Trotwaer. Jaargang 27

[p. 244]

Trioel
Jan Pieter Janzen
Fryslân en de wrâld

Gelokkich dat der noch wat diskusje kaam oer Trinus Riemersma syn twadde Gysbert Japicxpriis, oars hie de LC-lêzer maklik oer dit nijs hinne lêze kinnen. Want sis no sels: in ien-kollomerke fan sechstjin rigels op side alve, dat kin je samar ûntkomme. - Tafal of nij redaksjoneel belied?

It liket in trend te wêzen, ek yn de serieuze lanlike parse: bij Fryske kultuer giet it mear om sensasjonele en spektakulêre omballingen as om de ynhâld.

Sa kaam de Ljouwerter net oan in skôging fan Trinus syn wurk ta. De kultuerredaksje beheinde har de deis nei it bekend wurden ta in mini-enkête yn ‘Frysk-literêre rûnten’ (‘Gysbert-priis: spitich, mar terjochte’) en ta in fraachpetear in goed wike letter.

De kollega's fan NRC Handelsblad fûnen op it kritike momint berjochtsjes oer Cat Stevens syn nije cd, de útwreiding fan de Night of the Proms en popstjerren dy't in cd foar Bosnië meitsje, belangriker as it literêre nijs út Fryslân.

Ek it Frysk Festival wie de kultuerdragers fan de NRC te fier fan hûs. Ja, Abe!, dêr kamen se - lykas alle oare media - wol op ôf, mar fierders wie it behelpen. Sels foar Suver Nuver koe der gjin resinsje ôf. En net om't se foarút wisten dat de gearwurking fan dit oars sa ferrassende trio mei in tal ferneamde sirkusartysten it djiptepunt fan it festival wurde soe. Kosten noch muoite wienen sparre om oan har winsken temjitte te komme, it resultaat wie in arrogant pretinsjeuze foarstelling dy't troch de bûtenlanske gasten rêden wurde moast.

Artistyk sjoen wie ‘Circus Whitman’ fan Suver Nuver de iennige misser fan it Festival. Of je soenen it literêre part fan de iepeningsjûn yn de kategory ûnderbringe moatte.

It hie sa moai wêze kinnen: 27 dichters dy't nei Tsjêbbe Hettinga syn foardracht fan de Fryske oersetting reagearje soenen op Walt Whitman syn proazagedicht Salút au Monde!. It begong ek goed, mar al gau die bliken dat de measte dielnimmers har net oan de opdracht holden hienen en gewoan wat út âld wurk liezen. Foarôfgien troch in nuveraardich optreden fan presintator Kees 't Hart, dy 't fan elke dichter in fragmint foarlies om

[p. 245]

se dêrnei sels it wurd te jaan. De wize wêrop 't dizze Whitman-fan dêrbij it Frysk brûkte waard geandewei zjenanter. Of, sa't Sietse de Vries yn de Ljouwerter sa hoflik skreau: ‘Zijn uitspraak van het Fries zou wel eens minstens zo vernieuwend kunnen zijn als alle Frysk Festivalonderdelen bij elkaar.’

Foar wa't it net ferneare koe, wie der yn de oare sealen fan de Harmonie gelokkich wol wat oars. Want de iepeningsjûn joech fariaasje genôch. Wat ûntbriek wie in manmachtich publyk. Dat wie bij mear ûnderdielen fan it festival sa. Foaral de slotjûn, in muzikaal Wereldtreffen, hie mear minsken fertsjinne. Wie it fjirde Frysk Festival te elitêr? Wie it net Frysk genôch? Sieten de eveneminten te ticht op elkoar? Kaam de publisiteit te let op gong?

Nee, it programma siet moai yn elkoar. Elk koe syn gerak krije. Fan Willem de Ridder mei syn radio-autospeurtocht en Koos Dalstra mei syn ‘performances’ oant Abe! en de grutte útstalling oer it Fryske lânskip (in ûnderdiel trouwens dat folle mear minsken luts as at ferwachte wie). - Nee, artistyk sjoen is it Frysk Festival alles behalve mislearre. Wat de finânsjes oangiet it der lykwols gjin reden foar tefredenheid: it tekoart wurdt rûsd op twa ton. De resette fan guon ûnderdielen is in ein ûnder de begrutting bleaun en Abe! siet der - nettsjinsteande de massale tarin - fier boppe. Sadwaande is no al fiks yntard op de subsydzje foar it folgjende festival. En dat is spitich. Al wie it mar omdat kultureel Fryslân him ien kear yn 'e fiif jier wolris rojaal nei bûten ta manifestearje mei. Oft de lanlike media dêr no ljocht yn sjogge of net.

Omrop Fryslân te keap

Stel je foar: Doarpsbelang fan Goutum betellet de Ljouwerter Krante tûzen gûne foar in redaksjonele reportaazje yn Sneon en Snein oer libjen en stribjen yn dit âlde doarp mei syn moaie nijbouwiken. Want foar de PR moatte je wat oer ha.

Kin dat? Nee, dat kin net. It soe net strike mei de sjoernalistike ûnôfhinklikens fan de kranteredaksje.

Bij Omrop Fryslân tinke se dêr justjes oars oer. Dêr binne se drok dwaande mei in rige films oer Fryske gemeenten. Betellet sa'n gemeente f 15.000 dan mei dy meiprate oer de gearstalling fan it filmke. De redaksjonele einferantwurdlikens bliuwt lykwols bij Omrop Fryslân.

[p. 246]

It kin allegear trochgean at der op syn minst tsien gemeenten meidogge. ‘As wy dat tal net helje, is it plan fan de baan,’ seit Omrop-baas Marinus de Boer yn de krante. ‘Mar dêr gean wy net fan út, want in gemeente kin noait sa goedkeap oer in eigen film beskikke.’ En sa glidet de Regio-TV fan Omrop Fryslân mei faasje fierder op it glêde paad fan de pseudo-kommersy. Foar it meitsjen fan in ferslach wurdt soms jild frege en it iene nei it oare programma wurdt sponsore. It binne gouden tiden foar de PR-jonges fan wetterskippen en nutsbedriuwen. Dy stekke nochal wat jild yn ‘serviceprogramma's’ en hâlde it trije-jierrich eksperimint mei de regiotelevyzje sadwaande yn in izeren greep.

It draait net mear yn it foarste plak om kwaliteit en sjoernalistike ûnôfhinklikens mar om it jild. En dat is der noait genôch, want televyzje meitsjen is djoer. Folle djoerder as at de optimistyske begruttings fan De Boer en syn bestjoer ha wolle.

Sa waard foar it earste jier fan it eksperimint rekkene op acht ton oan reklamejild, wylst foar mar twa ton oan kommersjele stjoertiid ferkocht is. Om mear advertearders te lûken binne de tariven dêrom no halvearre (fan f 1050 nei f 525 foar in heale minút).

Gjin sûne sitewaasje dus bij de regionale televyzje. Trije jier sil it eksperimint ek net duorje kinne. Alle hoop is no rjochte op it ‘venstermodel’: de regionale omroppen krije per 1 septimber takom jier tusken seizen en sânen ûnderdak op Nederlân 1 bij de NOS, dy't dêr (yn it earstoan) ek foar betellet.

Oant dy tiid moat Omrop Fryslân har sels bedrippe. Neffens de direkteur kin dat ek: ‘Tafallich ha wy krekt mei de begrutting oan 'e gong west en it liket goed,’ died er foar de eigen mikrofoan te witten.

Is jild - opiens - gjin probleem mear, de sjoernalistike etyk is dat al. Dêr kinne se better daliks mar it fallissemint foar oanfreegje. Dan kin de omrop sûnder morele reserves fierder buorkje op it paad fan de kommersy.