Trotwaer. Jaargang 23

[p. 80]

Jetske Bilker
Aldere jongeren yn Mardan

Oer: Nora Pratley, Mardan, Koperative Utjowerij, Boalsert 1990.

Resensearjen is in persoanlike saak want elkenien hat rjocht op de eigen ynterpretaasje fan literatuer. Dat literêre teksten hiel ferskillend ûntfongen wurde kinne, sil Nora Pratley de lêste moannen wol dúdlik wurden wêze as se de resinsjes oer Mardan lies. De wurdearring giet fan hiel leech nei hiel heech dat Pratley hoecht - as se har ál wat fan 'e literêre krityk te nei nimme soe - net te wanhoopjen oer har skriuwerskwaliteiten. Om in foarbyld te jaan, hjir wat sitaten oer de styl yn Mardan. Yn 'e krityk fan Jelma Sytske Knol yn Hjir desimber 1990 stiet ‘de droege iroanyske styl fan Pratley, dy't oan 'e ein ta konsekwint folhâlden wurdt’ en Pieter de Groot yn 'e Ljouwerter Krante skriuwt: ‘allemachtich humorleas skreaun, yn in muoisum Frysk’. Irony is in stylfiguer dy't bepaald wurdt troch it kontrast fan 'e skynbere betsjutting en de wurklike betsjutting fan eat. Dy wurklike betsjutting is wer in kwestje fan ynterpretaasje. Jelma Sytske Knol jout eins oan dat se noch in wurkliker betsjutting achter de tekst fan Mardan sjocht, ien dy't Pieter de Groot net sjocht want hy giet der fanút dat der stiet wat der stiet en dat der eins net wat oars bedoeld wurdt.

Wat my oanbelanget, ik sjoch de irony ek net. Dêrfoar haw ik tefolle oanwizings dat de skriuwster hiel serieus dwaande is te beskriuwen wat har dwars sit. ‘Ik haw al hiel lang mei it idee omrûn om in boek te skriuwen oer de kleau dy't bestiet tusken de idealen dy't lju pretendearje te hawwen en de wurklikheid dêr't dyselde idealen yn útfierd wurde moatte’, seit se yn it septimbernûmer fan Boekenijs 1990. En dat hat se dien. Jelte, de haadpersoan út it boek, dy't earder wol idealen hie, is beropsmilitêr wurden, doe't er gjin kâns op oar wurk hie en komt no nei syn bertestêd Mardan, dêr't er in ûndersyk dwaan moat en yn in web fan politike korrupsje springt. Syn eardere maat Marten, dy't politikology studearre, stiet noch foar dy idealen, mar hy wurdt op sa'n serieuze wize delset - it uterlik, syn hûs yn 'e ferpaupere wyk yn Mar-

[p. 81]

dan en syn aktiviteiten tsjin de gemeentepolityk - dat ik der gjin spot yn lês. En dan is der noch Simen Pels, de eardere sosjalist, dy't no alle macht nei him talûkt yn 'e polityk, wenwiken platgoaie wol en hielendal net om de minsken tinkt dy't dêr no wenje. O, o, o, wat libje we dochs yn in rare wrâld, want tink derom, it is wol sa as it hjir stiet, minsken! In oare betsjutting kin ik net yn Mardan fine en dêrom fyn ik it in engazjearre boek mei in boadskip dêr't neat tsjin yn brocht wurde kin en dêrom strontferfelend. ‘Ik leau net mear yn dy semy-yntellektuele rim-ram. Boeken lês ik net mear, it ienige wat telt is aksje. Aksje om myn eigen leefomjouwing te ferbetterjen’, seit Marten op side 91. In aardige ‘ouwere jongere’ dus, mar net ien om om te laitsjen, nee bliksem: Marten moat stjerre foar syn idealen!

Ek de beskriuwing fan it sombere Mardan is earnstich en realistysk, side 78: ‘Wat in park, ik wist fan earder hoe't it der útseach doe't it wol goed ûnderholden waard. De fiver, dêr't in fontein it wetter yn omheech brusde wie ferwurden ta in sompige modderpoel dêr't ien of mear fize dweilen harren jiskepûden yn kipere hiene.’ Sa wurdt hast alles yn Mardan beskreaun, der is wier neat aardichs yn 'e hiele stêd, alles stjonkt, der hinget in giele damp, de sinne skynt net. Ien en al illinde. Koe ik it mar as irony lêze, dan hoegde ik Mardan net sa serieus te nimmen en wie der noch untsnapping mooglik.

Miskien hie it better west om de dialogen fuort te litten en set alles yn 'e meidieljende fertelfoarm wat Jelte byinoar tinkt. Dan hie ik ek net de yllúzje hân dat hjir mìnsken oan it wurd binne. Want as Jelte yn petear is mei in oar, geane de yngewikkelde sinskonstruksjes troch, allinne steane der dan skrapkes omhinne. Wat moat men tinke fan Richtsje, de iennige frou yn it boek en de meast normale figuer, dy't op 'e jûn fan har earste ôfspraak mei Jelte de gemeentepolityk besprekt? Se hat it oer har eks Simen Pels en seit oer him û.o. it folgjende (side 85):

Wat er net plenne koe wie de delgong fan 'e ekonomy. In kompleet nije stedswyk wie al út 'e grûn stampt doe't de krach op 'e beurs kaam. De gefolgen fan 'e ekonomyske krisis wiene desastreus foar Mardan. In tal grutte fleisfabriken moasten drastysk snoeie yn harren personeelsbestân (flater oernomen jb) en de hiersubsydzjes op de wennings waarden mei de helte werombrocht (...) Grutte groepen húshâldings hiene harren nei wenjen set yn de al ferrinnewearre wiken, dy't yn it begjin fan 'e sechstiger jierren út 'e grûn stampt wiene om de wenningneed op te lossen. Der bestiene yn it geheim al plannen om dizze wiken, dêr't troch de tanimmende kriminaliteit en fandalisme net ien mear wenje

[p. 82]

woe, te slopen. Oant de eksodus út de fan in soad grien foarsjoene wiken op gong kaam.’

In pear ôfspraakjes letter wenje dizze Richt en Jelte tegearre en stiet der (side 102): ‘Us relaasje koe ik net in stoarmachtige leafdesferhâlding neame, it die my mear tinken oan twa stikjes fan in puzel dy't nei jierren wer ynienen byinoar kaam wiene.’ Nee, dat ferwûndert jin ek neat, dat weibliuwen fan hertstocht as de petearen ferrinne lykas hjir oanjûn.

Tema is de korrupsjegefoeligens fan minsken en Pratley hat dat yn it sjenre fan de thriller getten. Dat hâldt yn dat der hieltyd krekt temin ynformaasje jûn wurdt sadat der spanning ûntstiet en dat de lêzer him dan ôffreegje moat wat der dochs yn fredesnamme oan 'e hân is. Yn Mardan is it de fraach wat Jelte yn dy stêd docht. No hat Jelte sels wol in doel yn Mardan, nammentlik it ûndersyk nei de mooglikheden fan in grutte militêre basis yn Mardan. Dat is wol sa'n ûnynteressant gegeven, dat it jin as lêzer net oanwol dat it hjir no om giet en men begjint om oare dingen te sykjen. En bûten Jelte om binne der lokkich oare nijsgjirrige saken, lykas de Amerikaan Boomgarden, de kompanjon fan Jelte, dy't de iene nei de oare lêzing hâldt oer de West - europeeske kultuer. Wat te tinken jout. It ferfelende allinne is dat Jelte ‘the one and only’ persoan is troch waans eagen wy de tastân besjen kinne: it ferhaal is skreaun yn 'e ik-foarm en Jelte is in ferfelende, net boeiende man mei in selektive waarnimming. Hy sjocht allinne mar rotsjende foarwurpen en rûkt inkeld smoarge geuren.

De naïve earlik-ferûntweardigens fan Jelte wurket averjochts, Simen Pels wurdt der as romanpersonaazje boeiender fan en men soe Jelte wol fan jin ôfskodzje wolle.

As posityf punt wol ik dochs noch wat opmerke, eat dat my wier fersteld stean docht: It liket oft dit boek troch in man skreaun is. Fansels moat ik soks mei alle hoedenens sizze, want ik wol de kleau dy't der bestiet tusken man en frou net noch grutter meitsje. Ik tink lykwols dat in man oars om him hinne sjocht as in frou en faak falle der manlike en froulike sjenswizen yn literêr wurk te ûntdekken. Sa net by Nora Pratley. De kar fan it ûnderwerp is al bysûnder foar in frou. Der komme beskriuwings yn it boek foar oft se sjoen wurde troch in man. In wasktafel hinget net rjocht, mar ‘wetterpas’ (side 161) en ‘De iene wie in militêr, de oare nei alle gedachten in plysjeman of feilichheidsfunksjonaris yn boarger’ (side 7). Om as frou in man as haadpersonaazje te nimmen en de wurklikheid fanút syn perspektyf beskriuwe troch in fertellende ik as fertelynstânsje te nimmen, liket my in swiere taak. Pratley is dêr ridlik yn slagge.