De Tsjerne. Jaargang 8

[p. 1]

Fedde Schurer:
Us undergroun.

‘Avondtoilet verzocht.’

Hy hie in bikend foarkommen, mar ik koe him net thúsbringe doe't er my op dy romrofte Fryske feestjoun, dêr't lange klean by foarskreaun wiene, yn syn eptich rôkkostúm op 'e side kaem, de hân efter myn rêch lei, en my meifierde nei in lij herntsje, dêr't wy rêstich prate koene.

‘Ik haw altyd noch in forsom yn to heljen’, sei er, ‘wolst my effen opjaen as lêzer fan 'e Tsjerne? It bikende adres.’

‘Strak freegje ik it wol oan dizze of jinge’, tocht ik, hwant ik woe net wêze dat ik syn namme kwyt wie. Wy strieken by in tafeltsje del en bistelden hwat ûnskuldich drinken.

‘Dus’, sei er, ‘jim geane nou jim achtste jiergong yn. In prestaesje, hear, in prestaesje, earlik, dat mien ik.’ Ik andere, net sa botte origineel, dat wy de tachtich hopen to heljen. Hy seach my oer syn glês hinne oan as woe er yn myn siele lêze; ik foun it net noflik. Doe dronk er my ta mei de wenstige formule: Sjoch feint! Dus in âld-federaesjelid, stelde ik fêst.

‘Sa foar aerdichheit freegje ik my wolris ôf’, forfette er, ‘hoe lang jim dit spul fan kat en mûs noch folhâlde sille. Achtste jiergong', eksperimentele poëzij, Suriname en Jean Paul Sartre, fortalingen yn it Italiaensk en bikroaningen yn it Hollânsk, dêr moat fansels ienkear in ein oan komme.’

‘En hwat dan noch’, weage ik drystwei mysels to sitearjen; mar hy weau it mei de reek fan syn sigaret wei. ‘Bravoure’, glimke er, ‘ik ken dat fan Marsman: Maar ik weiger, ik ga nog niet, o vlerk in mijn rug, o dolk. Boppedat binne dy flerken yn jim rêch net nuodliker as de flerken yn jimme formidden, de miten yn jim tsiis, de rûpen yn jim oefte. Forklearje? Ik soe net witte hwerom ik forklearje moast hwat klear as in klûntsje is foar elkenien.

Né, ik wol dy net ûngerêst meitsje. Jim hâlde it noch wol in jiermannich fol, mei erkenning en oanmoediging. In sinaesapelbeam yn in klomp, hè, of ast leaver wolste, in beantsje yn in spûnsdoaze. It rûkt hwat ûnfris, mar it groeit omraken.’

[p. 2]

Ik weage de opmerking, dat dit wol aerdich praet wie foar immen dy't it nou earsten yn 'e holle krige him as abonné op to jaen.

‘O datte’, sei er ûnforskillich, ‘dat wie mar in ynfal; ien fan myn safolle opstiging's, nocht oan ûnnocht. Ik mocht altyd graech skoskesette, en de lêste foet op in sinkend boatsje sette. En dy kultuergewassen yn blompotten, dat is myn bysûndere foarleafde; ik haw de finsterbanken fol. Ik hâld der fan de saek út to murgjen, en dan mei neidruk de sinleazens fêst to stellen. Elk syn fak. Meist it ek ropping neame; dat strykt better mei it foarskreaune jounstoilet.’

‘Ik ken dat praet fan 'e stjûrlju oan 'e wâl’, andere ik. ‘Gjin forantwurdlikens nimme, in oar it wurk opklauwe litte, en dan oan 'e kreaze skouders lûke as it misrint: hwat haw ik sein? Mar it rint net mis. Hwant it hinget net fan jimme ôf, mar fan it Fryske folk. Dat is ús ûndergroun, dy draecht ús en biskaet ús takomst.’

Hy kniep syn eagen heal ticht en kuerde yn it lampljocht; skerp foel my syn haetlik profyl op.

‘Kenst dat moaije byld fan Chesterton oer de tsjerke? Hy forliket de wrâld by in heech en gefaerlik rotseilân, midden yn 'e oaséaen. Mar oan dy gefaerlike bûtenkant hat de tsjerke in minsklik keatling foarme mei dogmata, mei morael, mei askese; der kin gjin glimke ôf en it is ien en al earnst en bigjinsel. Mar dy strange rounte bliuwt wach om it mooglik to meitsjen, dat dêrbinnen in heidenske wille hearskje kin. Sa wie it mei jimme ek. Dêr wie it Fryske folk, mei syn sterke eigenaerd, syn natuerlike leafde foar groun en tael, syn ûnbiwuste, mar sterke en libbene sympathy. En dêr wie de biweg'ing, dy't formulearre, stried, organisearre. By de graesje fan dizze wachters libben jimme, de yndividuële kunstners en skriuwers, koene jim eksperimentearje en mâltjirgje, jim heidenske wille útlibje.’

‘Us skriuwers binne oars faken de mankelike kant neist’, sei ik, ‘sjoch de Tsjerne mar nei.’

‘Wit ik wol, wit ik wol’, joech er ûnforduldich ta. ‘Kafkafoer is bêst foer, hiene hja leard, en ik bidoel mei wille alle soarten fan wille, ek dy yn triennen en nijsgjirrige deadsdriuw, dy't inkeld by Bonnema to genêzen is. Mar ik bin bang dat dit ek ophâldt.’

‘Bonnema?’ Ik seach in swart fisioen. ‘Né’, sei er, ‘Bonnema net, mar de deadsdriuw en it selsmoartamateurisme fan jim jonge Werthers.’

[p. 3]

‘Mienst de Mieren grif?’

‘Wit ik folle fan Mieren. Ik ken inkeld de Wylde Mier, en syn omke de Wylde Meaner of menear, dêr wol ik ôfwêze, út it Frysk Lieteboek. In âldwrâldsk spul; ik hâld it op 'e masine fan Schuitmaker: hark dêr giet er rikketikketik.... Mar ik reitsje fan myn sjapiter. Jim biskermjende falanx dy't goedsizze moat foar de heidenske freugde, is oprôlle. Sjoch my net sa mâl oan. Oprôlle ja, of oanfretten troch de fyfte kolonne.

Fikse gearkomsten, kante resolúsjes, eptige organisaesjes? Ynoarder, ynoarder. Sa ha wy mannich tsjerke omhals brocht; suver yn 'e lear, foech yn 'e leafde.

Sjoch, ik haw my nea iepenlik tsjin 'e Fryske biweging forklearre; ik bin lid fan it Genoatskip, stiper fan 'e Akademy en lêzer fan 'e Tsjerne, en ik bin der neat to goed ta en hâld in lêzing foar de R.O.N. oer it ien of oare kulturele fraechstik. Mar - en dat is myn geheim - frijbliuwend. Dat is in aristokratyske geasteshâlding, dy't forskate fan jimme ek al ûnder bislach nimt.

Fielst wol dat it kâld wurdt, lûkerich? Dat is de berchloft, oars sein de splendid isolation. Witste, eartiids wie it sa: Frysk yn eigen formidden, Hollânsk dêrbûten. Dat wie karakterleas, jim sizze it op alle gearkomsten, en ik wit it ek wol. Doe haw ik de saek omkeard: Hollânsk yn eigen rounte, Frysk yn 'e kultuer. Sa skep ik my twa pikante formiddens, bin ik twaris ynteressant, earst foar mysels, dan foar in oar. En sa holje ik de saek fan binnen út.’

‘Ik haetsje dy’, brocht ik mei muoite út.

‘Dat lit my like kâld as datst fan my hâlde soest’, sei er leechlizzend. ‘Mar folle nijsgjirriger en bilangriker foar de ûntwikkeling fan 'e dingen is, dat it folk, dêr't jim op miene to bouwen, jim hatet. Fiele jim noch net hoe deaynein it wurden is fan jim kultuer? Dy libbene muorre stiet net mear om jim hinne; hy komt driigjend op jim ta en sil jim smoare. Ja, de prinsipiële lju op 'e foarposten, tochtste? Frijbliuwend, man, allegear frijbliuwend, lyk as ik. Striid? In primityf bigryp. Skôging, psychologyske forklearring, dêr bliuwt men sa lekker hol by.’

Hy sloech himsels mei de platte hân op it liif, en it hearde as in klap op in deakiste. ‘Avondtoilet verzocht’, sei er, en doe gyng er stean om g'nyskjend it lêste koeplet fan ‘It Heitelân’ mei to sjongen, dat de foarsitter, dy't net wist oft er it wol goed útspriek, krekt opjown hie.

[p. 4]

Wylst er stean gyng, sonk de seal ûnder myn fuotten wei, en ik foun my op 'e ile hichte fan in âlde toer mei ôfbroazeljende stiennen. In skerpe swevellucht krong my yn 'e noasters.

‘Spring mar’, rôp er fan ûnderen, ‘hwat docht it der allegear ta, ik hein dy wol op.’

Driuwend fan swit waerd ik wekker. Ik soe in stik foar de Tsjerne skriuwe. Nou, dat hoecht mar koart to wêzen.

Wy geane nou de achtste jiergong yn. Net oermoedich, net mei bravoure, mar wol mei yngreven moed. Net frijbliuwend, mar boun. Boun oan 'e Fryske folksienheit, dy't ús djipste ûndergroun en de rjochtfeardiging fan ús wurk bliuwt.

Wy binne net alhiel mei deselde ploech. Marten Sikkema hat útreden fan drokke wurksumheden bitankje moatten. Mei leed sjogge wy him gean; hy wie in trouwe freon, in g'oed meiwurker, in redakteur fol gewisse. Foar safier it him mooglik is, hat er sein, sille wy lykwols op syn meiwurking rekkenje kinne.

Foar him yn it plak is Jan Wybenga kommen, in auteur dy't yn mannich bydrage, sawol proaza as poëzij, blyk fan syn talint jown hat.

En dy oare? Dy wie in dream; lit him yn dream forgean. Syn abonnemint jow ik ek net troch.