Tsjip/Letteren. Jaargang 9

[p. 51]

Het geluid van de Beatles

Er is al heel wat geschreven over de invloed die The Beatles met hun muziek en gedrag gehad hebben op de loop van de jaren zestig. Maar wat was er nu zo bijzonder aan deze muziek? Deze vraag is vaak gesteld. Over dit onderwerp, dat bij heel veel mensen prettige en melancholische herinneringen naar boven brengt, is recent door Ger Tillekens een proefschrift geschreven.
Max van Alphen

Anders, fris en nieuw

Mensen die de jaren zestig hebben meegemaakt, vertellen dat de muziek anders klonk, fris en nieuw! Het was een gevoel dat ze niet beter konden omschrijven. Wat was er dan zo bijzonder en zo nieuw aan deze muziek? Tillekens schrijft dat aanvankelijk het volume en de ongecultiveerdheid van de uitspraak het meest in het oog sprongen. Ze gaven de indruk van onbezorgd lawaai en oppervlakkige lol.

Tillekens stelt dat er een directe link ligt tussen de opkomst van de jeugdcultuur en de opkomst van The Beatles. De jongeren konden zich niet verenigen met de afstandelijke en koude benadering van volwassenen. Deze ‘volwassen’ houding liep parallel met de toenemende formalisering en bureaucratisering van de naoorlogse maatschappij. De jongeren wezen dit af: ze hechtten veel meer belang aan emotie, gelijkwaardige behandeling en informele onderlinge omgang. Ze schiepen een eigen gemeenschap, een tegencultuur met eigen gedragscodes en omgangsvormen.

Eén van de belangrijkste uitingen van deze cultuur was de popmuziek. Tillekens zegt dat het niet zo was dat de popmuziek een uitvloeisel was van de jeugdcultuur, maar dat de pop-muziek, en dan met name de beat-stroming aan jongeren zowel een perspectief als een middel verschafte om hun latent aanwezige behoefte aan een eigen sociale ruimte vorm te geven. De beat-muziek bevatte een soort gebruiksaanwijzing waarin een ‘sleutel’ verborgen zat, die aanwijzingen zou geven voor een alternatieve levenstijl. Maar waaruit bestaat dan die sleutel en waarin ligt die verborgen?

Akkoordencombinaties

Tillekens analyseert in zijn boek ongeveer 50 liedjes uit de periode tot 1965 en komt tot de conclusie dat de akkoorden-combinaties erg origineel zijn en afwijken van de toen bestaande conventies. In een bepaald vast schema zitten steeds op bepaalde plekken akkoorden die daar volgens het systeem niet thuishoren.

Op zich is dit niet zo'n schokkende conclusie; velen voor hem hebben dit al geconstateerd. Tillekens gaat echter verder en stelt dat er in deze afwijkingen een systeem zit, dat vanuit de traditionele muziekleer niet te begrijpen



is. De basis van dit systeem is dat zo'n plaatsvervangend akkoord een ‘semantische lading’ heeft, een bepaalde gevoelswaarde. Een mineur-akkoord klinkt wat droevig; een majeur-akkoord over het algemeen wat opgewekter. In de Beatle-muziek wordt de ‘semantische lading’ van de akkoorden gekoppeld aan het gevoel dat het liedje als geheel aan de luisteraar probeert over te brengen. In het liedje Yesterday zijn bijvoorbeeld bepaalde mineur-akkoorden ingevoegd, ter onderstreping van de droevige innerlijke monoloog waaruit de tekst bestaat.

De tekst van een liedje was van ondergeschikt belang, zeker in de beginjaren. Over het algemeen zijn de liedjes pure liefdesliedjes, waarin bezongen wordt hoe mensen met elkaar omgaan. Het schrijven van een goede tekst was niet de eerste zorg van Lennon en McCartney; het was voor hen belangrijker hoe het liedje als geheel overkwam. Het tot op de letter analyseren van de teksten levert dan ook weinig op; wel kan geconcludeerd dat het stemmingsliedjes zijn, eigenlijk gesprekken die gaan over verliefdheid of liefde in de bredere zin van het woord. The Beatles

[p. 52]

waren in deze zin absoluut geen rebellen. Ze gingen uit van een romantische relatie tussen een jongen en een meisje. In hun teksten zitten wel een aantal dubbelzinnigheden, maar expliciete verwijzingen naar seks zoals bij The Rolling Stones in Let's Spend The Night Together en Satisfaction, kom je niet tegen.

Brug tussen subculturen

De songs van The Beatles sloegen een brug tussen de subculturen van jongens en meisjes. In de jaren vijftig groeiden jongens en meisjes ‘gescheiden’ op; de jongens veelal op straat, waar zij een houding van stoerheid, spot en bluf cultiveerden; de meisjes zaten bij elkaar op hun kamertjes en vertelden elkaar hartsgeheimen.

Door die gescheiden socialisatie was het lastig voor zowel jongens als meisjes contact met de andere sekse te leggen. Op momenten dat jongens en meisjes samen waren, moest het meisje wachten totdat de jongen genoeg moed bij elkaar geschraapt had om naar het meisje toe te gaan. De beatsongs maakten de subcultuur van de jongens toegankelijker door hen actief te betrekken in de spot en zelfspot.

Zo moet het liedje Run for your Life (‘I'd rather see you dead little girl then to be with another man...’ - Ach, u kent het vast wel) opgevat worden met de nodige ironie. Verderop stelt Lennon bijvoorbeeld: ‘Well You know that I'm a wicked guy and I was born with a jealous mind’.

Jongens leerden door de Beatle-liedjes hoe zij hun gevoelens moesten uiten naar meisjes toe. Geen eeuwig gedraal meer, geen ironische hints en voorzichtig peilen, gewoon zeggen wat je denkt: ‘I can't help my feelings’ (You Can't Do That). De liedjes stellen dat het heel normaal is om gevoelens ten opzichte van de andere sekse te hebben en daar openlijk uiting aan te geven; ze zijn een pleidooi voor open communicatie! De Beatle-songs zijn voor jongeren een middel om te leren omgaan met hun eigen emoties op een manier die volledig aansluit bij de manier van doen waar zij zich prettig bij voelen. Hiermee zijn we weer aanbeland bij de uitgangspunten van de jeugdcultuur van de jaren zestig: meer openheid, oprechtheid en emotie. De liedjes kunnen beschouwd worden als handleidingen over hoe je je moet gedragen ten opzichte van de andere sekse. Dit heeft ook invloed gehad op het waarden en normen-patroon van de jongeren: zij vonden andere waarden belangrijk dan hun ouders, die legden meer de nadruk op netheid, correctheid etcetera.

Opnieuw uitgevonden

Op deze manier heeft de Beatlemuziek bijgedragen aan de socialisatie van jongeren, de ontwikkeling van de jeugdcultuur, die geënt was op beatmuziek. Tillekens relativeert wel enigszins: de analyses die toegepast zijn op Beatlesongs, gelden in principe voor alle goede beatnummers. The Beatles hebben het concept opnieuw uitgevonden en geperfectioneerd.

Tillekens legt op een gedegen en gefundeerde manier uit wat zijn bevindingen en overtuigingen zijn. Jammer is wel dat hij niet ingaat op de huidige popmuziek, op basis van wat hij concludeert over de werking van popmuziek als socialiserende factor voor jongeren. Er zijn op dit moment hele interessante stromingen die een keer onder de loep genomen kunnen worden op de manier zoals Tillekens dat gedaan heeft met de Beatle-songs, zoals de muziek van Nirvana en de Engelse Beatle-navolgers als The Verve, Oasis, Blur en Kula Shaker. Misschien een suggestie voor een volgend boek?

G.J. Tillekens, Het geluid van de Beatles: een muzieksociologische studie. Amsterdam: Het Spinhuis 1998, Diss. RUG, 431 pag.