De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 263]

Krityk yn it koart:
Twivelige pieteit.

TUSKEN BOARN EN TSJONGER. In karlêzing út it wurk fan G. Burgy. Gearstald en ynlaet fan S.J. van der Molen. Snits, Brandenburgh en Co. 1950.

In die fan piëteit foar in forstoarne oer wol ik jerne myn seine oan jaen. Piëteit kin lykwols to fier dreaun wurde en dan wurdt it pynlik. Ik bin bang dat it neilitten wurk fan Burgy in útjefte as dizze mar amper binlikje kin. Hie Fryslân in oerfloed fan publikaesjemooglikheden, dan miskien. Mar sa leit it lân net. Der is better wurk as dit dat gjin kâns kriget.

Hwat hâldt dit boek fan 250 siden yn? Mear as in nije en dus oerstallige bydrage ta it Frysk-litteraire infantilisme is it net. It greatste part wurdt ynnomd fan in novelle ‘Oan wjerskanten fan de wjittering’. Erotyk yn syn simpelste foarm, mei in lyts flutsje Blubo en hwat stâns- en religyforskeel. It docht my altyd ûngesoun oan as manlju boppe de 40 sa'n niget hawwe oan dy ‘prille’, teare erotyk fan 'e jongfeintetiid. Ornaris is soks in wraeknimming op 'e âlderdom. En histoarysk sjogge hja sa skilich dat it har ûntgiet hoe't hja idéalisearje, hoe't hja gjin each hawwe foar de réaliteit dy't nou ienris ha wol dat bern mear witte en mear dogge as de âlden aen fan hawwe, binammen op it mêd fan de erotyk. Hawar, dit is dan ek in forhael fan hûndert yn in dozyn. In tige oppassende, fikse soan fan in boer (sels is er timmerman) wurdt foreale op in tige keine en deugdsume dochter fan in oare boer. Dy oare boer is in ‘echte’ boer, fan âlder op âlder. De iene boer, dy fan 'e foreale soan, is ek wol in boer, mar dan ien dy't himsels fan arbeider opwrotten hat, in nouveau riche dus, gjin ‘echte’ boer. Der is mear. De oare boer is tige orthodox, de iene leaut oan God noch gebot. Dat sadwaende wol de oare boer syn dochter net kwyt oan de soan fan de iene. Lykwols, de jongelju miene it elkoar en de lêzer wit al nei in side of hwat dat it wol klearkomt. De iennichste frage is mar: hoe. Hwat intrige brûkt de skriuwer. Nou, deaden falle der net by. Mar der moat earst in fingerwizing Gods komme, ear't de oare boer om lyk wol. En dy komt, as de dochter út 'e hûs gien is, omt der foar har gjin plak mear wie ûnder heite dak. De rêdder yn 'e need is in broer fan de soan, in gewûpsten keardel. As op in dei de oare boer hommels fan in lilke bolle oanfallen wurdt, is dy broer fan de soan fan de iene boer krekt op 'e tiid om him to rêdden. Spitich, dat it mar in broer wie en net de helt sels, tinkt de lêzer. Mar de kniesde boer, mei stikkene ribben op bêd, sjocht dy bolle en dy broer lykwols as Gods finger en jowt op dizze ryklik smelle basis foar it grifformeard leauwe syn seine oer it pear.

It folgjend forhaeltsje, ‘De Wante’ - né, it wearzget my om sels de ynhâld dêrfan nei to fortellen. It is sa by 't ûnnoazele en stompsinnige ôf, der binne gjin wurden foar. In pear sitaetsjes en de lêzer wit hwat útkôge sopfleis as er yn 'e kûpe hat: ‘Sjouk

[p. 264]

is ien, dy't yn wierheit in moai famke neamd wurde kin’. ‘Hja giet min ofto mear hwat op 'e teannen.’ ‘Wyts (is) in rjochte folsleine dochter fan it Fryske lân.’ ‘Jan is ienichst soan, hat de hegere burger hawn en, hwat de doar ticht docht, hy is in greate kante keardel.’ De stamboekman út ‘Birutsen Fjûr’ jitteris.

It detektyfke ‘De man dy't loftshandich wie’ is noch wol lêsber, mar neffens myn biheind ynsjoch yn dizze dingen yn striid mei alle kriminele en wittenskiplik-polysjonele wierskynlikheit. It lêste forhael ‘Avatisme’ wit ik gjin wei mei, fanwegens de titel. Ik haw der al myn wurdboeken foar op 'e kop hawn. Bidoelt de skriuwer altomets ‘atavisme’?

De ‘Sangen fan it gea’ is wol hwat aerdichs by, gaedlik foar in twade printinge fan Terpstra syn ‘Fryske folksdichters’.

En dan is der noch in lêzing fan Burgy oer eigen ‘Birutsen Fjûr’. Oft dat sin hie? Ik wit net...... Anti-krityk op in smoute krite-joun, dêr't ûnskuldige âlde wyfkes it wûnder Skriuwer oan sitte to gapjen, is noch hwat oars as anti-krityk swart op wyt, jowt oanlieding ta misforstân, omt men de eachopslach en de yntonaesje mist. Boppedat is dizze lêzing wol hwat pynlik foar Dr. D. Kalma, hwaens positive en swierwichtige wurdearring fan in posityf rotboek as ‘B. Fj.’ ik altyd sjoen haw as in taktysk forsin, gearhingjend mei de bitize problematyk fan de bisettingsjierren. Hjir hie men mar better de mantel der leafde oerhinne teare kind. It boek ‘B. Fj.’ is net to rêdden mei de sanksje fan Dr. Kalma, likemin mei de forklearring dat de skriuwer gjin wrâldlitteratuer fan doel wie. En de theoryen dy't Burgy oan syn haedfiguer Wimer Sjaerda fêstknôttet, binne it bêste biwiis dat er op gjin stikken nei yn steat west hat syn bidoelingen to réalisearjen. ‘In geve stoere Fries woe 'k útbyldzje’. ‘In wilskrêftige keardel, soun en geef, en dy't de dingen fan it libben, goede en tsjoede, earlik bilibbet. Dy't him net yn 't biskûl hâldt, ek net as der miskien hwat barre moat dat by de deugdsumme wrâld o sa raer is, mar dêr't hy as earlik man nou ienkear net foarwei kin’. ‘In keardel, dêr't djip op 'e boaijem fan syn great hert in lyts, mar fûl fjûr yn smeult. Bidutsen fan de jiske fan syn izeren wil.’ Fierder: ‘in Germaen yn de moaije bitsjutting fan dat wurd’.

La-me nie lache! seit in Amsterdammer.

A.W.