De Tsjerne. Jaargang 12

Frysk en frjemd:

Earste oerfal

Yn it litteraire pocketjierboek Vandaag IV (Bruna) hat Sjoerd Leiker in novelle publisearre De Overval. Dit forhael mei sûnder mis ta de nijsgjirrichste litteratuer oer it forset rekkene wurde. Boppedat binne de gegevens - troch gâns sneupwurk fan de skriuwer - ûntliend oan in yllegael ûndernimmen yn Fryslân: de earste oerfal op in distribúsjekantoar dy't yn Nederlân weage waerd en wol op De Jouwer, de 24ste oktober 1942.

Leiker is de iennichste yn Fryslân wenjende skriuwer dy't oan dit Vandaag meiwurke hat. De opset is in Nederlânsk-Flaemsk-Súdafrikaenske blomlêzing út resint wurk. Fryske bydragen falle dêr (lykas yn àlle Nederlânske litteraire blomlêzingen ensfh.) ‘fansels’ wer bûten.

Altyd haw ik miend dat Sjoerd Leiker yn Drachten berne wie. Mar de ynhâldsopjefte neamt frjemdernôch ‘Smallingerland’ as berteplak.

It heitelan en syn ‘komof’

Sam de Wolff, Sionist, bikend marxistysk théoretikus en ekonoom, hat him nea skamme foar syn Joadsk noch foar syn (Snitser) Frysk komôf, likemin as er ea skromme hat, syn bining oan Fryslân blike to litten. Yn syn mémoires Voor het land van belofte fornijt er neist in heap oare nijsgjirrige dingen ek eat oer it ûntstean fan It Heitelân, it liet fan J.L. van der Burg en J. Lindeman, dat njonkelytsen it Frysk Folksliet fan 't sté liket to kringen. Omt it grif

[p. 127]

net algemien bikend is hwat De Wolff dêroer fornijt, folget hjir in gearfetting.

Doe't De Wolff yn de 5te klasse fan it Snitser gymnasium siet, krige er kunde oan syn stedgenoat, de muzykmaster Lindeman, dy't him frege om de tekst foar in nij Nederlânsk folksliet. Wilhelmina soe ntl. mei koarten ta keninginne kroand wurde en Lindeman woe der yntiids by wêze. De Wolff, yn lytse rounte doe al bikend om syn ‘poëtische gaven’, levere it opdroegen fers binnen in wike ôf. It bigoun sa: ‘Waar de duinenrij de waat'ren / Van de Noordzee wijken doet / Waar de Rijn en Maas zich spoeden / Naar de brede zilte vloed...’

De skriuwer seit der sels fierders dit fan: ‘Het werd niet alleen in 1898 op nagenoeg alle scholen van Friesland de kinderen geleerd - en zelfs op vele plaatsen buiten de provincie - het heeft zelfs een werkelijk dichter, de Fries L.J. van den Burg (moat wêze: J.L. van der Burg, F.D.) tot een Fries nationaal lied geïnspireerd, dat hier en daar duidelijk, maar dan veel dichterlijker, bij zinnen uit mijn poëtasters werk aansluit. Dit lied van Van den Burg wordt gezongen op de muziek van Lindeman tot op de huidige dag... De aanvangswoorden dragen wel duidelijk reminiscenties aan de beroemde zin uit Multatuli's gedicht: ‘Poëzie’, voorkomend in Vorstenschool: ‘Als Moederarmen 't schreiend wicht...’, maar Van den Burgs werk heeft toch zeer aardige strophen, waardoor het bij de Friezen zo populair is gebleven.’

‘Quatrebras’ exit

It litteraire tydskrift Quatrebras, ûnder deistige redaksje fan Marten Brouwer en Lambert Mulder, sil fierdersoan net mear forskine. De redaksje hat bisletten de útjefte fanwegen in to leech tal abonné's (midden yn de tredde jiergong) stop to setten. In fersebundel fan Ella Wassenaar en in samling kabaretteksten, dy't dizze jiergong as bysundere nûmers de abonné's oanbean wurde soene, sille dus yn dizze foarm net forskine kinne.

‘Straatmadelieven’

Nou't ik dochs de litteraire swetten fan dit rubrykje hjir en dêr hwat to bûten gien bin, mei hjir dan noch de meidielinq folgje dat in ek yn Fryslân net ûnbikend publisist, dr. Tj. W.R. de Haan - Grinzer fan komôf, learaer eartiids yn Drachten, promovearre op dissertaesje Volk en Dichterschap - nou by Het Spectrum yn de Prisma-rige syn okkerdeis al oankundige blomlêzing Straatmadelieven yn it ljocht jown hat: Een Bundel met Oude & Nieuwe Voor het merendeel nog niet in Boekvorm gepubliceerde Volks- en Straatliederen. Yn syn taljochting fornijt De Haan dat de samling foar in frij great part gearstald is út it eigen bisit fan de skriuwer. Dat bisit bistiet yn haedsaek út in samling, oanlein troch in âld minske út de Fryske Wâlden. Wilen H. van der Vliet het dy lietesamling letter oan De Haan oerdroegen. Frysktalige lieten komme yn de bundel net foar, mar dy sille ek net tsjok siedde west hawwe.

[p. 128]

Opfolger w.e. as kritikus

Da tige lêsbere kritiken oer moderne Nederlânske litteratuer dy't jierrenlang ânder de titel ‘Letterkundige Verschijningen’ fan wilen jhr. J.W.J. Witsen Elias yn de Leeuwarder Courant forskynd binne (sjoch b.g. De Tsjerne sept. '56), sille nou forfolch krije. It is de redaksje fan de Ljouwerter slagge, de eardere Tsjerne-redakteur dr. Anne Wadman ré to finen, dizze foar de publike litteraire smaek yn Fryslân sa wichtige rubryk oer to nimmen.

Koart nijs

It Buro foar Kulturele Saken het in fragelist stjûrd oan alle útlienbiblioteken yn Fryslân, dêr't ek yn frege waerd nei de stân fan saken oangeande it boek yn de Fryske tael. Oant nou ta binne 57 antwurden ynkommen en it docht bliken dat de helte fan dy 57 biblioteken mar yn steat is har lêzers yn ien jier alle wiken in Frysk boek oan to bieden. Yn 47 derfan binne gjin Fryske dichtbundels oanwêzich. Algemiene klacht is, dat der to min Fryske romanlektuer oan 'e merk komt. * De útjowerij West-Friesland to Hoorn is fan doel noch mear boeken fan de Frysk-Amerikaenske skriuwer Meindert DeJong op 'e merk to bringen. Foarsafier't neigien wurde kin allinne mar yn Hollânske oersetting en net, lykas mei The Wheel on the School bard is, ek yn it Frysk. Op 'e nominaesje steane Dirk's Dog Bello (dêr't Auck de Boer de Hollânske oersetting fan ûnder hannen hat), Sadrach en The Tower by the Sea. * In seldsumheit op 'e Fryske boekemerk: fan de roman Trude fan H. de Jong sil, in jiermannich nei de earste, in twadde printing forskine. * De twadde, útwreide printing fan Jan Piebenga's Koarte Skiednis fan de Fryske Skriftekennisse sil, ryk yllustrearre, dêrmei ek forskine kinne. De skriuwer fan dit stúdzjewurk, dêr't al jierren forlet fan wie, is al in pear moanne lyn rékommen mei de omwurking fan de ynhâld. * Fan Diet Huber komt dit jier in nije bundel bernefersen à la Tutte út. De titel sil wurde De Mâlbroekmich. * Ypk fan der Fear hat in gelegenheitstoanielstik oer de problematyk fan it yndustrialisearjende Drachten opnij biarbeide. De nije versy sil syn première bilibje op de o.s. Pinkstergearkomste fan it Kristlik Frysk Selskip. * Neffens offisiële gegevens yn Het Nieuwsblad voor de Boekhandel binne der yn 1956 sawntjin (17) Fryske boeken forskynd! In sifer dat nearne nei roait en allinne útslútsel jowt oer de boeken dy't yn de offisiële list fan nije útjeften yn dit orgaen registrearre binne. Ta dy 17 hearre trije berneboeken, sawn binne romans of novellen. * Frisian News Items hat fornijd, dat yn Books Abroad, in forneamd ynternasionael litteraire periodyk, útjown troch de Universiteit fan Oklahama, tonei geregeld bilangrike nije Fryske útjeften oankundige wurde sille troch prof, dr. Bernard Fridsma út Grand Rapids.

FREARK DAM