Trotwaer. Jaargang 25

[p. 160]

Trioel
Pieter Breuker
In literatuerman oer sosjolinguistyk

It is opfallend dat Trinus Riemersma him yn syn besprek fan myn proefskrift (Trotwaer, jrg. 25 (1993), s. 77-82) hielendal beheint ta teoretyske útgongspunten en terminologyske kwestjes. De ynhâld docht der, sa't liket, net ta. Wa't him sa op de teory smyt, moat fansels wol goed witte wêr't er it oer hat. Dat kin men fan Riemersma net sizze: hy hat seis siden nedich om myn teoretysk ramt te bekritisearjen, mar men siket omdôch om Riemersma syn (sosjolinguistyske) teory. Hy docht wol losse útspraken, suggerearret faak it ien en oar, mar der is gjin spoar fan in gearhingjend teoretysk ramt te finen. It sil dan ek gjin tafal wêze dat Riemersma nei net ien sosjolinguistyke teory of sels mar boarne ferwiist. Hy wit it sels allegearre wol, sa moat men konkludearje. Dat is fansels net sa. Syn opfettingen oer bygelyks ‘taal’ en ‘dialekt’ binne wol hiel iensidich. Faak hat Riemersma net begrepen wat ik skriuw. Sa is syn ynterpretaasje fan myn kearnbegryp ‘distansjearring’ der by troch. Fierder giet Riemersma hieltiten wer hiel ûnkrekt mei de feiten om. Ik sil dêr oan 'e ein ien (wichtich) foarbyld fan jaan. Dêr hinget Riemersma in grut part fan syn krityk oan op. Ik wiis der hjirre noch op dat Riemersma in opmerklike opfetting oer de wearde fan wittenskipsmodellen hat: ‘teoretysk is dut boek heel mêger, ien side Haugen en ien side ANS’ (s. 78). Ik lit no mar gewurde dat Riemersma Stewart net neamt en de relaasje Frysk-Nederlânsk ek ferswijt (sjoch fierder ein fan dit stik). Wêr't it neffens Riemersma blykber om giet is dit: wat langer in teory, wat better. It is lykwols yn 'e wittenskip krekt oarsom: de bêste teory kin mei sa min mooglik regels (kritearia, útgongspunten) safolle mooglik ferklearje.

Minder ferwar haw ik tsjin it suggestive karakter fan in tal opmerkingen dy't net dalik op 'e ynhâld slaan. Sokke útspraken binne no ien kear net altiten like maklik te bestriden. Ik sil dochs in skot weagje. Riemersma begjint syn stik sa: ‘Gjin rykssubsydzje mear foar Trotwaer, gjin wurkbeurzen en oanfoljende honoraria foar Fryske skriu-

[p. 161]

wers? Wat binne de ymplikaasjes fan Pieter Breuker syn stelling dat it Frysk gjin taal is, (s. 77). Der noch fan ôfsjoen dat ik net skreaun ha ‘dat it Frysk gjin taal is’ (dêroer aanst) en der ek oan foarbygeand dat sa'n iepening wol hiel demagogysk is: wat mear Riemersma's dat hieltiten mar wer skriuwe, wat grutter de kâns wurdt ‘dat de subsydzjekraan tadraaid wurdt’ (s. 77), alteast as men utgiet fan Riemersma syn redenaasje. As Riemersma him wier sa'n soargen makket, wêrom hâldt er him dan krekt oer dat punt yn dizze kontekst net stil? Trotwaer hinget dochs ek fan ‘Haachsk’ jild ôf? Yn it foarbygean neamt Riemersma ek eefkes it opdûken fan de stúdzjerjochting Frysk oan de V.U. (dêr't er sels ta hearde). Sokke effekten soe myn proefskrift ha kinne, sa moat de lêzer begripe. Ba! Fierder wol Riemersma ha dat de fraachstelling fan myn ûndersyk ‘wol aardich past yn it koartby ynsette Grinzer offensyf tsjin 'e Fryske taalpolityk’ (s. 78). Grinzer offensyf: wa, wat, hoe, wêrom? Wat foar nuver fijânbyld wurdt hjirre eins oproppen? Riemersma syn útspraak foeget in man fan de wittenskip net. In oare wylde útspraak: neffens Riemersma moast ‘dut proefskrift mei in gleone nulle en in baarnende tried yninoar set wurde’ (s. 78). De wierheid is dat ik alle tiid (4 fte = 4 jier) krigen en nommen ha om de dissertaasje te skriuwen. Mar al soe ik yn in jier klear west hawwe, wat dan noch? As Riemersma wier wat wol, dan sil er bewize moatte dat myn proefskrift (dúdlike) spoaren sjen lit fan haast. Pratend oer gleone nullen: it wie deselde Riemersma dy't al op 14 april in besprek fan myn dissertaasje yn Frysk en Frij hie en dus ek noch yn it aprilnûmer fan dit blêd.

Op in stuit begjint Riemersma om krityk te sykjen: ‘Ik hie ferwachte dat Breuker syn dissertaasje in praktysk ramt en tagelyk in hâldfêst jaan soe oan oplieders dy't yn 'e praktyk fan har taalûnderwiis allegeduerigen mei noarmaspekten te krijen hawwe. Dat hie, yn it ljocht fan syn eardere op 'e praktyk rjochte ûndersiken, yn 'e reden lein. Sa ha wy yn opliedingsrûnten syn dissertaasje ek temjitte sjoen’ (s. 78) (merk op dat it perspektyf fan ‘ik’ yn ‘wy’ feroaret, as soe Riemersma út namme fan de lesjouwers prate). Opmerklik genôch sprekt Riemersma himsels tsjin troch earder yn syn stik (s. 77) my oer it aard fan myn âlder taalnoarmûndersyk oan it wurd te litten. Hy sitearret der dat myn publikaasjes, ‘ôfhinklik fan it publyk, primêr in wittenskiplik of in ûnderwiiskundich doel hienen’. As Riemersma oars op 'e hichte wêze soe fan de (sosjolinguistyske) fakliteratuer, dan hie er al yn 1992 oer de mear teoretyske opset en ynhâld fan myn proefskrift lêze kinnen (Us Wurk, jrg. 41 (1992), s. 2).

[p. 162]

Yn it ramt fan sochte krityk hearre ek Riemersma syn opmerkingen oer de taal fan myn proefskrift: ‘Wat my by einsluten fernuveret, is dat Breuker syn dissertaasje yn it Frysk publisearre hat’ (s. 82). Riemersma ferswijt twa fan de trije arguminten dy't ik jou om myn kar foar it Frysk te ferklearjen (de noarmdiskusje oer it Frysk wurdt hast hielendal yn dy taal hâlden en de belangstellende Nederlânsktalige lêzer kin mei wat muoite wol Frysk lêze) en it oare, te witten dat ‘de ynteressearre lêzer no boppedat fuortdalik in fergeliking meitsje [kin] tusken wat ik steld ha oer normearre Frysk en hoe't it dêrmei yn myn eigen taalgebrûk omgean’ (s. 17), past er by syn ferdraaide werjefte fan myn fraachstelling oan: ‘Neffens de teory fan Breuker is it Frysk gjin taal, mar hy brûkt datselde Frysk al op taalnivo, te witten foar in wittenskiplike publikaasje. Syn praktyk bewiist dus dat syn teory koal is’ (s. 82). Dêrmei einiget Riemersma syn stik sa't er it begûn is: ‘neffens de teory fan Breuker is it Frysk gjin taal’. Ik sil ta beslút noch op dat haadpunt yngean.

Ik meitsje fuort al oan it begjin fan myn proefskrift hiel dúdlik dat ik ‘it fraachstik fan de standerdisearring’ fan it Frysk behannelje wol (s. 18). Om dat dwaan te kinnen, brûk ik fiif (taalkundige en sosjale) kritearia, fjouwer fan Haugen en ien fan Stewart. Fierder behelje ik yn myn ûndersyk in definysje fan it Standert nederlânsk omdat ik it hiele boek troch foarm en funksje fan it Frysk fergelykje mei foarm en funksje fan it Nederlânsk. Neffens my moat it Frysk yn relaasje ta it Nederlânsk besjoen wurde, oars krijt men gjin reëel byld. Dat tige prinsipiële punt swije alle Fryske Bewegers yn har kommentaar dea en Riemersma docht itselde. Hy mist de term ‘minderheidstaal’, dy ‘komt by Breuker net foar, alteast net neffens it saakregister’ (s. 80). Hoesa ‘net neffens it saakregister’? As Riemersma it boek (hielendal) lêzen hie, dan soe er witte moatte, dat ik de term ‘minderheidstaal’ net brûk. Dat is gjin tafal: krekt dy (politike) term seit neat om't er nei folslein ferskillende taalkundige en sosjale situaasjes ferwiist. Op grûn fan de boppeneamde kritearia en útgongspunten gean ik eksplisyt en ymplisyt, oant en mei de lêste tekstside, systematysk nei oft it Frysk as in standerttaal besjoen wurde kin. Dat is in prinsipieel oare fraach as Riemersma de lêzer hieltiten wer leauwe litte wol. Sa skriuwt er: ‘De belangrike operaasje dy't Breuker útfiert, is dat er taal lykslacht mei standerttaal’ (s. 80). Nee dus, it giet my om Frysk as standert taal. Riemersma hat dochs wol bygelyks de bledsiden 13, 18-21, 28-29, 40-44, 68-72, 93-98, 123-128 en 234-238 lêzen? Riemersma jout myn teory konsekwint ferkeard wer, mar dat moat ek wol as er de konstruksje ‘taal’ - ‘dialekt’ oerein hâlde wol. Sa skriuwt er: ‘It feit dat 81%

[p. 163]

fan 'e Friezen it Frysk in taal neamt, rêget er [dat wol sizze Breuker] maklik oan kânt’ (s. 82). De feiten. Mar leafst 81% fan de Friezen fan 12 jier en âlder is it iens mei de stelling: ‘It Frysk is lykas it Nederlânsk in echte taal’. Ik wiis der op dat it Frysk hjirre net as ‘taal’, mar as ‘echte taal’ foarsteld wurdt, boppedat op ien hichte set mei it Nederlânsk, mei oare wurden: it Frysk hat yn dy fraach de status fan standerttaal. Dêr skriuw ik oer: ‘Yn it ljocht fan de kritearia dy't ik oan Haugen, Stewart en de ANS ûntliend ha, moat ik ta oare konkluzjes komme’ (s. 234), oars sein, ik beoardielje it Frysk (fansels) wer op de fraach oft it as in standerttaal te beskôgjen is.

As Riemersma myn teory oanpakke wol (en ik ha net sein dat dy sûnder wryt of slyt is, al wie it allinnich mar om't ik myn ûnderwerp breed opfette ha), dan sil er dúdlik meitsje moatte dat myn kritearia net brûkber binne om de noarmproblematyk fan it Frysk mei te beskriuwen. Hy hat oant no ta trije kear de kâns hân om dêr yn it iepenbier mei my oer te diskusjearjen. Like faak hearde Riemersma net by de oanwêzigen.