Trotwaer. Jaargang 27

[p. 2]

Fan 'e redaksje
Sjoerd Bottema
Josse de Haan en it postmodernisme

De beide offisjele literêre tydskriften yn Fryslân binne fierhinne toar, steryl en bloedeleas. De redaksjes sille har bêst wol dwaan, mar se soargje der net foar, dat de yn literatuer ynteresearre lêzer nijsgjirrich wurdt oangeande de skriuwsels fan de meiwurkers, of bliid is mei nij wurk. Kriich, aventuer en eksperimint ûntbrekke folslein.
Trotwaer en Hjir binne meagere skarminkels wurden mei wetterhollen fol subsydzjejild, ta weismiten keard, en leaver hjoed as moarn.
De tydskriften stekke de nekke net út, der is gjin striid foar in literêre teory of tsjin in oarenien.

Yn syn essay Postmodernisme en de twa offisjele literêre tydskriften yn Fryslân yn Hjir, novimber 1994, besiket Josse de Haan mei in kanon te sjitten op twa michjes: de ‘postmodernistyske’ ‘nul-geskriften’ Hjir en Trotwaer. Besiket, want Josse fertilt him oan syn kanon.

Neffens Josse de Haan stekke te uzes alle minsken de kop njoggentjin sintimeter boppe de grûn út en elk dy't dêr boppe út stekt, Josse de Haan bygelyks, wurdt ôfsketten. Dêryn kin er, foar safier't er it oer himsels hat, fan my syn gelyk krije. As Josse syn kop fierder as njoggentjin sintimeter boppe de grûn útstekt, wol ik dy der mei alle leafde ôfsjitte, en leaver hjoed as moarn.

Ik ha der earlik sein gjin idee fan wat Josse de Haan no einliks wol. Earst omskriuwt er it postmodernisme as in stilsteand wetter:

Men is folslein gelokkich, want men hat gjin winsken mear. Stoarmen komme net mear foar, it ûnwaar leit achter de kimen en fan útsoarte depresjes hat men gjin lêst mear. De anty-depresjepil soarget foar rêst, lykwicht en gefoel. It walhalla fan Disneylân is berikt.

Even letter wurdt it postmodernisme sjoen as in (ferkearde) foarm fan engaazjemint en depresje:

Foar guon is de takomst in race nei de ûndergong, want fersmoarging, honger en oerbefolking lykje alles te ferneatigjen wat yn de rin fan de jierren opboud is. Dêrtroch sjocht men in omkearde beweging: It no wol de takomst om bûge, it no wurdt konservatyf, of flechtet yn de wrâld fan it Disneylân.

De iene kear spuit er raar guod fan ‘yn harsels omgriemende minsken’ (= postmodernistyske skriuwers), de oare kear sweart er

[p. 3]

by de ‘skeppende ferbylding’ dy't de ‘yntime wrâld’ iepensmyt ‘fan neitinzen, nostalgyske barrens, ferbeane winsken en begearten’. Josse wol net langer lije dat in skriuwer yn himsels omgriemt. Dêrfoaroer stelt Josse in nij gebod: Zoek jezelf.

Dat sykjen nei it subjektive is de hoop foar de literatuer as beweging yn it postmoderne tiidrek.

En wa't no net mear wit wat er moat, dy wurdt alles grif op slach helder yn de slotsin fan dit baanbrekkende essay. Dêryn easket Josse fan de skriuwer

in subjektiviteit yn it kwadraat, dat is net postmodern postisme, mar it is in werom-avantgardistysk-foarút.

Begrepen? In werom-avant-gardistysk-foarút!

It is fansels skoof en skande dat Josse syn stik net de essaypriis 1994 wûn hat. Dy essaypriisfraach hat befêstige wat Josse de Haan al lang wist: yn Fryslân binne gjin goeie essayskriuwers. It postmodernisme slacht hjir ommers foar master op. Slaan de twa literêre tiidskriften der mar ris op nei, ropt Josse.

De skimmels fan rêst en berêsting slane je temjitte. Rotterij en ferfal stjonke fan de siden.

Sa mâl beart de sjuery fan de essay-priisfraach net, al hat hja foar de nominearre essays amper in goed wurd oer. De priiswinnende ynstjoering fan Itty Sluis is neffens de sjuery ‘in sintúchlik stik, mear literêr as esseeïstysk’. Gjin essay dus. Wat in fertoaning. It priiswinnende essay is gjin essay. In klucht, dizze priisútrikking. Mar leafst seis skriuwers waarden nei it earepoadium sleept en der like hurd wer ôfwâde en de grûn ynstampt. Ien, twa foarsichtige skouderklopkes en dan trije, fjouwer grouwélige skoppen ûnder de kont. Net bewûnderjend of jaloersk oangappe troch it omsittend laach mar - lykas wenst by in klucht - útlake.

Fan Josse syn stik fynt de sjuery dat der suver neat yn stiet, ‘yn alle gefallen neat nijs’. In postmodernistysk stik dus, dat essay fan Josse. Ik helje Josse der sels noch even by oan:

Postmodernistyske geskriften [...] lykje soms wichtich mar herhelje fakentiids foarmen en ideeën dy't al folle earder brûkt binne en (dus) fersliten oandogge.

Lykas it ‘essee’ fan Josse de Haan, dat neffens de sjuery fol stiet mei herhelling en gjalpen en wakker ‘beart en docht’. Postmodernistyske skriuwers klopje har ûnderwerpen op ‘sadat se oan de bûtenkant wat lykje’, sa't Josse it sels sa skerp wit te sizzen yn syn postmodern-postismysk-werom-avant-gardistysk-foarút-essee.