De Tsjerne. Jaargang 9

[p. 306]

I. de Jong:
De hillige histoarje kompleet.

U. van Houten: De Hillig'e Histoarje, diel II. T. Wever, Frentsjer.

Mei dit twadde diel hat Van Houten syn Hillige Histoarje kompleet makke.

Ik ha respekt foar de moed, it talint en it trochsettings-formog'en, dy't him yn steat stelden, dizze opjefte út to fieren. It liket op 't earste gesicht gjin greate kunst foar in flot forteller, om in lêsbre bondel bibelforhalen gear to stallen. De stof leit foar it gripen en jowt ek rynske oanlieding ta dramatisearjen en romantisearjen, as men it mei de earbied foar de boarne net al to nau nimt. Mar foar hwa't yn syn siel oertsjûge is, dat er hjir op hillige groun stiet, is it in faei en swier ûndernimmen, de bibel nei to fortellen. Syn forhael, sil it net mislearje, moat yn de ûnbineambre sfear fan it bibelsk tsjûgenis bliuwe, dat mear is as kronyk en forhael, mear as in forslach fan religieuze en mistyke ûnderfiningen, dat boadskip en forkûndiging is.

It giet hjir om ûnreedlike en boppereedlike wearden en wierheden, om pretinsjes, proklamaesjes en biloften, dy't yn in dimensje lizze, dêr't de litteraire krityk en de psychoanalyse frij machteleas binne, dy't it hert op ja of né fergje. Hwa't it weaget, om dit lûd út de oare wrâld, dat minske en kosmos oardielet as skuldich en forlern en harren tagelyk yn in frjemde frijspraek it ivige libben ûnthjit, - hwa't it weag'et, om dit lûd yn eigen idioom to fortalen, sil, al is it yn de fierte, diel hawwe moatte oan hwat evangelisten en apostels dreau, doe't hja har boadskip to boek stelden. Syn ear sil slipe wêze moatte op in forstean fan it ûnforsteanbre en hy sil witte moatte fan in wûnder geheim en fan in evangelyske blydskip. En dan noch sil it in muoisum taesten en sykjen wurde nei it wurd, dat oansprekt, dat tagelyk boun en frij, biskieden en bisiele is. Hwa't net yn dizze positive hâlding foar it bibelsk tsjûgenis oer stiet, al is er in skriuwer fan wrâldformaet, kin better tichter by hûs bliuwe. Gâns greate talinten, dy't inkeld en allinne út litteraire oanstriid harren weage hawwe oan bibelske persoanen en motiven, binne der yn forûngelokke, om't hja fier boppe har macht griepen en harren

[p. 307]

forhoalen bleau, hwat oan de bern iepenbiere is. Alle litteraire franje en psychologyske djipsinnichheden wurde bleek en ûnbitsjuttend, as men bibelske figueren losmakket út it ramt fan it sintrale boadskip.

Van Houten hat yn dizze histoarje fan it Nije Testamint mei ynmoed en earbied en mei bisef fan syn forantwurdlikheit bisocht, it greatste drama fan alle tiden nei to tortellen yn ienfâldich, modern Frysk en it is him slagge, der hwat goeds fan to meitsjen. Sûnder mis sil er, al skriuwende, murken hawwe, dat dit diel fan de stof him swierder, ik soe hast sizze: ûnmoogliker easken stelde as it Alde Testamint. Dêrre, yn it Alde Testamint g'iet it ek om it folslein oare, om it boadskip fan God oan minske en wrâld, mar it wurdt brocht yn de foarm fan de wûndere, dramatyske skiednis fan in folk. En al is Israëls histoarje mear en oars as dy fan alle oare folken, der binne parallellen, der is de nasionale striid, opgong en ûndergong, der binne keningen en helden, en de oangripingspunten, de motiven foar in spannend forhael lizze foar it gripen. De skriuwer, ek as er wit, hwer't it hjir om giet, hat earmslach en mooglikheden, it litteraire talint kriget ûnmiddelike oanstriid en perspektyf.

Yn it Nije Testamint is it finael út mei de parallellen en oangripingspunten. Hjir stiet men ynienen en oanienwei foar it absolute wûnder, hjir leit alles yn in boppeminsklike diminsje. Hjir wurdt God minske, de ivichheit falt yn de tiid, de himel komt op ierde, de dea wurdt poarte ta it libben.

It is gjin forwyt oan Van Houten, as men konstatearret, dat it neifortellen fan dizze dingen him swierder fallen is as de histoarje fan it Alde Testamint. De mooglikheden foar de minsklike tael binne hjir safolle lytser, de g'efaren safolle greater, en hy is der net altyd oan ûntkommen. Yn it algemien hat er him, mei rjocht, sa deun mooglik hâlden oan ynhâld en struktuer fan de bibelske meidieling. Syn opjefte wie lykwols net de parafrase, mar de frije, tagelyk oan tekst en boadskip boune fortelling. Utwreiding en kommentaer, hoe bitwongen ek, forswakken de ynhâld wolris in kear, yn pleats fan dy to aksintuearjen. Ek forliede syn ynbannigens him soms ta in populair idioom, dat yn dizze sfear to húslik waerd. In typearing yn lyrysk proza wurdt wolris brutsen fan in folslein oerstallige nochteren meidieling.

[p. 308]

As bygelyks de blynberne man syn eagen wasket yn it wetter fan Siloam en foar it earst yn syn libben sjocht, biskriuwt Van Houten syn freugde en oandwaning treflik:

‘O God fan Israël, it wie sa, hy koe sjen. Hy seach oer it spegeljend wetter, nei de dûnkere rotsen, nei de wite huzen fan Jeruzalem, nei de timpel, dy't fan goud en marmer blonk, en nei de blauwe loft, dy't oer alles hinne bôge. Hy dronk alles yn, foarmen en kleuren en sunich neamde er de namme fan al dy dingen, dy't er al lang witten en noch nea sjoen hie; hy tocht oan Adam yn it paradys, dy't de dieren nammen joech.’

Dit is bêst en dit wie genôch. De skriuwer lykwols hâldt net op en brekt de spanning mei der smout oan ta to heakjen:

‘Hwat haw ik hwat mist, tocht er, mar dat wie net goed, sokke g'edachten; it wie ûntankber....’

As de magistraten fan Filippi Paulus en Silas de stêd útbringe, tinke de boargers: as dy Joaden oanstriid krije mochten ta greatskens, dan wiene der altyd dy iepene rêggen noch ‘en dat jûke net’.

Dit populair Frysk idioom falt út de sfear fan it drama.

Slimmer is it kommentaer by de died fan de soldaet, dy't de krusige Hear in spûns mei jittik tastekt op in hysopstâl:

‘Der hie it ek sûnder kinnen, mar hy woe net de kâns rinne, dat dy kruseling, yn syn wanhoop, him yn 'e fingers biet....’

De kunst fan it skrassen, dat wit elke skriuwer, dêr is in minskelibben noch to koart foar om dy folslein to learen, mar sa'n hookstrookse koartsluting yn it styl- en sfearbigryp sjocht men by immen fan Van Houten syn formaet dochs effen forheard fan op.

It sprekt fansels, dat de forteller, by figueren as Kajafas en Judas it net litte kin en jow in foege analyse fan har persoan en motiven. Neffens myn bitinken hat fan Van Houten dy wol hwat al to rjochtlinich hâlden.

Foar dizze inkele biswieren steane lykwols safolle goede eigenskippen oer, dat ik tankber bin foar dit boek. Yn 't algemien wurdt it Evangeelje hjir yn earbiedige en bisiele tael forteld en wit-hoe-faek wit de skriuwer mei in inkele sin in aksint to lizzen en in sfear to skeppen, dy't fan fisionnair talint tsjûgje.

As Jozef de hoeders, dy't oanbidden hawwe, der útlitten hat:

[p. 309]

‘Lang noch, troch de hoare nacht, hearde er har lûde, loovjende stimmen....’

En om noch in pear rigels to sitearjen:

‘Doe gyng Pilatus sitten yn de rjochterstoel en yn 'e namme fan Tiberius foroardiele er Jezus fan Nazareth om krusige to wurden....’

‘Mei dy hannen hie er it brea yn de steppe brutsen, hie er melaetsken reinige en lytse berntsjes seinge.... en dizze spikers wiene alles hwat syn folk foar him oer hie....’

Hast yn elk forhael lizze sokke foarbylden foar it gripen.

As de biwende en folwoechsen bibellêzer konstatearret, dat it Evangeelje sels him mear seit as dizze Histoarje, sil Van Houten de earste wêze, dy't it mei him iens is. Mar as ynlieding en paedwizer ta it lêzen fan it Nije Testamint is dit boek een jefte oan it Fryske folk, der't men allinne mar bliid mei wêze kin. Foar alle âlden, ûnderwizers, jeugdlieders en katecheten, dy't de Fryske bern en jongerein bibelsk ûnderrjocht jowe, in ûnmisbre gids.

Wever hat der in prachtige útjefte fan makke. Ek de tekeningen fan Gunhild Kristensen binne treflik.