Trotwaer. Jaargang 27

[p. 86]

Sjoerd Bottema
It sop is 't kuoljen net wurdich

Se woene Rinse syn sop fuort ha. En himsels ek. Leaver hjoed as moarn. It like Anna skoan ta.

‘Do krijst ommers in “gouden handdruk”,’ sei se.

Rinse lake skealik.

‘Ik hie leaver datst dy de bek holdst,’ sei er. Yn de kranten wiene berichten ferskynd oer in libbensgefaarlike E yn snobbersguod, frisdranken en konserven.

‘Sit der ek sa'n E yn jim sop?’ frege Anna.

Rinse seach har in telmannich ferbjustere oan.

‘Do hast in E yn dyn kop,’ sei er doe.

‘Moai rjochtop sitten bliuwe,’ sei Anna.

Mar dat ferdomde er. Hieltyd wer glied it blik him fan 'e holle en klettere mei in doffe smak op 'e flier.

‘Even laitsje foar de fotograaf,’ sei Anna.

In liter maaltijdsoep. Dat batste der yn. Der kamen putsjes fan yn it parket.

‘Tsiis,’ sei Anna. ‘Tsiis. Tsii-iis.’

Se hie better in leech blik nimme kinnen.

It hie in poepetoer west om him safier te krijen. De stoel hie se neist de fikus klear setten. Doe't se him der einlings yn hie, mei in soad lijen, in protte geduld en oerlis, wie se ynienen hastich wurden. Bang dat der ien oanbelle. Of dat de telefoan oergean soe. Dat koe alles bedjerre.

Hymjend kaam se werom mei in blik sop en har polaroid-kamera. Rinse syn fototastel woe se net brûke. Se woe daliks resultaat sjen. ‘Even laitsje,’ sei se.

It blik sop klettere oer de flier.

‘Sa moatte wy net,’ sei Anna.

Hastich sette se Rinse it blik wer op 'e kop.

‘Tsiis,’ sei Anna, ‘tsiis.’

Dêr gong it blik wer. It hiele hûs skodde fan de klap. Yn sa'n hout-skelet wenning trille alles twa kear sa fûl en sa lang nei.

Ik bin te hastich, tocht Anna, fierstente hastich. Ik wol te hurd. Geduld en oerlis, dêr moat ik it mei rêde.

Se streake Rinse even oer it hier. Foarsichtich sette se it blik wer teplak. Se slûpte in meter achterút. Har eagen fiksearren it blik sop. Hoeden brocht se it tastel yn 'e oanslach. Doe krige it blik har yn 'e gaten. It skode stadich nei links.

‘Ho!’ sei Anna. En klikte.

[p. 87]

Bof. It resonearre troch it hiele hûs. Pas doe't it wer folslein stil wie, die Anna fiif stappen tebek.

‘Tsjilp,’ sei Anna, ‘tsjilp. Hjir is it fûgeltsje.’ Doe draaide se har om en rûn nei it rút yn 'e achterkeamer.

‘No moatte we even wachtsje,’ sei se.

It foel har ynienen op hoe stil as it wie.

‘Even wachtsje,’ sei Anna.

Ek bûten wie gjin inkeld lûd, gjin inkelde beweging te fernimmen. Gjin suchtsje wyn, gjin dripke rein.

‘Noch even,’ sei Anna.

Alles lei deastil ûnder in grize loft, sûnder wolken, sûnder fûgels, dy't strak en stiif boppe it keale lân en de lege strjitten hong. It wie de stilte dêr't se altyd sa'n langstme nei hân hie, de rêst dy't har nea gund waard, mar dy't har no benaude, besette, ferstikte.

Der gong gjin dei foarby sûnder in kakafony fan lûden, fan leven en kabaal. Gersmeanders, kantsjeknippers, drilboaren, skjirmasines. Boeren op trekkers. Opslûpen jonges op brommers sûnder knalpot. Op it lêst wenden je der oan. Dat se wie fan 'e middei net kjel wurden doe't ynienen, tichteby, in masine begûn te tsjirgjen. Sokke lûden hearden by it patroan fan de dei.

Earst kaam it har foar dat it in gersmeander wie. Sokke gekken wennen no ien kear yn dizze buert. Dy koene it net litte. Dy meanden it gers alle dagen. Doe tocht se dat it buorman wie. Dy hie in modelfleantúchje, dêr't er geregeld yn 'e achtertún mei oefene. Fleane koe it fleantúchje net. It stiigde stadich fertikaal omheech en bleau dan op ien of twa meter fan 'e grûn hingjen.

Oerenlang besocht buorman it tasteltsje op te kiteljen ta mear aksje. In bytsje mear gas. In bytsje minder. It fleantúchje tsjirme dêrby as waard it op 'e pynbank lein. Stadichwei lutsen hieltyd mear swartblauwe oaljedampen achter de konifearen wei omheech.

Yn in pear jier wiene dy suterige beamkes útgroeid ta in mânsk nuddelbosk dat in heale meter oer harren oprit hong. As Rinse syn auto dêr parkearde, wie der oan wjerskanten amper noch romte om fatsoenlik yn en út te stappen. Rinse hie der alle dagen op 'e nij wer argewaasje fan.

‘In heale meter út de ôfskieding. Dêr ha ik dy noch sa op wiisd. In heale meter. Dat soesto tsjin dy smycht sizze.’

Doe 't buorman oer de konifearen belle, moast harren hûs noch boud wurde. Oft dat harren net wat talike as ôfskieding, woe buorman witte. Konifearen. Dan koene se mei-inoar dwaan. Hy koe der hiel foardielich oankomme.

‘Myn man is op dit stuit net thús.’

Dat wie meastal sa mei sokke telefoantsjes.

[p. 88]

En se hie ôfleard om sels ja of nee te sizzen.

‘Sis mar tsjin dy oelewapper dat se minstens in heale meter út 'e ôfskieding stean moatte,’ hie Rinse har letter ynstruearre.

Hoe ticht dat nuddelbosk no ek wie, de lucht fan de twataktoalje krong der maklik trochhinne. Diskear wie fan dy stank noch neat te fernimmen. Dat wie frjemd. Doe wie se dochs noch nijsgjirrich wurden en nei bûten toffele.

Yn 'e achtertún wie neat te fernimmen. Gjin blauwe dampen. Achter de konifearen wie gjin inkele beweging. De tunen leine der dea en ferlitten by.

Op de dyk dy't dêr achter lâns rûn, ried gjin ferkear. It spitsoere moast noch beginne. De skoallen wiene noch net út. Yn it lân oan 'e oare kant fan 'e dyk rûn gjin fee. Keal en leech lei it ûnder in egaal grize loft sûnder wolken. Sûnder fûgels. It waaide net. It reinde net. It wie skier, net mistich, mar skier. Ferfeelsum waar. Saai. Nee, der foel hjir neat te belibjen.

Se draaide har om en soe de hûs wer yn. It wie no krekt of kaam it lûd fan foaren, fan harren eigen oprit. Mar dan moast it Rinse wêze! Wie dy dan al thús? En wat heefde er dan yn godsnamme út? Hastich draafde se troch it hûs nei de foardoar en skuorde dy rimpen iepen.

Hy hie syn kreaze pak noch oan. It mocht in wûnder hjitte dat der noch gjin ûngelokken bard wiene. It wie ommers libbensgefaarlik om sa woest en wyld mei in motorseage om te springen. Oan harren kant fan 'e ôfskieding hie er de tûken fan buorman syn konifearen der finaal ôffeegd.

Dit kin net, tocht Anna. Sa moatte wy net. Ik moat wat dwaan.

Se moast yngripe, foardat der wat slims barde. Stiif fan eangst bleau se lykwols stean wêr't se stie. Se woe roppe dat er daliks ophâlde moast, mar de eangst hie ek har kaken ferlamme. Doe't se der einlings yn slagge om de lippen fan inoar te krijen, koe se yn 'e fierste fierte net boppe it leven fan de motorseage útkomme. De eangst foar bloed hie har stim sêft en weak makke. En dochs moast se wat dwaan, foardat er himsels in hân, in earm of in poat ôfseage. En foardat buorman der aan fan krige en him der mei bemuoide. Rinse wie by steat en takelje de man krekt sa ta as dy syn konifearen.

Dat se ynearsten gjin stap fersette koe en dat Rinse har boppe it lûd fan de motorseage út net hearde, joech har de tiid om nei te tinken.

Syn pak, tocht se.

Hast tûzen gûne hie it koste. Rinse woe der represintatyf útsjen. Foaral no mei dy ûn-

[p. 89]

derhannelingen. Gjin goedkeape rommel. Oars sjogge se my as in boerelul yn sneinske klean. Sokken dêr rinne se oerhinne. Wat mear as er yn 'e nederklits rekke, des te djoerder waarden syn pakken. Dat jild koe er ôfskriuwe foar de belêsting, sei er.

Syn kreaze pak.

Dat koe fuort wol nei de stomerij. Ja, dat soe se sizze. Lûk dyn pak út, dan sil ik besykje dat ik it wer skjin krije kin. Oars kinst moarn net iens nei it fabryk. As er him oan it ferklaaien wie, saksearre it miskien wol wat by him. As de broek him op 'e knibbels hong, sakke de moed him miskien yn 'e skuon. Dan koe se ûndertusken dy aaklike motorseage opromje. Of nee, as er dat ûntduts, kaam der noch mear opskuor. It wie better en jit gau wat wetter yn it benzinetankje, dat it kring net mear oanslaan woe.

In meter achter him bleau se stean. Rinse seach en hearde neat. Se pakte ien fan 'e ôfseage tûken fan 'e grûn en pjukte him dêrmei yn 'e nekke. Hy skrille in eintsje tebek en stie even stiif fan skrik. Mei 't de motorseage losskeat út 'e tûke dêr't er him yn fêstbiten hie en gjin wjerstân mear ûnderfûn, begûn it ding alderaaklikst te janken.

It gong har troch ieren en sinen. Der knapte wat yn har earen. Doe foel it lûd stil. Rinse draaide him om. Se hie it pikefel op 'e earmen.

‘Godferdomme,’ sei er, ‘do koest my wol dea ha wolle.’

De kleuren gongen har ynienen op en del.

Se hie it gefoel as wie se earne op betrape.

‘Dyn pak,’ stammere se.

Rinse stie even ferbjustere.

‘Myn pak?’

Se knikte.

‘Wat kin my dat ferrekte pak skele!’

Hy smiet de motorseage oer de grûn en kaam driigjend op har ta.

‘Sa moatte wy net!’ rôp se.

Hy gong achter har stean en joech har in dúst yn ’e rêch. Mei de holle foardel rûn se foar him út.

‘Ik ha wol wat oars om 'e harsens as in pak.’ Oer har skouder hinne wiisde er nei de auto. ‘Ik ha pakken genôch.’

Op it lêste stik rûn er har foarby, dûkte op knibbels foar it linkerfoarportier en liet syn finger oer twa lange tinne skrassen glide. Hy hie syn auto wat te ticht by buorman syn konifearen lâns stjoerd.

‘Ik ha wol tsien pakken!’

Hy slikke even oan syn middelfinger en wreau doe op 'e nij oer it skeinde plak op syn glânzjende limûsine, mar dat pakte hielendal ferkeard út: wat mear as er poetste des te pynliker ljochten de skrassen yn 'e metallic lak op.

[p. 90]

Anna lei in hân op syn skouder. Se woe him delbêdzje. Treaste.

‘Der is ommers hast neat fan te sjen,’ sei se. Rinse skeat oerein en seach har ferbjustere oan. In ferbjustering dy't makke dat er nei de siken gappe en in telmannich gjin wurd útbringe koe.

‘Och minske, soademiterje op,’ flústere er doe.

Se doarst neat mear te sizzen. Syn flústerjen makke har noch benauder as syn roppen en razen. As er flústere, wie it him echt mienens.

Hy raamde har oan 'e kant en draafde nei it plak dêr't de motorseage lei. Hy besocht it ding op 'e nij te starten, mar it meunster pruttele en pufte allinne mar even en foel dan daliks wer stil. Hieltyd wreder skuorde er oan it startkoard en hieltyd lûder klonk syn geflok oer it hiem. Oer de strjitte. Oer de buorren.

Anna hong slop tsjin it portier fan 'e auto, op it plak dêr't er har oan 'e kant reage hie. Elke kear as Rinse flokte, waarden de knibbels har slopper, waard de holle har dûzeliger. Har hân hold de kruk fan it portier stiif fêst.

‘Au, godferdomme!’ raasde er ynienen.

Anna sloech kjel de eagen op.

Rinse stie foaroer, de hannen tusken de knibbels. De motorseage lei op 'e grûn.

Bloed, tocht Anna, bloed. Hy hat mei de hân yn 'e seage sitten. Hy mist in finger. Of miskien wol de hiele hân.

Se strampele foarút, sekonden dy't in ivichheid liken te duorjen. Har fuotten kleefden oan 'e grûn. De pear meter dy't him fan har skieden, liken in net te oerbrêgjen ôfstân. Hieltyd tocht se dat se der hinnefalle soe, dat se it noait helje soe. Doe't se einlings by him wie, koe se it net langer op fuotten hâlde. Se foel tsjin him oan en tegearre rôlen se oer de grûn.

‘Au, godferdomme!’ rôp Rinse op 'e nij. Hy swaaide wyld mei de earmen. Hy hie de hannen no wer frij. Sa op it earste gesicht mankearre der neat oan. Doe waard er ynienen kalm. Unferweechlik bleau er langút op 'e rêch lizzen. Anna lei heal oer him hinne.

Hastich klattere se oerein, foardat ien it sjen soe. Se pakte Rinse by in earm en woe him op fuotten helpe.

‘Sa moatte wy net,’ gûlde se.

Rinse swijde. Hy lei mar op 'e rêch en stoarre doelleas nei de grize loft. Syn roppen en razen wie net te fernearen. Syn flústerjen gong har troch ieren en sinen. Mar it slimst wie syn swijen. Se doarde him net langer fêst te hâlden en liet syn earm los. Der luts him even in lyts skokje troch de holle, as waard er wekker. Glêzich stoarre er nei syn hân, nei in tin strieltsje bloed dat by de neil fan

[p. 91]

de middelfinger wei nei ûnderen sipele, in smelle reade streep, like tin en rjocht as de skras op syn auto. Dwers as altyd, ek yn dy lêste sekonde, woe er net tajaan en hold er syn iene earm stiif omheech. Yn in lêste stûpe rôle er de hân op ta in fûst.

Nei in pear minuten skoden de foto's út it tastel. Ien fan op ôfstân. Rinse neist de fikus. Soks seagen je net alle dagen. Wat hie er dêr it mier oan hân. Dat ûnbidige kring, sa't er altyd sei. En ien fan tichteby. Rinse mei in blik sop op syn kop.

‘Haha,’ sei Anna.

Noch altyd hong yn en om 'e hûs in benearjende stilte. Sa'n stilte dy't falt as der nimmen laket.

Rinse liet de holle nei rjochts hingje, wylst it blik sop nei links skode. Hy ferluts syn gesicht yn in nuvere ploai en stuts de tonge út.

Nei wa? tocht Anna.

Nei har? Nei it fabryk? Nei it fast food concern dat alles driigde op te slokken? Se besocht har foar te stellen hoe't Rinse syn saak by de grutte hearen bepleite. Sa no en dan seach se nei de foto. Stadichoan groeide it byld foar har eagen. Wylst Rinse foar de presidint-direkteur oer stie te swetsen en te swearen, hie er in blik sop op syn kop. In famyljeblik. Twa liter.

‘Ik heb destijds de oude zuivelfabriek gered door op maaltijdsoepen over te gaan,’ hold Rinse de direksje fan it fast food concern foar. De presidint-direkteur flústere achter syn hân wat tsjin in kollega-direkteur dy't neist him siet. Dy knikte en glimke fyntsjes. Wylst de presidint-direkteur en syn kollega wat sieten te mûskopjen, draaide Rinse de holle senuweftich fan de ien nei de oar. It blik sop gong fan links nei rjochts.

‘Jaren geleden al heb ik erop aangedrongen de soep in diepvriespakketten op de markt te gooien!’ rôp Rinse.

Grutsk smiet er de holle yn 'e nekke.

Anna gibele. It blik sop skode stadich oer Rinse syn krún.

Jaja, knikte de presidint-direkteur. Hy gappe even achter syn hân.

‘Ondank is 's werelds loon, meneer Kleefstra.’

En doe ynienen yn geef en rûn Frysk: ‘It sop wie 't kuoljen net wurdich. As de bargen der genôch fan ha, dan skoppe se de trôch om. Ja, ik bin ek mar in boerelul. Mar dat wisten jo fansels al.’

‘Sa moatte wy net,’ stammere Rinse, ‘ik...’ ‘Och man, soademiterje op,’ sei de presidintdirekteur.

Doe koe de kollega-direkteur, dy't hieltyd sa fyntsjes sitten hie te glimkjen it net langer foarinoar hâlde. Hy wiisde nei Rinse syn ferstuivere gesicht, nei it blik sop dat op it

[p. 92]

punt fan kanteljen stie en skodde fan it laitsjen. En allegear wiene se slop: de presidintdirekteur en alle oare direkteuren. It boldere troch de seal en út alle oare sealen en gongen kamen de minsken op it lûd ôf en seagen nei Rinse dy't de holle nei rjochts hingje liet, wylst it blik sop nei links skode. Hy ferluts syn gesicht yn in nuvere ploai en stuts de tonge út. Allegear skuorden se har de bûsen út en heech boppe alles en elkenien út lake en skattere Anna, dat de triennen har oer de wangen streamden en har hiele liif der fan skodde en trille oant einlings, einlings it blik sop kantele en mei in holle klap op de betegele flier dondere. Doe wie der allinne noch mar de stilte. Elkenien die der beskamme it swijen ta. Allegear seagen se nei Anna, dy't lûdleas snottere en troch har triennen hinne nei de foto seach.

Krekt foardat it blik kantele, hie se taknipt. It like hast symboalysk, dat blik op it punt fan omkanteljen.

Alles kantelet, tocht se, dat ha ik foar ivich fêstlein.

It blik. Syn sop. Syn fabryk. Syn libben. Dizze dei. Alles kantele. Wat bleau der fan oer? Stilte. It sop is 't kuoljen net wurdich.

‘Ik sil in plakje foar dy sykje,’ sei Anna tsjin de foto.

Op it wandmeubel bygelyks. Dy trouwfoto koe der wol wei.

Doe kantele ek de stilte: yn 'e fierte hearde se in masine oanslaan. In gersmeander. Of in kantsjeknipper.