Trotwaer. Jaargang 14

[p. 311]

Trioel
Ontwurd oan Geart van der Meer

Nei oanlieding fon Geart van der Meer syn twa bydragen yn Trotwaer 14 (1982), nr. 2 soe ik graag dot part fon myn tróg Van der Meer neamd brief fon 23-1-1982 dot slagt óp de diskusje mei Van der Meer en Tamminga, jir ôprintsje litte:

Ek nog even un pear ferdúdlikingen nei oanlieding fon de diskusje [óp de gearkomste fan it lyterêr-histoarysk wurkferbân, 23-1-1982]:

1. Tamminga seit dot hy Obe Postma net un ûnfóldwaand rapportsyfer jûn hat fwar wis- en natuerkunde, lykos ik siz yn Trotwaer 1981, s.12. Ik wól nei de machtspreuk fon Tamminga dot ik him net goed lêzen ha, nog wól graag even mynes derfon sizze. Ik bin nammentlik fon betinken dot Tamminga himsels net goed lêzen hat. Tamminga hat skreon dot Postma ‘himsels by einbislút tajaen’ mast ‘dat er winlik gjin bysûndere oanliz hie foar de natuerwittenskippen’. En ‘tajaan’ betsjut yn dit ferbôn: ‘(zijns ondanks) als waar of zo-zijnd erkennen’. Os ik fertel dot immen wot tajouwt, don betsjut dot dot er - yn syn eigen neidiel - ta it besef kómt hû't de saken der werklik fwar steane. Ik - de ferteller - stel don dotjinge wot tajûn wurdt, foar os wier. Dot is no ienkear de ‘presupposysje’ fon un sin mei ‘tajaan’.

Yn it gefol fon Tamminga syn úttering oer Postma syn wiskunde-oanliz kin de tekst dus net oars lêzen wurde os dot Tamminga Postma syn útspraak oer it ûntbrekken fon un bysûndere oanliz fwar de natuerwittenskippen fwar syn eigen rekken nimt; hy wie dêr m.o.w. wis fon, ek sûnder dot Postma sels him dêroer útlitten hie. Hy kin dot wól oars bedoeld ha, mar dot blykt net út de tekst. It wurd ‘tajaan’ is nammers ek fjirder winliken net sa'n gelokkige kar, tinkt my.

2. Tamminga kaam yn it neipetear óp it ‘tragyske’ by Postma yn un rygel lykos: ‘smert om lytsens kurf syn marken yn’ (ik kin net samar fyne wêr't it stiet). Ik soe sa'n rygel sjen wólle yn ferbôn mei wot ik óp syde 53-54 siz oer Postma syn (mooglik) selsferwyt; en yn olle gefollen tsjut it óp minder aardige en nóflike konten fon it libben. Ik soe dot ljevver net ‘tragysk’ neame wólle, sa't Tamminga en

[p. 312]

Van der Meer dot dógge. It is jerder ‘gewoan’ meensklik, it jert by de ‘condition humaine’. ‘Tragysk’ soe it wêze os Postma wêzentlik minder os oare meensken ta ûntjouwing kómmen wêze soe. Dot sjóg ik net. De karakteristyk ‘tragysk’ krijt yn dit ferbôn fwar my de wearde fon un soarte fon begrutsjen mei de dichter tróg de skôger út un soarte fon súperioryteitsfielen wei. Dy súperieure hôding fwar Postma oer mei ik net lije, en dy hat ek gjin inkelde grûn. Os ik it ris hiel cru sizze mei: ik priuw yn dit soart karakteristyken it begrutsjen fon de ‘normale’ trouwde heterofyl mei de ‘tragyske’ homoseksúele ôdfeint Obe Postma. Myn argewaasje oer de súperieure toan fon gwón krytysy fwar Postma oer, is ol mei ol nog oltyd lyke grut.

3. Wot jirbóppe stiet, slagt net óp de jeugdoantinkens fon de dichter. Oant no ta ha ik net fûn (mar dot seit óp himsels fonsels nog neat) dot Postma yn syn wurk ek de negatyve konten fon de jónkhyd beskriuwt. Net ómdot er dy net sjógt, mar ómdot dy net yn syn dichtsjen oer de jónkhyd túsjerre. De rygel út Myn poëzij oer de dagen fon de jonkhyd dy't ‘net altiten lokkich (wiene), mar ek wol ris mei tsjusterens en fortriet’ dógt dêr neat oan ô, ómt dy negatyve tafûging ‘fon bûtten’ kómd is. Ik lês dy rygel dêróm oars os Van der Meer, dy't de tsjusterens en it fertriet sûnder mear yn Postma syn dichterlike jónkhydswrôd hellet.

En, nettsjinsteande Van der Meer syn protesten kin ik nog oltyd net un soad mei syn gjolp oer it moaie en súvere fon de rygel oer ‘de dingen fan de minske’, dêr't just it moaie en súvere yn ‘ferfóngen’ wurdt tróg dy dingen fon de meenske. Nei sa'n ópmerking is nei myn ydee de kómmúnykaasje tusken dichter en skôger fynaal ôbrutsen. De tsjinstelling tusken it fers fon Postma en dotjinge dêr't er óp réagjerre, kómt olhiel net út 'e ferve yn Van der Meer syn ynterpretaasje. Dot ferskil fynt Van der Meer sa te sjen net belangryk; ik wól.

4. Van der Meer bestriidt dot it nedig (of sels nuttig?) is óm it stik fon Van der Goot te beheljen yn de ynterpretaasje en it lêzen fon Postma syn fers Myn poëzij. Dot is wól yn striid mei Van der Meer syn skôging en ynterpretaasje fon ferskillende fersen fon Postma út syn homoseksúalyteit wei. Os it fwar it ferstean en lêzen fon Postma syn fersen wól fon belang is ot Postma homo west hat of net, wêróm is don it lêzen fon de stikken dêr't Postma óp réagjerret yn syn fersen, net belangryk fwar it ferstean en lêzen fon sókke fersen?

Fwar it lêzen fon un gedicht yn it olgemien is it nedig dot de lêzer tús is yn de kultuer dêr't it gedicht yn ûntstien is. It gedicht krijt fjirder syn spesjaie kleur tróg de ‘lyterêre wrôd’ dêr't it - kónformistysk en/of ópstonnig - un part fon is, en yn it bysûnder tróg it hiele oeuvre fon de dichter. De lêzer fon un gedicht is net un natuerbern dot samar ynienen tagóng hat ta un gedicht; dêr is ‘kennis’ fwar nedig. Mar fonsels is net olle kennis lyke belangryk fwar it ferstean en lêzen fon un gedicht os gedicht. It óptymum oan kennis is ek net by elke dichter gelyk en gelyksoartig.

Obe Postma réagjerret yn syn gedichten wól gauwris eksplysyt óp oanliedingen fon bûtten ô, lyterêr of net (en ek wól óp oanliedingen út syn eigen wurk!). En de werklikhyd óppenjerret him hyltyd wer os sadanig yn Postma syn fersen. Postma is net un ‘fabúljerjende’ dichter. Dêróm is it by un dichter os Postma belangryk (en belangryker os by hiel wot oare dichters) óm de kóntekst (yn brede sin) fon syn wurk te bestúdjerjen, gauwris sels mei kónkrete details derby. Dot is net ollinne belangryk fwar it ûndersyk nei it ûntstean fon de fersen, dot is by Postma

[p. 313]

ek fon belang fwar it lyterêr lêzen fon de fersen. Wy hûgge by Postma net bang te wêzen dot de poly-ynterpretabylyteit fon de fersen tróg de kennis fon lyterêre kóntekst en werklikhyd ferlern gean sil. Tróg it derby beheljen fon Van der Goot syn tekst waarden de mooglikheden fon ynterpretaasje fwar my jerder grutter os lytser.

Van der Meer hat der dúdlikemôg ferlet fon hôn óm him yn syn réaksje óp my wot út te tjirgjen, mar it nut fon ditsoarte útteringen lyket mear óp it flak fon it terapeutyske os óp dot fon it diskusjenyvo te lizzen. It hat yn olle gefollen dit foar dot de Trotwaer-redaksje nei sa'n stik fon Van der Meer net sa maklik mear beswier meitsje kin tsjin stikken fon oaren fonwegen de ‘gelykhawwerige toan’.

Gwón punten út de diskusje binne ol genôg taljochte yn myn brief fon 23 jonnewaris. Ik sil net óp olle slakken sôt lizze, mar gwón bewearingen wól ik dochs graag even ûnder Van der Meer syn beswarrende honnen weihelje óm se nogris yn it gewoane deiljocht te besjen.

Van der Meer syn neiere ynterpretaasje fon ‘beheinde ûnderfining’ by Postma (= beheinde útterlike ûnderfyning) soe by fjirder trógtinken aardig regaad meitsje kinne yn de besteande lyteratuer: der binne net sa'n soad dichters dy't generaal of soldaat west ha by de slag by de Marne of dy't by de eksekúsje fon Mata Hari west ha, en sa soene wy nog wól even tróggean kinne... Dy ‘beheinde ûnderfining’ hat faaks dochs net sa'n goede set west fon Van der Meer.

Van der Meer stelt hiel wot yn it wurk óm te bewizen dot er mei de sin ‘dat er (...) - en dat fral yn de lettere fersen, leau ik, as er ûnder ynfloed kommen is te stean fan filosofyske streamings - syn taflecht nimme moast ta grutte, swiere wurden (...)’ net bedoeld hat dot Postma earst yn de tiid fon syn lettere fersen ûnder ynfloed kommen is te stean fon fylosofyske streamings, sa't ik it yn myn earste artykel werjûn ha. Van der Meer syn ómynterpretjerjen fon syn eigen wurden (parallel mei un feroaring fon ópfetting?) hat my óp gjin inkelde wize oertsjûge. Ik krij mear it ydee fon un gûchelkeunstje. Om it ris dichterlik te sizzen: ‘Lees maar, er staat niet wat er staat.’

Oer it ‘moai en suver’ ha ik ol it ien en oar sein yn myn brief. Ot Van der Meer noris sein hie dot de wurden fon Postma tsjutten óp un stribjen nei autentyskens of sókssawot, soed er don net tichter by it gedicht kómmen wêze os mei syn ‘moai en suver’?

Yn syn besprek fon de rygel ‘Né, dy dagen...’ hellet Van der Meer trógenwar de jónkhyd fon Postma en de dichterlike jónkhydswrôd fon Postma. De jónkhyd sa't Postma dy echt belibbe hat, is wot oars os de jónkhydswrôd dêr't er oer dichtet. En yn dy dichterlike jónkhydswrôd posse gjin tsjusterens en fertriet. (Sjóg ek de tróg Postma mei ynstimming oanhelle fysy fon Töpffer óp it dichterskip). Dot is olles.

Os Van der Meer syn karakteristyk fon Postma os ‘tragysk’, subsidiair

[p. 314]

‘immen dêr't wot mei is’ sin ha sil, don betsjut dot dot der óp syn meenst twa soarten fon meensken binne: dyen dêr't wot mei is en dyen dêr't neat mei is. Fon dot twadde skift kin ik my mar min un fwarstelling meitsje, wylst ik út Van der Meer syn wurden begrype mat dot hy it earste skift sa bysûnder fynt. Faaks dot Van der Meer my nogris út dy swirrighyd helpe kin mei ien fon syn ferhelderjende (óm -)ynterpretaasjes fon syn eigen teksten?

It twadde ferskilpunt tusken ús hôdt ferbôn mei it bóppesteande. Sagauw't jo immen apart sette os ‘tragysk’, ‘der is wot mei’, don is der sprake fon un tredde persoan dêr't oer praat wurdt ynstee fon un twadde persoan dêr't mei praat wurdt. Mei sók begrutsjen kin un meenske leeglein en ûnskealik makke wurde. Ik miende dot dot un wakker ‘únyversele’ meensklike ûnderfyning wie, en dot de wurking fon ditsoarte meganismen yn dizze tiid fon emonsypaasje hyltyd mear fwar it ljocht kaam. Mar de kennis en it oanfielen fon ditsoarte meganismen is sa te sjen oan Van der Meer fwarbygien. It is miskjin dochs minder healwiis os Van der Meer tinkt óm by un saaklike diskusje wot mear bleat te lizzen fon jinsels os gebrûk is. Bepaalde tekwarten of eigenaardigheden yn de argúmintaasje soene dêr bêst ris ferbôn mei hôde kinne.

It oardiel dot Van der Meer útsprutsen hat oer de eigen wrôd dy't Postma byenwar dichtet, it ienhydswrôdbyld, it eigen wrôdbyld, is minder posytyf os Van der Meer no lyket te mienen. Neffens Van der Meer syn artykel oer Postma (Trotwaer 11 (1979) s. 241-242) hat de stelling fon it psygysk monisme (fon Heymans en Postma) mear fon un óptocht wrôdbyld, wêrby't it ferskil tusken it psygyske en it fysyske ta it únyversum úttsjoend wurdt.

Van der Meer syn ynterpretaasje fon Myn poëzij yn de Taheakke is un mooglikhyd, mar net de jinnigste, en dot er dy ynterpretaasje makke hat sûnder Van der Goot syn Libbensleare is fonsels mar sabeare. Hy is earst ta dy ynterpretaasje kómmen neidot er it fragmint út de Libbensleare lêzen hie (ferlykje syn ynterpretaasje fwartiid yn Trotwaer 11 (1979), s. 234). It is nayf óm te mienen dot men don nog un gedicht ynterpretjerje kin os hie men dot stik net lêzen. Dot, Van der Meer syn ‘bewiis’ dot kennis fon de oanlieding ta Myn poëzij net nedig is fwar un ynterpretaasje fon dot gedicht is net bótte oertsjûûgjend. Mar men mat fwar it lêzen fon sa'n gedicht eins ol wot (hûfólle?) fon Jan Melles van der Goot witte, begryp ik no út Van der Meer syn réaksje (s. 139). En don begryp ik eins net sa goed mear wot Van der Meer no eins bewize woe...

A. FEITSMA

Noat fan de redaksje

Hjirmei woenen wy dizze diskusje oer de fersen fan Obe Postma mar slute.