Trotwaer. Jaargang 18

[p. 137]

Sybren Sybrandy
Jins rie te'n ein, mar sfearfol

Oer:Baukje Miedema, In wike en in dei.
Koperative Utjowerij, Boalsert, 1985.

(It debút fan Baukje Miedema hawwe al gâns besprekkers oer gear west. Ek yn ús redaksje hat it breed omtinken hân. Earst hat Tine Piebenga it lêzen en der in tal punten oer op papier set; útgeande fan dy punten, myn eigen lêsûnderfinings en de kritiken yn de Leeuwarder Courant (T. Steenmeijer-Wielenga, 18-10-1985) en Frysk en frij (Anne Wadman, 12-4-1986) folget hjir dan wer in nij besprek.)

De tematyk mei ik by de lêzers sa stadich oan wol bekend achtsje. Dochs begjin ik dêrmei, omt it nijsgjirrichste fan it boek wol de tematyk is: in wurkleas frommes dat tangele sit mei de typyske problemen fan de moderne tiid, relaasjeproblemen, de feministyske problematyk, it sykjen fan in doel yn it libben, en salang't dat der net is, it probleem fan it deadzjen fan de tiid. It binne foar in part lúkse-problemen; yn it direkte ferlet fan brea op tafel en in dak boppe de holle is wol foarsjoen, mar dan de rest noch. De measte minsken wolle mear... Ditsoarte tematyk situearre yn Fryslân en yn it Frysk beskreaun is nij yn de Fryske literatuer en dat pleitet foar it boek, neffens my. It is oars mar de fraach yn hoefier't de tematyk fan in boek meispylje mei yn de wurdearring: jo kinne ek bêst úthâlde dat allinnich de manier werop't it boek skreaun is beoardiele wurde mei. Komme der oare faktoaren yn it spul, dan binne dat al gau mear taalpolitike faktoaren: hokker boeken binne nedich om de minsken oan it Frysk lêzen te krijen en te hâlden. Sa komme se byg. ek yn it besprek fan Tineke Steenmeijer nei foaren, mar dan mei in oare útkomst as mines wêze soe. De trochsneed lêzer hat ‘net it measte ferlet fan baanbrekkend/fernijend en/of eksperimenteel proaza’, skriuwt hja. Dat mei wier wêze; oan de oare kant tink ik dat yn in libbene literatuer de delslach fan de problemen fan de eigen tiid te finen wêze moat en dat jo dêrsûnder benammen de jongere generaasje lêzers net oan it Frysk lêzen krije. Ek dit is in taalpolityk en gjin literêr argumint. Baukje Miedema har boek is oars allinnich wat de tematyk oangiet eigentiids; har romantechnyk is alhiel net baanbrekkend of fernijend, dat nimmen hoecht him dêrtroch ôfskrikke te lit-

[p. 138]

ten. As ik it goed haw, heart it ek sa neffens de pedagogen; nije stof moatte jo net ék nochris yn in nije foarm bringe, dan wurdt it nije de measten oermânsk.

As wy noch wat langer by de tematyk en benammen it tiidsbyld dat skildere wurdt, stean bliuwe, komt it idee boppe dat it boek wolris in skoftsje ûnderweis wêze kinnen hat, want de ik-persoan pielt noch typysk yn it ik-tiidrek fan de 70-er jierren om. Net folle is der noch te fernimmen fan it mear groepsmjittige fan de 80-er jierren. Gjin punkers, gjin drugsproblematyk, gjin jildpine fanwegen legere útkearings (iten en drinken binne wichtich as tiidsfolling yn it boek, en der is ek altyd jild om ris oan te stekken ûnderweis), it tiidsbyld yn dit boek is dan ek al wer wat beheind; faaks is it libben yn de stêd dêr't Maaike tahâldt yndied o sa kalm?

Ek it byld fan de persoanen om de haadpersoan Maaike hinne bliuwt oerflakkich. Manlju binne der bygelyks mar yn twa soarten:

a.	aardige: Harke, har freon, en hait. Beide hawwe se gjin probleem mei Maaike's besluteleazens; it bliuwt ‘poppy’ en ‘leave’.
b.	net-aardige: kutsjekikers, rammers mei fytskettings, de buorman dy't buorfrou tramtearret. Dizze manlju ha gjin nammen; wat harren beweegt bliuwt tsjuster. Der is gjin tuskenkategory fan byg. aardige buschauffers of sa.

Foar de froulju jildt itselde:

a.	aardige: beide freondinnen Jetske en Coby, en mem.
b.	net-aardige: de sleauwe buorfrou dy't har kat en har freon beide net oan kin.

Wat krekt de eftergrûn is fan Jetske en Coby en wêr't hja de motivaasje wei ha dêr't it Maaike krekt sa oan ûntbrekt, wurdt net dúdlik. Hja tsjinje yn haadsaak as praatpeallen foar Maaike.

Bliuwt oer de haadpersoan dy't allinnich it boek drage moat. Makket Maaike genôch mei (of troch) om it spannend te hâlden oan 'e ein ta? It is nijsgjirrich om te sjen dat de beide resinsinten op dit punt inoar tsjinsprekke. Tineke Steenmeijer: ‘De skriuwster hat wol deeglik besocht de lêzers dúdlik te meitsjen dat Maaike yn de wike dy't hja beskreaun hat wat mear doel krigen hat oer wa't hja is en wat hja wol’. Anne Wadman: ‘... en oan 'e ein fan it relaas is se mei al har problemen net in stap fierder as oan it begjin. No kin dat ek net sa gau yn mar acht dagen. Mar omdat alles bliuwt sa 't it is, kriget de lêzer it fielen, dat dizze acht dagen willekeurich keazen binne en dat de skriuwster foar 't selde mei acht oare dagen op 'e lappen komme kind hie. En it betsjut ek, dat wy ús mei de Maaike-fan'e-bûtenkant tefreden hâlde moatte: dat is fierwei it bêste aspekt fan dit ferhaal’.

Yn dit stik bin ik it mei Tineke Steenmeijer iens: der sit yn it lêst fan it boek

[p. 139]

dochs wat fan in klimaks, al is dy net sa dúdlik te fernimmen. Oan it begjin fan de wike (moandei oant en mei tongersdei) ferrinne de dagen o sa kalm en evenredich, binne se ek sawat ûnderling útwikselber, mar tsjin 'e ein fan 'e wike komme der wat fûler emoasjes en wat fêstere foarnimmens ta utering. Tongersdei is der noch ûnwissens oer it al as net tegearre wenjen mei Harke (it listje fan foar- en neidielen, s. 78). De freed rint út op demonstraasje, mei fjochterij, en de emoasjes nei de tiid fan de trijekaart Coby, Jetske, Maaike (s. 110-112). De sneon ferrint nei it trelit fan de foarige deis earst kalm, mar der komt op 't lêst dochs wat fan klearrichheid oer it tegearre wenjen (s. 122). De sneins is it de dei fan it keatsfeest mei de benearjende manljuskloft, en dêrnei by it thúskommen de buorfrou dy't yninoar slein is troch har freon. Buorfrou wurdt ôffierd nei it Blijf-hûs en tagelyk nimt Maaike it beslút om te besykjen dêr frijwillichster te wurden. De moandeis mislearret dat en stoart Maaike yn by Jetske op 'e drompel: ‘Elke organisaasje hat myn adres en se sille belje at der wat is. Der binne inkeld noch 5000 wurkleazen foar my, dat it kin dus wol even duorje. Mar wat sy noch net yn 'e rekken ha, dat ha 'k snoad achterhâlden, is dat ik gjin tillefoan ha’. Skematysk sjoen falle de dagen moai yn twa parten útinoar: 4 dagen rêst en 4 dagen oanboazjende emoasjes. Emoasjes binne der lykwols ek wol yn de earste fjouwer dagen, rêst ek wol yn de twadde fjouwer, dat der is wol romte foar in wat subjektive ynterpretaasje. My is it yn elts gefal by it lêzen sa gien as Tineke Steenmeijer, dy't it ek al tige hoeden formulearret (de skriuwster ‘hat besocht’).

Utsein dizze klimaks is der romantechnysk oan it boek net folle te belibjen. De dagen komme moai de iene nei de oare efter inoar oan en wat der yn sa'n dei bart wurdt krekt yn chronologyske folchoarder beskreaun. Oer it taalgebrûk is al genôch sein (benammen de ferlytsingsútgong op -y woe my net oan); ik sil dat hjir net nochris allegearre ophelje. Sa bliuwt dan oer - yn de wurden fan Wadman - ‘Maaike-fan'e-bûtenkant’, it observearjen en beskriuwen fan it deistich libben, de sitewaasjes, de petearen. En dêrmei bin ik dan wer werom by it begjin fan dit besprek: de nijsgjirrige tematyk, de werjefte fan it libben fan in trochsneed frommis yn de 70-er jierren, yn de WW, yn de stêd, yn de frouljusstriid (en yn 'e fryske striid!).

Noat foar Wadman: ‘trochrinners’ binne trochrinnende krúswurdpuzzels (sjoch Van Dale ûnder ‘doorlopers’).

(Mei tank oan Tine Piebenga)