Trotwaer. Jaargang 16

[p. 205]

Peter Karstkarel
Mo(-nu-)minten fan Ids Willemsma

Gjin ein oan 'e simmer

Wylst de simmer mar gjin ein nimt, rin ik hast tsjin de mastersmid oan. Oft it yn Normandië foldien hat; hy hie der yn it skiere ferline ek al ris op de fyts west. Wy beare oer de wat stive doarpen dêr't amperoan in minske komt achter de lanningskusten dêr't klibers MGM-publyk op syk binne nei de Longest Day. De sletten doarpen dêr't sa op it each hast gjin minske wennet. Minsken dy't har deaden mei staasje te hôf bringe en dy't by 't winter de hearlike Calvados op harren kâlde, grize pleatsen goed fan pas komt.

Ids Willemsma, wurch op in stoel by de baly fan it Frysk Museum op in waarme freedtemiddei. Brún, mar wat skraal om 'e holle. Hy hat yn it ferline op de fyts nei Thaon, Pierrepont, Colbiers, Brécy, Bazenville en Longues west; simmers sit er nammers altiten op de fyts of is er oan it peddeljen, by 't winter stiet er op redens en dan sûnder ús Calvados, de Bearenburch, want Ids drinkt net. Hy docht ek net mei oan moadieus iten, mar hâldt him it leafst by deeglike kost, en hy ûnthâldt him fan wat net nedich is. Men hoecht him dus net op de kofje te noegjen. No wurch op in stoel, want hy is rinnendewei fan it stasjon kommen: aansens sil er fierder. De mastersmid hat der wolris sterker útsjoen. Ids makket him al wer lilk oer allerhande dingen en bewust dêrmei dat er himsels yn 'e macht hat.

Ids Willemsma is yn 1949 berne te Akkrum, it doarp dêr't syn heit smid west hat, en net sûnder fertuten. Wa ken de redens fan De Ruiter net? Troch syn heit fielt Willemsma him noch nei besibbe oan de respektabele fabryk en op syn manier hâldt er mei syn wurk de tradysje yn eare: hy wurket mei izer en stiel. Yn 1970 kaam er as keunstner nei foaren en syn earste keunstwurk waard - om it wat hoeden te sizzen - frijwat ûnwennich ûntfongen. It fersetsmonumint yn syn bertedoarp Akkrum waard in konstellaasje fan heaks op inoar steande stielplaten yn in ûnderling tige ûnregelmjittige posysje. De symboalyske lading wie dúdlikernôch: in yn inoar sakke hakenkrús. It wie net in monumint foar de fersetshelden, mar in monumint tsjin de nazi's. Willemsma gong sa net allinne foarby oan de troch konvinsjes bedoarne oarlochsheroyk, mar hy hie boppedat de moed om it monumint sa te komponearjen dat de bulte stiel alles wei

[p. 206]

hie fan in modern keunstwurk. De Akkrumers koene dêryn gjin piëteit gewaar wurde en seagen it monumint by de tsjerke as in útdaging.

It tabû fan de ein

Sa seagen wat jierren letter de bern yn de Gealannen, in nijbouwyk yn it noardlik part fan Ljouwert, Willemsma syn útdaging. Se klommen op de skerpe, hoekige konstruksje en de oare deis kamen se, de hannen en de fuotten stiif yn it ferbân en de troanjes op har alderdrôvichst, foar it keunstwurk op portret yn de Ljouwerter Krante. Dat lokke ynstjoerde brieven út. In jiermannich letter joech syn wurk wer argewaasje. Dy kear yn Emmen. Twa stielen kisten hie Willemsma mei oare konstruksjes al op in tal útstallingen yn en bûten Fryslân sjen litten. It wiene deadskisten dy't ûngelikens fan hichte en breedte wiene: in manlike en in froulike kiste. Dy koene neffens B&W fan Emmen net yn de iepenbiere tagongsromte ta it riedshûs útstald wurde. Willemsma hie yn dat tabû net iens euvelmoed hân, doe't er op syn manier en mei syn middels de manlike en de froulike foarm elemintêr stal jaan woe.

Yn de katalogus fan in lettere útstalling dy't krekt as dy mei de deadskisten ek yn it Coopmanshûs te Frjentsjer besichtige wurde koe, fette Willemsma syn wurk yn it neifolgjende wurddicht gear:

betinke
wekker lizze
platen izer yn 'e kop
sketse
maten fêstlizze
model meitsje
tekenje
materiaal bestelle
franco thús
snijbrâne
ôfbrâne
laskje
ôfslypje
skuorje
útstalling
KEUNSTWURK
Keunstwurk
dat kin ik ek wol...

[p. 207]

Einbeslút

Sa ienfâldich is it; mar, sa't Willemsma dat eigen is, sit it fenyn yn 'e sturt. Syn wurk liket sa ienfâldich dat in bern it dwaan kin. Ids Willemsma is gjin byldhouwer, mar in konstrukteur. Hy ferwurket materiaal dat gjin artistike tradysje en likemin in gefoelsmjittige lading hat, of it soe al in negative lading wêze moatte. De konstrukteur set as keunstner mei heiendal neat útein. Hy brûkt meastentiids platen stiel fan sa likernôch 2000 by 500 milimeter dy't trije oant seis milimeter dik binne. De mjitteferhâlding fan de platen jout him de mooglikheid om rigen fjirdeparts foarmfarianten te betinken. In soad fan de betinksels smite lykwols gjin spannende mominten op en dêrom sketst Willemsma de mooglikheden net allinne, mar tekenet dy boppedat út en makket er modellen op skaal, ear't er foar ien fan de mooglikheden kiest en alle swiere hanlingen útfiert dy't it wurddicht sa maklik opsommet.

Ienfâldige wiskundige samlingen, meastentiids rigen, hantearret Willemsma net as normative prinsipes, mar as middels om programmatysk foarmfarianten te finen. Hy wol elemintêre metamorfoses berikke mei in stof, in materiaal, dat der op it earste each sa't it liket net ûnder te krijen is. Hy skoot, knipt en plakt (snijbrâne en laskje) de platen, waaiert se út, kantelet se en slacht se út as objekten mei in skaad of spegeling. It is in besykjen ta immaterialisearring. As konstrukteur lit er it materiaal, walst corten-stiel, yn syn wêzen, mar troch syn eigensinnige groepearring fan eleminten wit er sterke suggestjes op te roppen dy't fierder rikke as in sljochtweihinne lykwichtige konstruksje fan stielplaten.

Troch de programmatyske oanpak is it wurk fan Ids Willemsma begryplik en liket it strang en steil. Mar it karakter fan it stiel taast er net oan, sa dat it him neffens aard bûge en spanne kin. Willemsma hâldt fan it materiaal, wriuwt it yn oant der in skitterjende, donkere glâns ûntstiet. It corten-stiel lit er rustkje ta in libbene, readbrune hûd. En mei syn klompen spilet er etudes op de konstruksjes, want ek ynwindich ha de stielplaten in spanning dêr't lûd oan jûn wurde kin.

‘Dat kin ik ek wol?’

(oersetting: redaksje Trotwaer)