Trotwaer. Jaargang 23

[p. 211]

Jetske Bilker
It libben fan Saakje Blom

Oer: Tiny Mulder, In moaie leeftyd Friese Pers, Drachten/Ljouwert 1991

Yn In moaie leeftyd krije emigranten yn Kanada harren gerak en dat is ien fan 'e pluspunten fan it boek. Der sitte nochal wat Friezen yn Kanada mei in soarte fan kultuer, dy't yn Fryslân net folle omtinken krijt. Spoaren fan dy Fryske emigrantekultuer fynt men yn dit boek. De feringelsking fan 'e Fryske nammen: Saakje wurdt Sarah, se sprekt har eigen man Hotze oan mei Howard (hoe bestiet it?) en it heal Frysk, heal Kanadeesk praten. Ut it boek komt deselde sfear nei foaren as út 'e brieven fan myn muoikes út Kanada.

In oar goed ding is dat de lêzer op it feit wiisd wurdt dat dy lânferhuzers yn Kanada emigranten bliuwe, hoe't se dochs nei inoar talûke - nettsjinsteande Kanadeesk paspoart - de eigen tsjerke, de hollânske winkels... De ferliking mei ús eigen emigranten giet foar in hiel ein op.

De twadde roman fan Tiny Mulder hat as tema wer de twadde wrâldoarloch. Tin iis dat ferskynd is yn 1981, wie it relaas fan in fanke dat de oarloch yn har puberteitsjierren meimakke en it barren waard fan har eachweid út beskreaun. Yn In moaie leeftyd is in frou fan achtensechstich, Saakje Blom, dwaande har memoires op te skriuwen en begjint dêrmei yn 1989. Se wie yn 'e tiid fan 'e besetting dus yn 'e foarste helte fan 'e tweintich. Ald genôch om aktyf mei fersetssaken dwaande te wêzen, lykas de âldste suster Dineke fan it famke út de earste roman. Dy Dineke wie eins de persoan dêr't it boek om draaide en ek yn dit boek is wer in frou dy't doedestiids yn it ferset siet, haadpersoan. It ferskil is dat de problematyk no yn 'e hjoeddeistige tiid hannelet, wêrmei't oanjûn wurdt dat sa'n oarloch lang trochwurket.

It libbensferhaal fan Saakje yn it koart: eartiids yn 'e besetting moasten har heiten-dy ûnderdûke omdat de buorlju harren oan 'e Dútsers ferret hiene. Saakje trout mei Hotze dy't by har yn it KP-ploechje siet. Nei de oarloch hoopje Saakje en Hotze it lok yn Kanada te finen en komme se de earste jierren telâne yn in ûnhuerich ge-

[p. 212]

biet; it Noarden. Saakje leart dêr omstean en sprekt har heit en mem der faak yn stilte op oan dat se har sa'n bytsje op it hurde libben taret hawwe. (Mar wa waard no al yn 'e jierren tritich yn in rêstich stil doarpke op it hurde libben taret?) Se is bliid as se nei it mear befolke suden yn Toronto ferhúzje kinne. Hotze krijt dêr in moaie baan by in man dy't Saakje om ien of oare reden bekend foarkomt. It is de buormanferrieder fan eartiids. Se seit it tsjin Hotze en giet der daliks mar fanút dat Hotze syn baan wer opsizze sil, mar dy wol dêr neat fan witte. Se kin net mei de leagen libje, se wynt har wei foar alle offisjele en sosjale gelegenheden en it houlik rint dêrom op 'e klippen. Saakje hat in iensume striid, yn Kanada kin se har ferhaal net kwyt, de sûnden fan 'e besetting telle hjir net. En wa sil har leauwe as se seit dat dizze Lloyd Haverley yn werklikheid in lânferrieder wie yn it fiere Nederlân? Se skiede as Hotze in oare frou tsjin it liif rint. Saakje ferhuzet dan mei de trije bern nei in behypliker wente.

Yn haadstik 3 komt men as lêzer te witten dat it Saakje fan 68 jier is, dy't dit opskriuwt. Se is der mei in camper útknypt. De reden fan it skriuwen is dat hja krektlyn in âld Kanadeesk militêr moete hat dy't yn 'e jierren fjirtich yn Europa fochten hat. Allinne oan Saakje koed er nei al dy tiid syn ferhaal kwyt. En Saakje hat al dy jierren mei itselde euvel sitten: yn Kanada koe hja har ferhaal oer de oarloch net kwyt. Kanada hie noait yn oarloch west. As hja har ferhaal - har priveeoarloch yn 'e jierren dêrnei - dwaan sil oan de militêr, bliuwt hy op dy bewuste dei wei en komt ek net wer. Flak foar dy tiid hat Saakje har ôffrege wat se sa nedich mei har ferhaal oan 'e militêr berikke wol? ‘Om rjochtfeardiging? Om immen dy't seit: “Jo stiene yn jo rjocht, jo gedrach begryp ik alhiel, jo koenen net oars, bravo”.’ (s. 156). Om't de militêr weibliuwt, hat se skriften kocht om it ferhaal op te skriuwen en oan 'e ein fan it earste part stiet dat se dat foar har bern docht. Se wol útlizze wat har beweechd hat om fan harren heit te skieden. Dit hat foar de bern noait dúdlik west en foaral de jongste dochter Janet hat der swier ûnder te lijen hân.

As de fiif dagen yn 'e camper foarby binne, hat se it foarste part fan har libben beskreaun, dat foar har bern bedoeld wie. Dêrnei skriuwt se fierder, foar wa is net dúdlik, want it ôfslutend part foar har bern hat dan al west. De ynhâld fan dat twadde stik giet oer de gefolgen fan har stap en dan foaral oer de swierrichheden fan har dochter Janet, dy't, sa wurdt suggerearre, altyd in sterke heitehân mist hat. Har beide âldste bern, Beverley en John, hawwe de

[p. 213]

slach fan 'e skieding foar harren sels ferwurke en der is noait oer praat wurden. Dit hat it kontakt tusken mem en bern net goed dien. Saakje jout mei dit skriuwen har eigen twifel oan. Oft se it goede wol dien hat. Oft se wol in goede reden hie om dit har bern oan te dwaan. Se is der meastentiids sels wol fan oertsjûge mar as se har eigen leed mei dat fan in oar ferliket, falt it mei dat fan har ek wol wat ta. It boek set jin wat dat oanbelanget, wol ta neitinken. Mar it is net oannimlik makke dat de sjef-ferriederfan-eartiids de iennichste reden ta de skieding west hat. Ik tink dat it probleem fan it stikken rûne houlik net wie dat Hotze ûnder de eardere ferrieder wurkje woe mar dat Saakje en Hotze ‘útinoar groeid wienen’. In oar obstakel hienen se ek net út 'e wei sette kinnen, dat hie ek in skieding brocht. Soks seit men fansels gauris as bûtensteander en it is minsklik dat Saakje tinkt dat de skuld oan har eigen obsternatens leit. Mar de ein fan it boek hellet spitigernôch dy twifel wei, sadat de lêzer der ek net mear oer nei hoecht te tinken. Earst hat Saakje skreaun dat se it oantinken oan Hotze nea kwytreitsje sil en dat ek it opskriuwen dêr neat oan feroare hat, mar dan einiget se op in demagogyske wize: ‘Myn front stiet. Tsjin al dy tûzenen lytse doarps-Lykles en -Jetten dy't de noch altyd ûnfoarstelbere moardpartij midden yn Europa, midden yn dizze ieu, útfierden. En dat hjit foarby te wêzen.’ Nochal forsearre jout se hjir har motiven nochris oan en lit dêrby de twifel oft-se-it-no-wol-goed-dien-hat achter har. Hjirmei is se ek it dubieuze feit fergetten dat se koart derfoar nèt yn opstân kommen wie tsjin de rassistyske útspraken fan in pear Kanadezen.

De komposysje fan de roman hat yndied wol wat fan dy fan it ferhaal fan in frou dy't gjin skriuwster is en har libbensferhaal no wolris dwaan wol. Sa wit men as lêzer al lang foardat Saakje it opskriuwt, dat de aardige nije baas fan Hotze de âld-buorman út Fryslân is (as Saakje ferriedt se de plot te gau). De persoanen wurde ek sûnder fariaasje hieltyd op 'e selde wize yntrodusearre, as moatte se útbylde wurde yn in stik: ‘Mem, lang en smel, lykas ik. Heit, in foarse man mei rjochtopsteand hier mei djipblauwe eagen’ ensfh. It is hiel sleau dat der twa kear in fersin is mei persoansnammen: Alice ynstee fan Janet (in mem fersint har net yn 'e namme fan har dochter) en Martha ynstee fan Mary (in skoandochter) (s. 53 en s. 123). Dit befêstiget myn yndruk dat dit boek yn 'e ein ôfraffele is. It werklike ferhaal is eins ôfrûn op side 82, wat dêrnei bart is net mear sa ta de saak dwaande. Moast it in dikker boek wurde?

Foar de roman hie it better west dat al de omballingen fan Saakje (trouwerij fan 'e

[p. 214]

beide bern, de reis mei har freon Thomas nei it noarden) net beskreaun wienen. De swierrichheden mei dochter Janet hawwe àl mei de skieding te krijen, dat aspekt nimt dan ek in soad romte yn, mar it hie mear útwurke wurde kinnen yn bygelyks in werheljen of spegeling fan it earste part.

No hawwe de ferskillende barrens gjin betsjutting, en ek net de ynfiering fan de persoan Thomas, dy't har bystiet yn swiere tiden. It bliuwt de beskriuwing fan 'e dingen dy't immen yn it libben oerkomme kinne en dat is noch gjin roman.