De Tsjerne. Jaargang 7

Op it harspit:

Cri de coeur fan in filiaelhalder.

Snits, Des. 1952.

Achte Ds. Rienstra,

Redakteur fan It Heitelân,

It jowt gjin foech en praet to folle oer jinsels. Ik haw altyd fûl op anti-krityk tsjin west en mien my ek jimmer fatsoenlik goed oan dat soun prinsipe hâlden to hawwen. Fansels, it ynteressearret my tige hwat in oar fan myn geastesútbriedsels oan goed of kwea seit, mar ik haw nea bisocht om Jan Publyk syn goed bitrouwen yn Klaes Kritikus syn orakels troch anti-krityk to ûnderwrotten.

Né, ik wol myn leginde net to liif. Dat lit ik, sa lang't ik oan myn mémoires jit net ta bin, leaver oer oan dy goelju dy't genôch forstân fan minsken hawwe om to witten dat men in gewoane Fryske jonge wêze kin en dochs de litteratuer as stúdzjefak kieze en bisykje sa goed en kwea as dat giet jins forplichtingen op dat stik nei to kommen. Myn leginde (jo witte wol: ‘beul fan De Tsjerne’, ‘wikel ûnder de mosken’, ‘folks-fijân nûmer Ien’ ‘moardner fan skriuwers’) kom ik net op. It leit my nammers wol sljocht. Nei myn dea kinne se wèr sjen - as ik dan alteast de muoite wurdich west haw. En oars mar net.

It is hwat oars dat my dizze brief yn 'e tikmachine jowt. Al in jiermannich liz ik hjir op 'e namme fan in oanhinger fan Satan Sartre to wêzen, - jo witte wol, dy Frânske man-duvel dy't oan God noch gebot leaut en dy't dêrom sa'n swartkikerige libbensskôging op it minskdom spuitet. Ik bin dan de man dy't de idéen fan dy menhear Sartre oernommen hat (wy sille alteast mar net oannimme dat it oarsom is), dy't hjir yn Fryslân in Sartre-filiael stifte hat en ús earber en dierber froed en from Frysk boerefolk mei syn djippe siel en syn reine en keine libbenswannel, yn de stjonkende azem fan de eksistensialistyske Moloch forgasse wol. Ik haw dit alris to hâlden krige fan Barend van der Veen, fan Abe Brouwer en fan in rige minder bikende, mar like froede lju, dy't likemin hwat witte fan Sartre as ik sels, mar foar hwa't ús Frânske filosoof, dêr't hja út de fyfte of seisde hân wolris in hap en in snap oer heard hawwe, om 'e ien of oare stompsinnige reden in soarte fan wriuwpeal wurden is

[p. 398]

om har kulturele jûkte oan ôf to rossen. Alles hwat net dierber, net smout, net smûk, net froed en net from, net agrarysk en net Frysk is, dat is koartwei Sartre. It is in ienfâldige rekkensom: De wrâld minus ‘it Fryske’ = Sartre. Mar hwat wol men? In minske moat nou ienris in etiketsje hawwe, - en as Brolsma dat fan Dostojewsky, Canne dat fan Ibsen kriget, hwerom soe ik dan net bliid wêze mei dat fan Sartre? Sûnder mis: it is in hiele eare om setboer fan Sartre wêze to meijen.

Mar der komt ienris in ein oan it opnimmingsformogen fan jins earegefoel. En jou bisprek yn ‘It Heitelân’ (Nov.-nûmer) fan ‘Prins Karnaval’, in toanielstikje fan Roparz Hemon, dat ik mei help fan in Ingelske oersetting út it Bretonsk oerset haw, by gelegenheit fan de Fryske Boekewike, samar, om't in Bretonske freon it my alris frege hie en om't ik it in pittich stikje toaniel foun, - dat bisprek docht de doar fan myn earegefoel ta. Hemon... in soarte fan Sartre-yn-it-Bretonsk. En hwat lês ik dêr?... ‘gjin wûnder, dat it Wadman’ - de Sartre-yn-it-Frysk ommers - ‘lei, dit oer to setten’.

Domeny, domeny, hwer skuorre jo it dochs wei? Is it dan al sa fier hinne, dat elk dy't him net dúdlik legitimearret as orthodoks kristen, as grifformearde mei of sûnder art. 31, as Roomsk- of Gryks-Katholyk, as Barthiaen of Trochbraekman, as Spelbergiaen of as âld-SDAP-er, as Welter-gewicht of as Gortzakkist, - dat elk dy't de wrâld net foar in hompe marsepyn en it minskdom net foar in keppel nuete lammen oansjocht, dat alles hwat net eptich en presiis past yn 'e feilige Frysknasionale boereboargerlikheit, nou mar fuortdaliks yn it Sartriaensk fordomboekje kwattele wurde moat?

De hear Hemon lêst gjin Frysk en de Fa. Brandenburgh sil syn adres wol net witte. Ik sil him ek mar net skriuwe, dat syn stik, dat de minsklike swartkikerrj ris noflik to kyk en to kak set, hjir yn dit keallelân oansjoen wurdt foar in... ‘existensjalistyske jounswijing yn toanielfoarm’. Hy mocht ris tinke dat ik al fortalende, fan syn domenyske in ‘putain respectueuse’ makke hie, of dat syn domeny Alois Pritchard al probleemhaffeljende, út Wales nei de boskrike Beetstersweachster oarden forfearn wie...

En hwat myn baes Sartre oanbilanget: hy hat in brede rêch. Der kin mear by. Ik neam mar hwat my sa yn 't sin komt: de jazz-muzyk, de Ljouwerter polysje, de nylonhoazzen, it kommunisme, it Hollânsk, Accordeola, it chlorophyl-toskepoetsersguod, de eksperimintele poëzij en al dy oare dingen dy't wy neffens it forneamde wurd fan in forneamd Frysk man ‘hjir net ha moatte’.

En hwat mysels oanbilanget: ik haw út soarte gjin biswier tsjin de posysje fan filiaelhâlder. Allinne... ik moat al witte hwat ik yn myn filiael to keap haw, mei it each op 'e ware-wet. Miskien wolle jo, domeny Rienstra, der ris in bledside fan ‘It Heitelân’ foar útskroarje (mei ien kolom koe 't faeks ek wol ta) om nou ris in krekte ynventarisaesje to jaen fan de Sartriaenske produkten yn myn útstalkast. O ik bin sa binijd nei jou bifiningen. Hjir is al in titel: ‘De ynfloeden fan it wurk fan de eksistensialistyske filosoof J.-P. Sartre op it wurk fan in Frysk skriuwer, dy't him neamt

(mei likegoed de groetnis)

JEAN-PAUL WADMAN.’

[p. 399]

Jo Bitelje en wy antwurdzje.

(It stellen fan fragen foar dizze njje rubryk stiet frij, bihâldens de postsegel. De antwurden kostje lykwols in stûr it wurd. Der moat dus fan to foaren opjown wurde hoefolle wurden it antwurd bifetsje moat. Fierders wiist it himsels. By al to greate floed fan fragen kin de hiele rubryk stilset wurde.)

P. Gr. to Tn.: Just, soks moatte wy hjir ek ha!

P. to Gr.: Né, de litteratuer fan Jan Mayen-eilân is sa djip net as dy fan Nova Sembla. ‘Eare hûla’, de nije Frysk-litteraire striidrop, is, as 't ús net mist, Súd-lofotysk. Mei de foarstreek bidoelt de dichter Wybenga de lange yn twa helten sniene strjitte yn Ljouwert dy't oan 'e ein bigjint en einiget by it gasfabryk.

Juffer Kn. to Str.: Yn Amearika brûke hja optheden in nije fining: toskepasta mei sex appeal-preparaten. Miskien is dat hwat foar Jo. Hearre wy ris hoe't it ôfroun is?

Dr. X. to Y.: Né krekt, soks moatte wy hjir net ha!

Mefr. F.-Fr. to Fs.: As jo op Hollânsk lêzen oergean wolle, riede wy Jo de Libelle oan. Dat is it iennichste blêd yn Hollân dêr't noch gjin eksper. fersen yn stien hawwe. Eva en Margriet binne ek al net suver mear.

Utj. K. to D.: Jou suggesty om by elke bydrage yn De Tsjerne in taljochtsjend kommentaer to jaen, is tige! Wy stelle it ús sa foar: ‘De dichter fan dit sonnet skreau dat sonnet doe't er nei in pear dagen gryp wer foar 't earst in jounkuijer makke hie yn 'e omkriten fan syn wenplak Aldetrine. Hy hat doe, thúskommen, earst syn piip trochstutsen, ûntjarre, stoppe en yn 'e brân dien, dêrnei in Punt op syn poatlead slipe, syn wiif en bern op bêd jage en him doe ta skriuwen set. Hy is nei in ûre wer bykommen. Doe wie it sonnet der, bihalven in rymwurd op 'e ein fan de twadde rigel fan de earste terzine (dat is fan de redaksje). De dichter wol mei dit sonnet sizze, dat it dy jouns yn 'e omkriten fan Aldetrine moai waer wie, mar hwat lûkerich. De punt efter de lêste rigel wol sizze dat it dêr út is.’

Juffer Sn. Kw. to Hl.: Jo soene it sa noch ris bisykje kinne: jouns as it tsjuster en ûnlijich is, foar syn hûs lâns rinne en lûd ‘Boeh’ en ‘Eara Hûla!’ roppe. Dêr wurde sokke jongfeinten ornaris hytsich fan. Helpt it net, dan mar ris oars omsjen. Der binne mear Frysknasionale âldfeinten.

Juffer Kl. to Kw.: Ien fan Jou 94 gedichten is goedkard, wurdt opnommen yn it Sept.nûmer 1976. De oare 93 wurde Jo yn 'e rin fan 1963 weromstjûrd.

Juffer Dj. to Pr.: Jou ynstjûring ‘Fiif en tachtich nije Fryske Sinteklazesangen op meidijen fan Strawinsky en Hindemith en mei printsjes fan Riet Cruber’ kaem to let om noch yn ús Sinteklazenûmer. Takomme jier ris wer ynstjûre.

Sj. Skr. to Smj.: Né, ús meiwurker I. de Merw Manàos is gjin Bask, mar in Boksumer. Mar it forskil seit ús net folle. Jo?

E.S. to Bj.: Oft in konduktrise in minske is, doare wy sûnder neijer ûndersiik in loco net út to meitsjen. Mar dat Konduktrise in boek is, stiet foar ús as in peal boppe de groun. It bistiet út papier, drukletters, in rêch, in bân, in omslach en in foar- en in efterkant. En hwat mear seit: it bigjint by it bigjin en einiget op 'e lêste bledside.

[p. 400]

Sybren Ekstereach: Né, wy kinne Jou eksper. fers net opnimme. Jo litte n.b. ‘Hurrel’ op ‘Burrel’ rime, mar dat kin net yn it Boerefrysk. Mar ris by it Heitelân bisykje.

W. to Stjk.: In list fan alle foar en nei yn De Tsjerne brûkte frjemde wurden mei útliz, sil ús lêzers oanbean wurde by ús 10-jierrich bistean yn 1956. Sa lang geduld dwaen.

J.W. to W.: Yndied, wy bitelje per bledside. Allinne dronkemanspoëzij wurdt wolris by it wurd bitelle. It hwerom sil Jo wol dúdlik wêze.

Mefr. Nn. de Kk. fan Ll. oant Pp.: Takomme jier allinne sonnetten fan A. Jousma en Dam Jaarsma. As ús frouljusrubryk trochgiet, komt der faeks ek noch wolris in knipprint by.

Mr. Pi to Alpha: As wy goed rekkenje komt dy hiele hurrel Jo to stean op 8/400 x f 10,- = f 0,20. As dat Jo to folle is, kinne Jo it weromfreegje by de útjowerij, fansels formindere mei formaeklikheitsbilêsting en administraesje-kosten.

Boer Kr. to Snt.: Nim dit fan ús oan, op ús earewurd: dy boer Krak dat wiene Jo net. De dichter hat der nimmen mei bidoeld.

A.W. to Sn.: De reiddomprige bigjint oer trije jier mei syn nije jiergong, tominsten as de âlde jiergong dan út is.

Boer de B. to J.: Né, oant nou ta hawwe wy gjin lêst fan yndroegjen.

P.S. to Q.: Wy sille Jou oansiik oan juffer Peanstra trochstjûre. Staveringsflaters hawwe wy forbettere.

Juffer R. to T.: Wy sille Jou forsiik oan de hear Jonkman trochstjûre. Ien rigel hawwe wy skrast. Hwat moat de hr. J. wol fan Jo tinke?

Underskate lêzers: Né, der is yn it Frysk noch gjin eksperiminteel wurdboek. Mar de Fryske Akademy is yn dit stik op har iepenst.

B.v.D. to V.: Wy witte net hoe't de eksistensialisten oer fuotwaskjen tinke. Foar 't neist tige swartgallich.

De Mieren to......: It bêste sukses foar in litterair tydskrift is: in soad grappige rubriken ynfiere. En forskine fansels.

IEN FAN DE FIIF.