95.

Albert Verwey.