|
| |
| |
| |
Brief oan Willem
Ljouwert, 10 juny 1991, 12 oere.
Hagoeie Willem,
Lykas ôfpraat yn ús tillefoanpetear fan niiskrektsa stjoer ik dy myn kommintaar op it ûntwerpartikel datst juster by my yn 'e bus smiten hast.
| |
Preliminêr
Do hast oer de tillefoan oanjûn dat dyn artikel polemysk bedoeld is en net sa bot as in goed útwurke krityk. Dat makket in soad fan wat ik sizze sil faaks oerstallich, mar do moatst mar sjen watst der mei dochst.
Ik bin oars fan betinken datst mei dit artikel dyn doel perfoarst net berikke silst. Do wolst in diskusje ‘oanswingelje’ mei dit stik, mar aanst stiest mei in losse swingel yn 'e hân en draait der fierders neat.
Dyn ferhaal is tefolle yn 'e hite hei skreaun en ropt yn it earste plak reaksjes op fan: Soa, dy Abma hat ek fan tsien jier opgarre steam ôfblaze moatten. No no net? Yn deselde trant as fan dy skopstikjes dêr't wol mear fan ferskine.
Oft Trotwaer it wegerje sil of net, wit ik net. As se it sa pleatse, dan binne se ‘tsjin dy’, om dyn terminology oer te nimmen, as se it weromstjoere mei de opmerking dat se it opnimme sille, ast it earst noch wat behoffenest, dan miene se it earlik mei dy.
| |
Kritykpunten.
| 1. | Foarsafier't ik wit is Jelma Knol aardich kritysk as it om Riemersma giet. En Jelle Krol hat neffens dyn eigen sizzen in goede resinsje skreaun op It byldsje. Dat sawol by Hjir4-1986, s. 15, as by Trotwaer sitte lju dy't hyn ofte nei gjin epigoanen fan Riemersma neamd wurde kinne. De opmerking oer de befolking fan de tydskrifteredaksjes docht dyn artikel allinne mar ûnderstek. |
| |
| 2. | Dy rigel oer de konservator fan it FLMD snap ik net. Is dat sûnder euvelmoed skreaun of wolst Tineke St-W (of Freark Dam, post functionem) in stek jaan? |
| |
| 3. | Do seist dat it dy benammen giet om de epigoanen fan Riemersma. Mar wêrom bestegest dan wol 90% fan dyn artikel oan Riemersma?
|
| |
| |
|
Lit dan mei arguminten en in soad foarbylden sjen dat Fryslân optilt fan de R-epigoanen. Do komst allinne op Piter Boersma, Bouke Oldenhof (?) en J. Wybenga (raar oars, dy man is dochs felle âlder as R.?), en op myn persoan as oanlieding ta al dat gallespuien. |
| |
| 4. | Dyn foarstelling fan saken as soe it yn polemyk allinne om it effekt gean is te ekstreem. In goeden polemist sil likegoed as in kritikus komme mei arguminten dy't hoek hâlde en hout snije, oars wurdt er ommers samar te plak setten as in demagooch. Je kinne heechút folhâlde dat in polemist in dialektyske metoade tapast en de konfrontaasje as middel benuttet om de wierheid boppe wetter te heljen cq. syn gelyk te krijen. En dêrby hat er der dan gjin ferlet fan en wurdearje byneed oanwêzige kwaliteiten by syn tsjinstanner. Hy soe wol gek wêze. Polemyk is oarloch mei de pinne. Dat in polemist sa skerp wêze kin dat it derop del komt dat er de tsjinstanner ôfmakket, is dan in logyske konklúzje. Sjoch it mar as in skaakspul mei wurden en arguminten. Fansels binne sarkasme en effektjeierij wol sterke wapens fan in polemist, en do bist in minder goede polemist as Riemersma. In ekstra reden om dyn artikel oars op te setten.
In kritikus dêrfoaroer besiket it yn it foarste plak mei hifkjen en ferlykjen en wol in útbalansearre oardiel jaan. In kritikus hat der minder ferlet fan om gelyk te krijen. |
| |
| 5. | ‘Minder talintearre skriuwers’: nammen graach, Willem, nammen. |
| |
| 6. | Do hast net by Riemersma op kolleezje sitten. Hoe witsto dan wat dêr besprutsen wurdt? Kinst twa kanten út: Of do joust bewiisplakken foar dy opmerking dat Riemersma syn studinten de ferkearde dingen ynskúnt, of do stelst dit as in mooglikheid, in ûnderstelling. Sa't it no ferwurde is, is it in gemiene ynsinuaasje dêr't ik by dizzen trochhinne prip. |
| |
| 7. | Wat bedoelsto eins mei ‘de psychologyske roman’? En wat bedoelt Riemersma dêrmei? Ut de Roekkat-krityk falt op te meitsjen dat it Riemersma benammen giet om de naturalistyske Bildungsroman.
Mar do komst mei in hiel rige skriuwersnammen; hokker boeken fan harren binne dan neffens dy ‘psychologyske romans’?
Is Jetske Bilker har Imitaasjelear in psychologyske roman? Neffens my net yn de klassike sin. Dêr sit in punt fan misbegryp yn de diskusje datst net trochswolle litte meist. Yn elk goed boek komt wol psychology foar, mar dan is it noch gjin psychologyske roman yn de klassike sin fansels, en neffens my hat Riemersma it krekt al sa bedoeld. |
| |
| |
| 8. | Kinst bewize dat Riemersma net yn ûnbewuste ympulzen leaut? Wêr seit Riemersma soks allegearre? As it sa is asto it opskriuwst is Riemersma in pre-Freudiaanske 19-ieuwer, en dat leaust dochs sels ek net wol? Ik woe dy skerper ha. |
| |
| 9. | It komt fansels net út om Adorno en Popper yn ien sike te neamen, want dy twa binne/wiene no krekt net sokke grutte spitsen. Ast no Adorno en Habermas neamdest.... Boppedat, se binne fan de sechtiger jierren en net fan de santiger (ja, yn dy tiid begûn it faaks troch te kringen yn it Trotwaerrûntsje). En dêrby, wêr skriuwt Riemersma dat er him op dy twa oriïntearret, of sels harren teoryen dogmatysk omearmet? Ik ha net alle 20 jiergongen Trotwaer yn 'e holle sitten. |
| |
| 10. | Do besikest mei alle geweld oan te jaan datst gjin antykrityk skriuwst. Lit dat der allegearre mar út, want polemyk op polemyk is ek in soarte fan antykrityk, al seist by heech en by leech dat it dat net is, en stigmatisearrest minsken dy't it oars miene mar gau as steechholligen. In goedkeap trúkje: ‘Ik sis dat it sa is, en wa't it net mei my lens is dy ferklearje ik yn it foar al steechhollich’. In moai wurd, oars, steechhollich Der is neat op antykrityk tsjin. liket my, seker net vn it ramt fan in poiemyk sasto dv tiere wolst |
| |
| 11. | De ynlieding op it part dêrst Riemersma syn Roekkat-besprek yn oereidest jout yn de punten a) en b) in herhelling fan wat earder ek al neamd is. Ut soksoarte dingen blykt dat dyn artikel net beslipe en nochris beslipe is; hite hei, hite hei, dat wazemet derút omheech. |
| |
| 12. | ‘Letter kaam Karl Marx dêrby’: wêr stiet dat? Soks silst dochs dokumintearje moatte. Tip: lês it ûnfernearber-dogmatyske stikje fan Riemersma oer De Hoara's fan Hastings, Trotwaer 1981, s. 200 e.f., mar ris nei. Faaks is dat in oanwizing. |
| |
| 13. | Mei dat ‘benearre by’ hat Riemersma him ferlêzen. Punt foar dy. |
| |
| 14. | ‘150 jier’: feroarje. Makkest dysels allinne mar bespotlik mei sa'n bombastyske hyperboal. |
| |
| 15. | It brûken fan ‘de heit’ en ‘de mem’ yn De roekkat.
Riemersma jout dat as moai eksimpel fan it auktoriaal perspektyf. Yn ús tillefoanpetear hast oanjûn dat it net sa troch dy bedoeld is. Do wolst ha dat Heerd, as er oan syn âlden tinkt, dat docht yn termen fan ‘de heit’ en ‘de mem’ en dat it wiswier wol in personale fertelsitewaasje is. Dus, bygelyks, Heerd sjocht syn heit oankommen en seit dan by
|
| |
| |
| himsels: ‘Dêr komt de heit oan’. Dêr kin ik net by. Do besikest de taal mei alle geweld oars te brûken as wenst is. Seisto: ‘Sjoch, dêr stiet in fyts’. Sis ik: ‘Nee man, dat is in autoped’. Seisto: ‘Nee, mar ik bedoel mei in fyts in autoped, mar dat snapsto net, want do hast net genôch smaak en literêre ûnderfining om dat begripe te kinnen’. Sa kinne wy fansels net hinnegean.
It brûken fan ‘de heit’ jout wol in ôfstân oan tusken soan en heit, okee, mar dan ferhelle troch in tredden: auktoriaal perspektyf. Oars kin it net yn it Frysk. It jout neffens my gjin foech om dy hjiryn op it Tsjechysk yn oersetten Nederlânsk te beroppen. |
| |
| 16. | Dyn polemyske konklúzje nûmer 1 komt op in wichtich swak punt fan Riemersma. Al yn Minskrotten/Rotminsken stint er derop om dat de roman dea is, en dat hat er dêrnei noch lang folhâlden. Mar wat er yn feite sizze moatten hie is: ik bring de hûd fol wurk net mear op om in roman te skriuwen.
De ûntjouwingen yn de literatuer sûnt 1967 hawwe dúdlik makke dat Riemersma syn profesij oer de ein fan de roman net útkommen is, krektoarsom, dat er folslein de planke misslein hat. Sjoch mar nei Van der Heijden, Marquez, Kundera. Allegearre auteurs dêr't men net de yndruk fan kriget dat Riemersma der wat fan lêzen hat. |
| |
| 17. | De sin yn it neiskrift ‘bedoarn fleis smakket net’ rekket igge noch seame. Hoe kinsto Riemersma ferwite dat er dy ‘deameitsje’ wol troch te sizzen: Abma moat ophâlde fan skriuwen, ast sels ek sa begjinst te rachen? Sa ûndergraafst dyn eigen posysje. It is itselde as mei dy lju dy't sizze: oaren stelle, dan mei ik ek stelle. |
| |
| 18. | Oer it generaal sprutsen soe it neffens my ferstannich wêze om yn dyn artikel tuskenkopkes te setten. Oars dogge se dat by de Trotwaer-redaksje, en dan silst sjen dat se it net sa dogge asto wold hiest. |
| |
Gearfetsjend:
Ik begryp wol ûngefear wêrst hinne wolst, mar neffens my brûkst folslein ferkearde middels. Ast de R-epigoanen oanpakke wolst moatst dat mei mear stúdzje en dokumintaasje dwaan, en ast Riemersma sels oanpakke wolst moatst him hifkje op syn eigen útgongspunten.
Wêrom hat Riemersma bygelyks Flues en trompen sa ôfkreake wylst it troch de oansnijde tematyk in ‘fernijend’ boek is yn Fryslân, sa't Folkert de Jong hiel korrekt stelde? (Frysk & Frij, 11-10-'90 en 1-11-'90) En fernijing wie ommers ien fan de wichtichste kritearia dy't Riemersma hantearret foar literatuer?
| |
| |
Oars, ik fyn Flues en trompen problematysk fanwegen it fermôgele taalgebrûk en mear noch troch de tsjinstridigens dy't dat opropt mei de ynhâld fan it boek. Yn gjinien fan de resinsjes nei it ferskinen fan har boek is Bauky Miedema der neffens my op ferge it folgjende út te lizzen: wat wolsto in boek te skriuwen wêryn't wraksele wurdt mei frysktalichheid, as de taal dytst brûkst in soarte fan suterich bargedútsk is? Dat is sawat itselde as in moai skilderij besykje te meitsjen mei stront. Wat is it: ûnnoazelens, eigenwizens of provokaasje? En dat wylst se goed skriuwe kin.
En wêrom soest net besykje oan te toanen dat De skjintme vurt ferbwólgwódde in oerstallich boek is? Hâld dy tekst ris tsjin it ljocht fan Jo Smit syn artikel út 1960 en miskien bliuwt der wol neat fan oer. Of kom mei de konstatearring dat it morele ferfal en de eksistinsjele legens dy't Riemersma yn dat boek ferbyldet yn 'e fyftiger jierren al folslein útkôge binne troch Reve of Camus.
| |
Dy kofjedrinker
No noch de opmerkingen dytst oer my makkest yn it begjin fan dyn stik.
Do neamdest it yn ús tillefoanpetear in bewiis fan it feit datsto my heechachtest, dat ik dyn artikel lêze mocht foardat it publisearre wie. Mar wat wie dyn doel dêr dan mei en wat hiest dan as antwurd fan my ferwachte, Willem?
Ik bin foar in fait accompli steld, want do hiest dyn artikel nei Trotwaer al op 'e bus dien doe't ik dyn papieren ûnder eagen krige. En as ik dan troch de tillefoan oanjou dat ik it yn alle gefallen folslein ûniens bin mei it begjin fan dyn ferhaal, skoost my ynienen yn de skuon dat ik ‘star’ wêze soe! Want do hiest myn opmerkingen makke ûnder it sneinse kofjedrinken allinne mar wat ‘polemysk útfergrutte’ en wêrom akselje ik dan noch sa tsjin?
Dat is in sterk stik! It is fansels in psychysk ôfwarmeganisme fan dy: troch it wurd ‘star’ te brûken leist it swiertepunt fan al dizze trubbels by my. Yn plak fan datst sljochtwei seist: ferrek, dy Teake is dochs assertiver en minder meigeand as dat ik tocht hie, ik ha in minne taksaasjeflater makke. Wêrom ha 'k dat artikel ek sa gau op 'e post dien. Hite hei, hite hei.
Wêr't it om giet is dit: do sitearrest my yn dyn artikel op in ferkearde manier, nettsjinsteande dyn eksplisyt goede yntinsjes nei my ta.
| 1. | ‘De roekkat is in oerstallich boek’ is myn sizzen net. Heechút haw ik oanhelle wat Riemersma yn syn besprek fan dat boek stelt. |
| |
| |
| 2. | It sitaat ‘Ik fyn it min omdat Riemersma skreaun hat dat it min is. Hy hat goede arguminten brûkt’ lit moai sjen hoe krekt oft formulearringen komme. Sasto it dêr seist is it in subtyl ûnfoech ferdraaien fan wat ik bedoelde te sizzen. It giet net om Riemersma, mar om de goede arguminten dy't er neffens my brûkt. It sitaat moat dus sa wêze: ‘Yn it artikel fan Riemersma wurdt goed beargumintearre oanjûn wêrom't it in min boek is, en ik bin it in einhinne mei dy arguminten iens’. En ik ha der doe oan fêstheakke: ‘Om in definityf oardiel te jaan haw ik my der net genôch yn ferdjippe’. Dy slach om de earm haw ik mei opsetsin hâlden. |
Want dêr sit krekt ien fan de oasten yn ús petearjen oer literatuer, Willem: do fergest my op in folslein en definityf oardiel oer dyn wurk. En dan as it kin ek noch yn termen fan 0 of 100 persint goed. No, sa útsprutsen bin ik net op dat stik fan saken. Do hast it Frysk-literêre wrâldsje yn twa kampen yndield. Sa pratest deroer dy sneins doe't wy by dy te kofjedrinken wiene: ‘Dy is foar my, en dy is tsjin my’. Ik wegerje om my yn dy swartwytskema's fan dy tropje te litten.
Do hast ris sein dat it dy neat skille kin wat oaren fan dyn wurk tinke, mar oan alles fernim ik datst erkend wurde wolst en befêstige. Ik ken aardich wat minsken dy't wolris wat yn it Frysk skriuwe, mar der is net ien by dy't sa ekplisyt hyltyd mar wer witte wol: fynst my wol goed!?
Dat is net bedoeld as lekskoaierij mar wol om dúdlik te meitsjen hoe't it lân derhinne leit. ‘Jaha, mar hastó dan wolris in boek skreaun? Dat folslein ûnterjochte ôfkreake wurdt?’ Ik hear it dy sizzen. Mar dat is it risiko, dat heart by it fak, en wa't dêr net yn behurde is, moat him of har net yn it perk fan de publisiteit weagje.
Dat allegearre nimt net wei dat ik foarstanner bin fan earlik spul en net mei oer dy slim polemyske artikels wêryn't gemien op de persoan spile wurdt yn plak fan op de bal.
Groetnis,
Teake Oppewal
|
|
Auteursrechtelijk beschermd