Trotwaer. Jaargang 12

[p. 298]

[Piter Boersma (vervolg)]

dêr de útdrukking fan is. As er yn ‘de taal’ ‘syn taal’ fûn hat, mei eleminten fan ‘de tael’ ‘syn taal’ kreëard hat, hat er it eigen sels bemachtige. It ynstrumint wermei't de dichter yn ‘de tael’ ‘syn taal’ fynt is syn bewustwêzen, syn tinkkrêft. Mei syn tinkkrêft fynt, bemachtiget er ‘syn taal’, it eigen sels. Yn de kenmerken fan syn taalgebrûk en syn dichtsjen, dy't hjirboppe oan 'e oarder kommen binne, is dat bewustwêzen, dy tinkkrêft, sichtber. Dat ynstrumint strielt troch Krol syn poëzy hinne. En dêr wurkje bepaalde begripen dy't de dichter brûkt oan mei, sa as basso continuo, sedimint, fibraasje, chemysk, gegevens, hermeneutica, anorganysk, autistysk, osmose, agressor, autarky, perspektyf, matearje, mikrokosmos, transponearje, neutralisearje, strategy - termen dy't hearre ta de taal fan de wittenskipper en de fakman.

Ik sei hjirboppe dat Krol omsichtich formulearret, eangstfallich hast. Dêr foegje ik no oan ta dat er sunich mei wurden is. En de toan fan syn poëzy is helder en licht. En dat dat sa is, is gjin wûnder. Dat meitsje de omskriuwingen dy't er jout fan wat er moai fynt, fan wat him dierber is, fan wat him gelokkich makket en omskriuwingen dy't er fan syn wêzen jout, moai dúdlik. Ien fan dy omskriuwingen is it wurd ‘brekber’, dat fjouwer kear foarkomt. Ik sitearje:

de paden wiene lang
de fierten wiid
en brekber de timpels dy't ik boude (s.8)

somtiden
is de wrâld fan glês
moai, brekber (s.14)

ús dûbel silhouet
(...)
in brekber skaed (s.21)

dou wiest...
(...)
to brekber
foar wat ik mei dy woe (s.37)

By ‘brekber’ tinkt men oan licht, fragyl, fyn, rank, want om't eat dat is, is it brekber. En dêr tinkt men ek oan - en oan brekber - by de folgjende wurden dêr't wat moais, dierbers, of eat dat gelokkich makket mei omskreaun wurdt: ‘in hege timpel’ (s.21) (yn ien fan de sitaten hjirfoar hiene wy dy timpel ek al); ‘tear’ en hoeden boarterij' (s.21.); ‘kein(e)’ (s.21, 37); ‘trinten’ (s.30); ‘slank’ (s.37); ‘dimmen’ (s.39).

Dan hoe't er syn wêzen omskriuwt. Op side 18 hat er it oer ‘myn bisearber wêzen’; op side 39 skriuwt er ‘faeks grif / bistou like kwetsber as ik’; en yn it gedicht pake(sizzer) (s.26), dêr't er begjint mei it jaan fan in portret fan syn pake ‘op dizze twa pounsmiet / wie pake baes / en feint

[p. 299]

en hynder tagelyk / in lytse autarky’, bringt er it de lêzer yn de slotfase sa foar eagen:

ik sjocht it oer
en sjoch mysels yn pake' perspektyf;
in pakesizzer sûnder hâld
yn eigen fêste groun
in bernsbern op 'e dyk.

Ik moat ek wize op it gedicht stadich stjerren (s.25). Wa wurdt dêr troch de kloeren fan stilsteand wetter knypt en smoard? - ‘de ranke swimmer’. Krol syn poëzy is dus helder en licht fan toan. Tekenjend is dan ek de muzykterm ‘basso continuo’ dy't er brûkt op side 6:

... skets my
in takomstich tinken
sûnder it basso contunuo
fan argewaesje

Foaroan yn dit besprek stiet in sitaet wêryn't de dichter û.o. fan himsels seit dat er ferwûne is. En wy ha dêrnei sjoen dat er him besearber neamt. Yn dat sitaat foaroan stiet ek dat er bang is en op side 8 dichtet er ‘de nacht is iensum lykas ik’. Mar yn dat sitaat wêryn't er him bang en ferwûne neamt, seit er ek dat er agressyf en grimmitich is. Op side 33 seit er fan syn poëzy:

dit is myn stim
ta stom papier bistjurre
it fiere wjerlûd fan bidimme wrok
om hwat wol kinnen hie
mar nimmen my biskikte.

Saniis sitearre ik, doe't ik it hie oer it sykjen fan de dichter om syn taal, út it gedicht op side 20. Dy rigels kom ik no wer mei oansetten:

hjoed haw ik myn pinne skerpe
myn swurd bislipe ta in fine dolk
(...)
- as ik it wurd mar fyn
it medisyn

De poëzy as wapen om feninich werom te slaan, as medisyn foar ‘pine dy't net / waer te nimmen / fret’ (s.32). En hjirmei binne wy bedarre by in oar wichtich aspekt fan fossyl fan fjûr: is sadistyske elemint. Ik sitearje:

... mismoedich
en grimmitich
freonen to noegjen
en dy

[p. 300]

 

ûnder it genot fan jenever

 

stiif to flokken (s.16);

 

 

 

en dan sil god op it driigjend blau

 

mei flamjend wite letters

 

syn lêst oardiel bikend meitsje

 

ik allinne bleau oer

 

om it jim oan to sizzen (s.23);

en op side 42 kwalifisearret er yn ien fan de gedichten foar Operaesje Fers syn telepoëzy sa:

to min fermint hat
om dy de strôt út to biten.

En dan wol ik hjir benammen wize op it titelleaze gedicht op side 22. Dit fers, dat om syn einrym en tige ôfwoegen ritme en lûding, tegearre mei it titelleaze gedicht op side 18, fan alle oaren út de bondel, dy't frije fersen binne, ôfwykt, einicht sa (de ‘men’ hat ûntwyk socht by de see):

de joun wurdt klomsk, ûnwennich, mar men wit:
men folget troch de loft syn steile wei -
der is noch hope, hwant de wikel bidt,
de reade raven fan dit gea, mei skerpe kloeren,
stiet biddend stil mei amper wjukforroeren.

Dit gedicht falt tusken de oaren net allinnich op troch formele aspekten as einrym, ensfh., mar ek troch de objektive foarm; de measte gedichten út de bondel binne subjektyf fan opset, ‘ik’-gedichten, wylst yn dit gedicht sprake is fan ‘men’ (wat de dichter ek noch yn in pear oaren brûkt), en de wize fan meidielen folle yndirekter is. Wat de formele aspekten oanbelanget, mei dit fers dan net karakteristysk hjitte foar de bondel, oan de râne tahâlde; wat de ynhâldlike aspekten betreft, leit it yn it sintrum.

Mar nêst it sadistyske is ek it masochistyske elemint in aspekt fan fossyl fan fjûr. Dêrfoar wol ik wize op it fers stilsteand wetter, dat niis ek al te praat kaam. Ik helje it hjir hielendal oan:

yn stilsteand wetter
is it gefaerlik swimmen
grien en forgiftich
bûcht it syn kloeren
knypt en smoart it de ranke swimmer
dan leit syn blanke neakenens forslein
en kleuret in oerstadige
osmose
syn lea
grien en forgiftich

[p. 301]

 

- folsleine oerjefte

 

fan slachtoffer oan agressor

 

yn stilsteand wetter.

Dit fers wykt fan alle oaren ôf om syn symboalysk karakter, mar wat it taalgebrûk en de ynhâldlike aspekten oanbelanget, heart it ta it hert fan de bondel.

No is it net sa dat it kader dat hjirboppe sa stadichoan ûntstien is alle gedichten út de bondel omslút, in hiele protte wol, guon foar in part, en guon hielendal net. Der binne gedichten by dy't (ek) omskreaun wurde moatte as handeljende oer it (deistich) bestean, oer libben en dea, sa as dy op 'e siden 13, 19, 24 en 36, mar dy't har oars dochs wol oanslute by de gedichten dy't hjirboppe sa foar en nei yn besprek west ha. Wy binne hjir lykwols wol by wurk fan minder gehalte telâne kommen. Yn de neamde fersen is Krol neffens my net folle fierder kommen as it fernimstich hantearjen fan wurden. De poëtyske ferrassing ûntbrekt hjir tefolle. De dichter levert de lêzer hjir in kaai foar in doar dy't al iepen wie, alteast ien dêrt neat achter leit dat my werklik weitôget.

In hiel eigen plak nimme de fersen op 'e siden 15, 21, 27, 28, 37, 38, 39 en 40 yn. Se gean oer relaasjes dy't de dichter tankber stimme, oer minsken dy't er tagedien is, se gean oer freonskip en leafde. Twa der fan, âld (s.27) en typen I (s.37), kinne my bekoare, alteast dy bringe yn myn holle en hert faach dy wûnderbaarlike tinteling teweech dy't poëzy jin ferskaffe kin. Fan âld jou ik it begjin en de ein:

dyn romte bilunet elke dei
it sicht keart om
en sjongt mear yn
as bûten eigen wêzen
(...)
dyn stoflik plak bilytset ta in leger
yn myn hert wurdt dyn plak aloan greater.

It gedicht andante cantabile (s.21) is in moai plaatsje, net mear eins. By de fersen op side 28, 38, 39 en 40 fiel ik my bûtensletten, se bewege har te min yn 'e rjochting fan de lêzer. Fan it gedicht op side 39 is de ynset trouwens hiel moai: ik hear / forhoalen lyryk / yn dyn lûd / dyn wurden binne dimmen / understatements.

Slotakkoard: it is hjirboppe al útkommen, de dichter gloarieart neffens my net op elke side. Ik wol dêrfoar ek noch wize op 'e fersen op 'e siden 10, 12, 32, en 35. Mar de ynhâldlike en formele aspekten fan fierwei de measte gedichten jouwe my oanlieding om fossyl fan fjûr in prima bondel te neamen. Goede, hiel goede, moaie, prachtige gedichten binne û.o. dy op 'e siden 7, 8 14, 22, 23, 25 en 30.