Trotwaer. Jaargang 22

[p. 18]

Jetske Bilker
Ynlibje en útbyldzje

Oer: Margryt Poortstra, krúswetter, Koperative Utjowerij, Boalsert 1987.

It is al rom twa jier lyn dat de dichtbondel fan Margryt Poortstra it libbensljocht seach. It wie har earste poëzij, nei in twatal proazawurken. Yntusken hat se har oeuvre alwer fergrutte troch yn 1989 twa boeken ferskine te litten: Fragmint by de Q en it berneboek Tolve huzen op it dak by de AFUK. Dat it is al wat let en al de besprekkende ynstânsjes hawwe der al oer gear west, mar it soe spitich wêze en lit dizze bondel hjirre ûnbesprutsen.

Dit moai útfierd boekje mei pintekeningen fan Anneke Damstra befettet in lytse fyftich gedichten, dy't stik foar stik de muoite fan it lêzen wurdich binne. Poortstra brûkt de taal op in eigen wize, sa dat der orizjinele útdrukkings ûntsteane, dy't se ferfrisselet yn skôgings oer it eigen libben en de gemoedsstimmingen dy't der by hearre.

De bondel is opdield yn sân parten, dy't sa likernôch elk har eigen tema hawwe. Wat der útrint is it fjirde part, dêr't net it saneamde lyrysk ik brûkt wurdt, lykas yn 'e measte fan dizze gedichten, mar froulju út 'e bibel oan 't wurd binne. Dy fersen falle op troch it sterke ynlibbingsfermogen fan 'e dichter mei de fjouwer froulju. It is hast Poortstra net mear dy't dit yn Fryske sinnen delset hat mar de easterske âlde frou Sara, dy't ûnder it hûdetek wei tinkt (s. 32):

it is al oeren tsjuster
de kjeld fan 't sân lûkt troch de lea
en it hûdetek lek swier fannacht
it weaget

my sparjend
skoot er hoeden op 'e side nei my ta
net wittend dat it ritme
fan syn amme him ferriedt
[...]

Net allinne it ynlibbingsfermogen fan Margryt Poortstra is goed. Se kin ek in gefoel plastysk útbyldzje: ‘wurden, kliemsk oan it ferwulf / as healferkôge koarstekoeke’ (s. 20) en in byld fisueel fertale lykas dat bart yn 't earste fers fan 't earste part, dat faaks út oantinkens oan 'e bernetiid bestiet. Se byldet it lânskip fan boartuorren op trije ferskillende wizen út: as ritige skaden, dy't oer de tekkens krûpe, as wajangpoppen yn in drama op it behang en as ‘in einleas útlânsk razen.’ Yn dit gedicht wurdt it keale feit fan

[p. 19]

boartuorren yn Kimswert ferlike mei de poppen fan it wajangspul, en wat Margryt Poortstra oan de ein fan dit fers docht, bart lokkich yn 'e oare fersen net mear: faaks om in dramatysk effekt te krijen, hat se dit keale feit as konfrontaasje nei de poëtyske ferlikingen set (s. 6):

ritige skaden
skowe oer de tekkens
en krûpe troch de kleden

oer it behang
gean wajangpoppen op
yn it swartwyt drama fan 'e jûn

as gamelan
in einleas útlânsk razen

yn kimswert
sa'n kilometer fierderop
is ierdgas fûn

Lokkich hâldt se yn 'e measte gedichten de benearjende sfear oan 'e lêste sin ta beet.

Yn it twadde part brûkt Poortstra graach tsjinstellings en dan fral ‘heech’ en ‘leech’, wat in dynamysk effekt jout. Foarbylden: ‘ik gean yn dy ûnder mei in rêst’ (s. 13), ‘sa djip ferdronken yn dysels - til dy yn dyn selsportret omheech’ (s. 14), ‘do hast de eagen yn 'e loften fêstlein / ien wierheid heger - by 't winter binne kloften fûgels oer dy hinne flein’ (s. 22), ‘ik bûch my djip / om dyn ûnsichtbere sleep / te dragen’ (s. 23)

Wat ik hjirby wat nuver fyn, is dat de ‘ik’ dêrby hieltyd ûnder de ‘do’ stiet. No kin dat, want de gedichten yn it twadde part binne faak leafdesgedichten en dêrby past it wol dat sa fan de oare beard wurdt. Dit feroaret dan ek al wat yn it earste fers fan it tredde part, ‘waaks dript / warskôgjend / út myn wjokken / ... /ik doch der neat mei / no't ik de hichte haw’. Mar mei in dúdlike ferwizing nei de Grykse Ikaros dy't te heech fleach sadat syn wjukken raanden, liket dit in warskôging te wêzen om fral op 'e grûn te bliuwen. De titel is ek ‘Even fleane’ (s-28).

It brûken fan tsjinstellings liket in prosedee te wurden mei: ‘de wissens fan dyn wiffe wêzen’ (s. 14) ‘it triljen fan dyn tagedienens / sil yn fjoer fergean / ... / mar sa yn byld beferzen’ (s. 15). Mar ek dit komt letter yn 'e bondel net werom mei dizze frekwinsje.

Nei it fjirde part mei de bibelske froulju wurde de fersen mear beskôgjend. De ûnderwerpen binne dan mear psychologysk, sa as: ‘terapeutysk’ (s. 39), ‘yntrovert’ (s. 40) en ‘ferwar’ (s. 41) en fral yn it fyfde part, dat oer de ûnderfining fan in post-natale depresje giet. It twadde fers hjirfan ‘post-nataal (2)’ referearret oan de bibelske fersen en wurdt dêrtroch yn in grutter perspektyf set: it giet hjir net allinne om in frou dy't krekt in bern krigen hat, mar ek om de mem fan Mozes, dy't har bern kwyt moast.

[p. 20]

Om't de fersen neist inoar set binne, beynfloedzje se inoar en krije in dûbele betsjutting. Wat yn 't earste gedicht net sein wurde kin, mar mei wurden oantsjut wurdt ‘do lakest / mar ik leau dy net’ en ‘ik doar dy net’ (s. 44), wurdt mooglik makke troch de mem fan Mozes: ‘se leine 't der salang op ta / oant ik dy net mear ha / woe of sjen koe / sûnder sear’ (s. 45). It twadde fers soe de praktyk wêze kinne fan 'e hoeden winsk fan it earste, en troch dy ferbining fan twa froulju út hiele ferskillende tiidrekken, krijt it tema net allinne in grutter perspektyf, mar ek wat universeels.

Ek op in oare wize lit de dichter de wurden sels it wurk dwaan troch se op in plak te setten sadat se - as de stiennen man - twa kanten útsjogge en ynfloed hawwe, as by it gedicht ‘terapeutysk’ (s. 39) it wurd net mear:

skamteleas
siket hy bûten skot
de stive spieren

net mear

har liif te frjemd foar eigen
[...]

en stom yn ‘yn 'e regel’ (s. 39):

yn 'e regel
sjogge wy al mar
de tiid yn 'e rêch

wy roppe
kear om

stom

gjin antwurd fansels
mar spegel

Nei't yn part V en VI de minsklike gefoelens it ûnderwerp wiene, komme yn it lêste part wat mear sfear- en lânskipsbeskriuwings oan bod. Der komt sa wat ‘romte’ yn 'e gedichten. It beskreaune lân is de polder en dat jout mooglikheden ta in wat swierder en swieriger taalgebrûk, de alliteraasjes folgje inoar oer dit polderlân maklik op: ‘wylde guozzen / fleane wach oer 't wolderwiid’ en ‘yn 't twiljocht skeare swarte skaden’ (s. 50). Soks wurdt gau te bot en ik tink net dat in goede dichter as Margryt Poortstra it fan dy styl hawwe moat.

Wat opfalt is de behearsking fan it Frysk, se brûkt ek minder gongbere wurden (as ‘peazich’, lústerje' en ‘trúnjen’), en ik tink dat sa'n taalbehearsking ien fan 'e betingsten is foar goede poëzij. In oar betingst is it lyrysk ferpakken fan gedachten, sfearen en beskôgings en dat is Margryt Poortstra grif tabetroud.