De Tsjerne. Jaargang 22

[p. 465]

Durk van der Ploeg / Floedmerk fan in fearnsieu

D.A. Tamminga: Floedmerk. Drukkerij Laverman n.v., Drachten, 1965. De Fryske Bibleteek nr. 106.

[Dat it twa jier duorje moast eardat de bondel Floedmerk fan D.A. Tamminga yn De Tsjerne bisprutsen wurdt, birêst net op in misforstân noch op forsinnen, mar op de lankmoedigens fan de redaksje, dy't twa jier wachte hat op in har taseine skôging oer dizze bondel, dy't by einsluten dochs net skreaun is. Hjirby dan it bisprek fan in ramplesant dy't net wol dat D.A.T. de redaksje forlit salang dizze sleauwichheit (dêr't er sels gjin skuld oan hat) net út 'e wrâld holpen is.]

Yn in tiidrek mei rounom poézijfestivals, hweryn gedichten as gebrûksliteratuer op stencils forspraet wurde, de poézij alle foarmen fan skientme fan har ôfsmiten hat en de lyryk winliken yn stân hâlden wurdt as in literatuerke fan assosiearjende folsinnen, citaten en aforismen, liket de fersebondel Floedmerk my sawol in ôfrekken as in anachronisme. In neirispinge oer in fearnsieu hat yn dizze tiid hwat ûnwierskynliks of it moat al fan literair-histoaryske bitsjutting wêze. Dit hoecht foar Tamminga net it ôfskie fan it lân fan 'e dichters to bitsjutten, mar it moat foar him dochs wol in pynlike konfrontaesje west hawwe al dizze wurkstikken, dy't al dan net ta gelegenheit fan of yn opdracht ta stân kommen binne, mei in restant fortalingen, nei safolle jier wer printe to sjen. Mar dy konfrontaesje hat twa jier lyn al west en doe wie poézij noch hwat oars as nou.

Hy hat it publisearjen fan dizze bondel ek grif net sjoen as in ôfsluten fan syn wurk, mar net nij ek net wei, skriuwt er yn it iepeningskwatryn:

Al hwat de sé opjowt oan rudze of reid
is byld fan ús en ús forgonklikheit.
Mar inkeld sit der brûksum hout bidobbe
ûnder it eart dat by it floedmerk leit.

[p. 466]

De gedichten fan D.A. Tamminga binne net foar de ivichheit skreaun, al jowt de monumintale bou en krêftige toan to tinken. Dit wurk sil yn elk gefal de tiid dat it Frysk funksionearje sil syn tiid wol úttsjinje. Yn it hjirboppe sitearre kwatryn skriuwt de dichter dat der inkeld noch hwat brûkbers tusken sit, itjinge ympliseart dat dit byelkoar fandele dichtwurk fan in tige ûngelikense kwaliteit is en de gearstaller foar in part net mear oansprekt. Mar goed, hwat dat eart dan ek wêze mei; hwerom dan al dizze gedichten, drama's en oersettingen yn ien bondel byelkoar brocht en hwerom gjin strange seleksje tapast? Om in ridlike omfang to krijen? Om alle losse wurkstikken dy't om ien of oare reden bûten eardere samlingen bleaun binne dochs byelkoar to hawwen? Mar dan hie it net moatten mei de ûndertitel ‘fersen’ lykas op 'e titelpagina stiet, mar ‘gedichten/drama/oersettingen’. Mar dat is ûnfortarber yn dizze tiid hweryn de gebrûkspoézij kocht wurdt as in produkt dat men nei it lêzen fuortsmyt (al sille Friezen dat perfoarst net dwaen). Sûnder mis spilet hjirby de legindaryske taelbihearsking fan Tamminga in rol. En dat De Fryske Bibleteek dit wurk útjown hat lykas it der leit, stiet foar my net los fan it feit dat de Fryske Biweging (hoe moat ik it oars neame), Tamminga altyd noch sjocht as de greate eksponint fan De Fryske Taelstriid, lykas E.B. Folkertsma dat jierren west hat. Der is by de lju fan boppeneamde biweging altyd noch gâns bilangstelling foar de generaesjes fan foarm en ynhâld dy't foar de Fryske literatuer fan ûnwittend greate bitsjutting west hawwe. Ik leau nammers dat it meast âlderen binne dy't dit wurk lêze en oansprekt.

Floedmerk bifettet in neirispinge fan ryklik fiifentweintich jier, mar dat bitsjut net, dat dizze bondel in oersjoch jowt fan Tamminga syn dichterskip. Dêrta ûntbrekke hjir tofolle wichtige eleminten, sawol hwat de originéle poézij oanbilanget as ek de oersettingen. De syklus It Griene Jier (1943/62²) en gedichten lykas De Sitadel en De Pionier út de bondel Nije gedichten (1945/'46²) stekke hjir fier boppe út, al meitsje fersen lykas Weitsrop en Mimering fan Biskop Bonifatius út de bondel Floedmerk, dêrop in útsûndering. By de oersettingen binne dat Ballade fan de Raven fan Edgar Allan Poe en fan Dylan Thomas A Winter's Tale/In Winterforhael (De Tsjerne 1961). Dizze lêste oersetting mis ik lykwols tige yn dizze bondel omdat it in hichtepunt is yn syn aktiviteiten as oersetter en taelkunstner. Men soe hoopje dat dit gedicht nochris mei it origineel yn in aparte útjefte forskine mocht.

Der komt jin net sasear in ienheit tsjin yn dizze bondel, it is in samling

[p. 467]

dy't yn ûnderskate kwaliteiten útelkoar falt. Dêr binne de fersen dy't de striidberens towekker roppe, lykas yn Weitsrop (earder útjown as rymprint), Ien Wurd, opdroegen oan Boris Pasternak, de lokale fersen Planetarium to Frjentsjer, Boalserter Martini en Snits. Dan it forheljende gedicht yn de foarm fan de ballade en it drama God wol it, yn opdracht skreaun foar de stêd Dokkum, mar dat winliken net ûnder to bringen is by de ûndertitel ‘fersen’. Mar al mei al gâns histoarysk materiael, hwerfan it visionaire gedicht Mimering fan Biskop Bonifatius my it bêste foldocht. Dêr is Tamminga in kear alheel út it harnas fan rym en ritme en lit him gean. Dat jowt hwat boartliks oan dit gedicht, dat skreaun waerd yn opdracht fan it Bonifatius-Komité 1962, mar makket it ek sa minslik yn spontane utering. Dy spontaniteit fyn ik ek yn it mei forûntweardiging en grime skreaune protest Ien Wurd, dat rjochtút en sober fan tael is, al docht de oantsjutting (nei Liberté fan Paul Eluard) my twiveljen oan dy forûntweardiging.

Konkludearjend stiet my foar de geast dat de tael sawol mooglikheit as obstakel wêze kin foar Tamminga. Der hat foar myn gefoel altyd in soarte fan dualiteit bistien tusken de dichter en de taelkundige Tamminga, lykas de theology faek obstakel wie/is foar de dûmny-dichter. Faeks is it dêrút ek to forklearjen dat er hast likefolle oersettingen makke as dat er origineel wurk skreaun hat. It dichterskip hat hjir syn dualiteit fuortset yn de útdaging. Wrâldliteratuer oer to bringen yn it Frysk wie yn de jierren doe't hy bigoun to skriuwen noch seldsum en hie hyn ofto nei net it niveau dat hy him tocht. Dy dualiteit hat him dan miskien ek utere yn de stylneifolging dy't wy yn dizze bondel fine. De Sinteklaesgrienmank (yn 'e trant fan sawn dichters) en it fers Fan it Skylger lân (Obe Postma neifolge) binne stikjes dichterlik nifelwurk dy't biwiis jowe fan syn ambachtlike linigens fan de tael en de bihearsking fan de persoanlike stylfoarmen. Mar dat binne de grapkes yn dizze bondel, dy't it swierwichtige en soms hwat bombastyske fortarber meitsje, lykas ek de fersen Stanza foar de lichte Muze en It bêste bêd, skreaun op in rigel út it testamint fan Shakespeare ‘I give unto my wife my second best bed’.

Hwat my by it lêzen fan al dit wurk net loslit, is de fraech oft Tamminga werklik oertsjûge is fan de earnst fan dizze fersen. It binne foar my kante, hoekige en mei wurd-ekonomy skreaune gedichten dy't troch in krêftige, manlike struktuer en in raffinearre technyk hwat hawwe fan it folsleine. Mar dit technysk útbalansearre dichtwurk lit my ynderlik sa

[p. 468]

kâld omdat ik de waermens en de biweechlikens der yn mis. De oandrift en spontanens, of neam it om myn part it emosionele kin ik wol lêze yn It Griene Jier en ek noch yn de kwatrinen Strofen boar myn soan, mar dat is it dan ek sahwat yn dizze bondel njonken it al neamde Weitsrop en Mimering fan Biskop Bonifatius. Ik leau nammentlik dat in to greate dichterlike objektiviteit yn dizze bondel, dêr mei skuld oan hat. By Tamminga binne dichterskip en taelfoarming net to skieden. It mei dan út 'e tiid wêze, foar it Frysk is it in stik libbensbilang, dêr't Tamminga him mei forantwurdlik foar fielt. Sadré dizze goede eigenskip lykwols omslacht yn taelskientme en elk gedicht in uterste oan technyske specimen meikriget, kin dat foar de poézij bitsjutte dat it libbenleas wurdt. Men hâldt dan in prachtich karkas oer, dat men as poézijlêzer bisjen kin, mar net bilibje. Sa'n fers lit him net opnimme mar men kin it as in kunststik biwûnderje. Gâns fan it wurk út Floedmerk forkeart op dy grins fan folslein kâlde poézij. Miskien is dat de reden dat heel hwat fan dizze gedichten net earder samle wearden en yn it oeuvre fan D.A. Tamminga hwat tusken de wâl en it skip tolânne kommen binne as eart mei inkeld noch hwat brûksum hout. (Hy seit it sels).

Dit alles slút net út dat it wurk dat him ûnder hannen weikomt niveau hat, al wol ik dat niveau dan binammen sykje yn technyske kwaliteiten. Gjin lichtfuottigens, of ek mar charmantens, gjin boartlikens of forrassende opstigings. As dizze eigenskippen hjir en dêr dochs yn dit wurk iepenbier wurde, dan is it yn it eksperimint mei de tael. De folksaerdige taeleleminten dy't hjir folslein nije bitsjutting krije en taelforrykjend wurkje. Dit kin soms ek syn wjerslach fine yn de poézij, as dy taelbigripen ek werklik appelearje oan de djipste gefoelens. Dat er dat kin, dêrfan hat er yn oar en earder wurk mannich kear it biwiis levere. Dêrom sjoch ik ek mei bilangstelling de folgjende bondel fan him tomjitte.

Krapoan de helte fan it yn dizze bondel sammele wurk bistiet út oersettingen. Men kin it oersetten fan Tamminga karakterisearje as it skriuwen fan in nij en soms better gedicht mei liend materiael. En it is fan ûnwittend greate bitsjutting dizze oersettingen yn it Frysk to hawwen, al fyn ik hjir en dêr it manko, dat oersetten wolris tofolle in útdaging is fan de tael as wol er him mjitte mei de mooglike spankrêft dy't it Frysk opbringe kin. Oan 'e oare kant is dit ek wer in kwaliteit, omdat er soms wurden en gearstallingen fynt dy't it Frysk ynienen folslein nij foar jin meitsje. Ien fan de opfallendste dingen foun ik by it trochlêzen

[p. 469]

fan dizze oersettingen dat Tamminga der in folslein eigen styl oan jowt. Mei oare wurden de oersettingen fan wurk fan ûnderskate dichters bigjinne op elkoar to lykjen, meidat er in eigen idioom hat mei in nochal swierlûdich klankritme.