De Tsjerne. Jaargang 5

[p. 220]

Sj. van der Schaaf:
De fjouwer mounen.

Fjouwer mounen stiene foarhinne op 'e úthoeken fan it doarp. Op âlde printen kin men se noch sjen, alle fjouwer wer oars fan model; hja rize op út beammeguod dat der doedestiids blykber ek mear wie as letter. Fjouwer mounen wiene der; nou is der gjinien mear.

De lynmoune mei de wûnderlike namme ‘Münchhausen’ is der it earst oan gien. Yn in stoarmige hjerstnacht waeide de kape der ôf. Tsjisse Kroan, de eigener, hie sokssahwat wol oankommen sjoen. ‘Ja ja, dat kin barre, dêr kin minskewurk net tsjin op,’ sei er doe't de fjildwachter en de mounefeinten him út syn bêd kloppen. Der wie al jierren neat oan ‘Münchhausen’ dien; it bidriuw koe net út. Tsjisse Kroan hie jild genôch, mar hy hâldde fan in rêstich libben, sûnder tsjinstuiten en risiko's. Dat de kape foar in part delkaem wie op 'e klinten fan 'e mounefeinten, wie fansels net neffens it programma. In jonkje wie der by dearekke; Tsjisse Kroan bearde wakker doe't er it hearde, dêroer en oer de ûnmacht fan minsken tsjin natuerforskynsels. Hy bitelle de bigraffenis en joech de feinten dien mei trije wiken lean, hwant hy wie gjin minne keardel. It koe nammers wol út, om't de forsekering mear forgoede as de hiele moune winliken wurdich wie; en de ôfbraek brocht ek noch in pear sinten op. Dat wie dan de ein fan de moune ‘Münchhausen’.

Doe wiene der noch trije. Ien dêrfan wie de houtseachmoune ‘Fûgel Rock’, in moai bihyndich ding mei brede, koarte wjukken. As dy draeiden, like de ‘Fûgel Rock’ in dûbeld mantsje dat drok stie to maneuveljen mei syn earms. De moune wie fan Joast Belsuma, immen dy't trochgyng foar ûnbidige ryk. Hwat in frjemd man, dy Joast Belsuma, in âldfeint dy't folle op jacht gyng en simmerdei meastal yn it bûtenlân tahâldde. Somliken ornearren dat er fan saken net folle ôfwist, mar hja seine der daliks by dat dat ek net lette mei safolle jild. Yn syn mânsk en hwat tsjuster hûs wiene keamers dêr't neat yn foroare wie sûnt de dea fan syn âldelju. Hy hie in stik of seis hounen, dêr't er graech mei de dyk útgong. Yn de moune ‘Fûgel Rock’ seach men him nea. It personeel die it wurk. By de moune wie in kolk,

[p. 221]

dêr stiene meastal lju by to fiskjen of to sjen hoe't de wiete beamstammen op 'e wâl lutsen waerden.

Ja, de ‘Fûgel Rock’ koe it noch wol draeijende hâlde; mar op in dei ornearre Joast Belsuma, de moune moast der wei, der kaem in fabrykje foar yn it plak. Sa waerd de ‘Fûgel Rock’ ôfbrutsen en by de kolk kaem in aeklik read ding to stean mei in baes pipe der nêst. Mar dy hat nea rikke. Der kaem hwat bjusterbaerliks tusken. De nachts foar de dei dat de oannimmer syn lêste termyn hawwe soe, tolve tûzen goune, waerd der ynbrutsen yn it kantoar fan Joast Belsuma. De oare moarns blykte der gjin sint mear yn de brânkast to wêzen. Dat joech gâns opskuor, hwant elkenien seach heech op by Joast Belsuma syn brânkast. En it bitearde nuver: trije dagen letter hie de polysje Joast Belsuma safier dat hy tajoech, mooglik sels dy nachts op syn kantoar de boel oeralhelle to hawwen; hy wie fan de soos komd en it soe wol sa wêze dat er hwat to folle hawn hie. Noch trije dagen letter stie it wol fêst dat de tolve tûzen goune der nea west hiene en der ek net mear komme soene. Joast Belsuma blykte al syn jild forspekulearre en fordien to hawwen. Mei gauwens stie syn fallyt yn 'e krante. Yn dy snuorje is Joast Belsuma fortein nei famylje earne yn Grinslân. Al syn bisit kaem ûnder de hammer. It fabryk waerd pakhús en de boargemaster kaem to wenjen yn Joast Belsuma syn mânsk hûs en de moune ‘Fûgel Rock’ wie fordwoun, foargoed, de twadde fan de fjouwer dy't foarhinne op 'e úthoeken fan it doarp stiene.

Doe wiene der noch twa, beide koarnmounen. De iene hjitte ‘De Draek’, de oare ‘De Eabarre’. Der hie in tiid west dat hja beide g'enôch to dwaen hiene; mar letter doe't it Amerikaenske moal guodkeap waerd en hjirre sa mannich stik bou yn greidlân foroare, kamen der minne jierren foar Draek en Eabarre. Op in dei krige Jitze de Wit, de mouner fan ‘De Draek’, in klap fan in wjuk en wie op slach dea. De widdou sette it bidriuw net fuort; hja forhierde de moune oan de earmfâlden, dy't der seis húshâldingen yn setten. It wiene net sokke bêste húshâldingen en it earmbistjûr hâldde harren tige koart. Folle turf krigen hja winterdeis ek net, en dat wie fan dy gefolgen dat hja stadichoan de hiele Draek ôfbrieken. Yn it earste jier gyngen de wjukken der oan, de oare winters fordwoun de kape en noch twa winters letter moasten de seis húshâldingen der út, om't de moune in wrak wurden wie, Dat wrak hat

[p. 222]

der net lang mear stien. Doe wie allinne ‘De Eabarre’ noch oer.

It wie de âldste fan de fjouwer, mar hy wie noch geef as kryt. De famylje Draeijer, dy't al mear as in ieu yn ‘De Eabarre’ sitten hie, hie der altiten goed op past. Dochs is ek dy moune fordwoun, samar ynienen. Fan dat gefal hat yndertiid in doarp op 'e kop stien, en de lju witte it noch tige skoan to fortellen, ek al hat it him ôfspile foar har tiid. De lêste goede mounder wie Tseard Draeijer, de heit. Hy wie in man fan it âlde skaei, sober, kloek en diaken fan de greate tsjerke. Hy libbe net yn in stil tiidrek. Der wie ûnrêst en de mindere man waerd opstannich; mar Tseard Draeijer hie in skalk each op de nijljochters dy't de wrâld út har foegen tille woene. De moune gyng efterút troch't der hwat langer hwat minder nôt boud waerd; ek dat wiisde neffens Tseard Draeijer op forfal fan de maetskippij. En hy warskôge syn fiif jonges foar de geast fan de tiid, dy't gjin respekt mear koe en net mear wist fan erkenning fan de heger stelde machten.

Tseard Draeijer syn libben wie net maklik. Syn frou stoar jong en syn moune stie út en troch hiele skoften stil. Fjouwer fan syn jonges liet er opgean foar ûnderwizer. Doe't hja letter yn skoalle stiene, gyngen hja ek de kant oer fan dyjingen dy't har soasialisten neamden, en yn tsjerke kamen hja mar komselden mear. Dat wie Tseard Draeijer tige min nei 't sin, en bigripe die er it ek net fan rjochten, hwant hja wiene oars fiks en waerden wol achtenearre. Mar it measte fortriet krige er fan syn jongste soan, ek in Tseard, dy't him yn de moune opfolgje soe. Dy soan wie uterlik wol in Draeijer, hy hie de gong en it stal en it model fan holle fan syn heit, mar der sieten yn dy holle ûnrêstige eagen, dy't jin net oansjen doarsten; en by him forburgen har in wiffe geast en in ûnsuver hert efter in frjemd masker fan swijsumens.

Doe't dy Tseard de jonge tweintich jier wie en de moune wer hwat better draeide mei't ‘De Draek’ ûnderwiles ophâlden wie, miste Tseard de âlde altomets jild. Hy stjûrde der twa feinten om fuort en bitrape doe syn eigen soan. Dat barnde him yn de siel, hwant de Draeijers hiene altiten earlik folk west; en it slimste wie dat de jonge g'jin wurd sei doe't er him syn hâlden en dragen forwiet. Hy murk nou einliken foar it earst fan syn libben dat der efter de delsleine eagen fan syn soan biëangjende dingen libben, ge-

[p. 223]

dachten en eigenskippen dêr't er mei al syn praten gjin fet op krije koe.

Hy murk it foar de twadde kear inkelde moannen letter, doe't Tseard de jonge foar de East tekene blykte to hawwen, mar in pear dagen nei't er ien en tweintich jier wurden wie.

Doe bleau Tseard de âlde allinne efter, fol selsforwyt, mar net forslein, hwant hy bitroude op God. Hy lies faek it boek Job yn dy tiden en it lei him sa by dat er hoekhâlde moast; dêrom forkocht er de moune net, lyk as syn oare soannen him retten. Syn hier waerd griis en der kamen fâlden yn syn foarholle, mar hy forkocht de moune net. It soe wêze kinne dat Tseard ta ynkear kaem en op in goede dei de forlerne soan wer foar de doar stie. Dan moast de moune ‘De Eabarre’ der noch wêze. En it like yndie dat it sa komme soe; hwant nei fyftjin jier kaem Tseard de jonge werom, brún forbarnd en mei in medalje op. Hy seach noch altiten foardel as er praette; mar oars wie er rêstich en evenredich en hy woe wol mounder wurde, sei er. Sa briek nei in lange rige tsjustere jierren de sinne dochs noch troch foar Tseard Draeijer de heit, dy't nou wol tige âld wurden wie. Mar doe dôve ek hommels de flamme dy't er al dy tiid yn him barnende hâlden hie. Hy libbe noch mar inkelde moannen en stoar as in lokkich man.

In wike neitiid stjûrde Tseard Draeijer de soan de húshâldster fuort, dy't altiten sa goed op syn heit past hie. Hja wie al op jierren, mar noch goed by de wurken en elkenien spriek der skande fan. Hja kaem yn it diakenij-earmhûs en Tseard Draeijer naem in jongenien út de stêd, dy't lykwols mei in fearnsjier al wer fuortroun. De boeren klagen dat hja net op Tseard Draeijer, dy koloaniael, oankoene, en op it doarp gyng der praet fan dat hy frijhwat drank brûkte, thús mear noch as yn de kroech.

Sa kaem Tseard Draeijer de soan al gau op in minne namme to lizzen. Hy krige wer in oare húshâldster, in bekstik fan in frommis, en dy roun net fuort. It like dat hja him ûnder de kwint krige, hy naem him hwat mear yn acht, mar hy seach noch altiten foardel en nimmen koe syn gedachten riede. It kaem safier dat hja ûnder de geboadens rekken, hy en syn húshâldster; en doe barde it op in joun dat er yn de kroech forskynde mei in fleurich sin en moai hwat jild yn 'e bûse. Hy traktearre elkenien en fortelde hoe't er oan syn medalje komd wie: ienkear hied er twa fan dy

[p. 224]

brune keardels delsketten dy't ûnforwacht in raem diene op syn kaptein. Elkenien forwûndere him oer Tseard Draeijer, oant om healwei alven ynienen it birjocht kaem, dat de moune ‘De Eabarre’ yn 'e brân stie. Doe forwûndere nimmen him mear.

Tseard Draeijer de soan lei op in minne namme; der wie amper immen dy't leaude dat de moune ‘De Eabarre’ samar by ûngelok yn 'e brân stie. It wie in greate brân; der bleau net folle fan de moune oer. De polysje naem Tseard Draeijer mei, hwant de moune wie krektlyn folle heger forsekere as tofoaren; en hja woene ek de hûshâldster ophelje, mar dy wie nearne to finen. Twa dagen letter earst founen se har lyk ûnder it pún fan de moune. Ja, it joech gâns in opskuor. Op it doarp sei eltsenien, dat Tseard Draeijer fan de moune en fan har ôf wold hie; mar der wie nimmen dy't hwat biwize koe. Hie Tseard Draeijer net de hiele joun yn de kroech sitten? Tseard Draeijer waerd nei Ljouwert oerbrocht en op alle manearen útkloarke, mar nimmen krige hwat út de swijsume man mei de delsleine eagen. En nei in skoft moasten se him frijlitte om't der neat to biwizen wie, en de forsekering koe bitelje.

Tseard Draeijer hat net wer op it doarp west. Nimmen wit hwer't er bidarre is; hy moat nammers al lang dea wêze. Mar hjoed de dei witte de lju op it doarp it forhael noch tige skoan to fortellen.

Sa is ‘De Eabarre’ fordwoun, de lêste fan de fjouwer mounen dy't foarhinne op 'e úthoeken fan it doarp stiene; en soms tinke de lju dy't op âlde printen de mounen sjogge en de beammen dêr't se út oprize, dat der hwat mear sier en priel en skientme west ha as yn dizze dagen nou't it doarp en it libben keal en neaken binne, sûnder hoedzjende bigrinzing en sûnder lijte en skaed by wyn en barnende sinne.