Trotwaer. Jaargang 12

[p. 293]

Piter Boersma
Wurden oer wurden

Sybe Krol, FOSSYL FAN FJUR.
Koperative Utjowerij, Ljouwert (1978).
Priis: f 7,50.

De bondel fossyl fan fjûr dy't hjir besprutsen wurdt, is Sybe Krol syn earste. De dichter publisearret sûnt 1972 syn poëzij yn it blêd Hjir en op in stikmannich fersen mei in gelegenheidskarakter en it gedicht rondo yn Hjir nr. 5/6 (1976) s.45 nei, tige mei rjocht trouwens, is dat wurk allegear, soms mei in inkelde feroaring, yn dizze bondel opnommen. Dêrnêst jout de bondel wurk dat earst foar Operaesje Fers west hat (fossyl fan fjûr slút mei fjouwer fersen fan Operaesje Fers) en inkelde fersen dy't hjir foar it earst de lêzer oanbean wurde. It gedicht pake(sizzer) (s.26) bin ik foar it earst tsjinkommen op 'e Fryske skriuwerskalinder 1978. Op side 34 seit Krol fan syn poëzy: ‘... in pear wurden / wikseljild / dat yn elk syn bûsen west hat / dûbeltsjes / dy't omkeard wurde moatte’. En dan sjoch ik û.o. it folgjende.

Fan it titelleaze gedicht op size 15 giet de lêste strofe sa:

en wat ik fierder bin
dat bin ik werklik
bang, agressyf
forwoune en grimmitich.

Dit wurdt sein tsjin de leafdespartner, dy't foarôfgeande oan dy wurden konfrontearre wurdt mei de útspraak:

ik wit allang
datstou
hoest ek dyn bêst dochst
noait fierder komst
as op de grins
fan hwat ik bin.

Yn it gedicht, yn taal, yn wurden, komt de ‘ik’ dus mei it wêzentlike oangeande himsels foar it ljocht. De yn de sin hjirfoar brûkte wurden ‘wurden’ en ‘tael’ dûke yn myn tekst net samar op fansels: Krol brûkt se yn syn fersen mear as ienris, benammen it earste (sawol de ientals- as de meartalsfoarm). Hy dichtet in protte oer syn medium en wat er der mei

[p. 294]

wol, sa as yn it fers hermeneutica (s.8). Yn dat gedicht stjit de lêzer op de rigel ‘fossyl fan fjûr’, de titel dus ek fan de bondel. Yn Hjir (nr. 5, 1979) hat Piter Yedema ek in besprek oan Fossyl fan fjûr weage, en hy seit dêr dat in besprekker útfine moat yn hokker tekst de karakteristyk fan it dichterlik wurk syn heechste yntinsiteit fûn hat. En dy tekst is foar him dan dat hermeneutica fan side 8. De dichter fernijt ús yn dat fers

finzen yn de tael
bisykje ik mysels to finen
myn eigen lûd

Neffens Yedema is dat de dichter yn it sitearre fers goed ôfgien. Ik wol my hjir oars net mei Yedema syn analyse fan it gedicht en syn konklúzje dwaande hâlde, mar wol mei dat eigen lûd dat Krol besiket te finen. Is it dêr? En wat hâldt it dan krekt yn? De dichter seit dat er is ‘finzen yn de tael’. Finzen, soe men tinke kinne, om't de taal no krekt syn medium is, en ek, om't er ferslingere is oan de taal. Dat mei men der miskien ek wol yn lêze, mar de dichter giet nei ‘myn eigen lûd’ fierder mei:

fossyl fan fjûr
djip ûnder sedimint
dat prysters. predikanten
wiisgearen en healwizen
spraet hawwe oer de oarsprong
fan myn tael

‘Myn eigen lûd’, ‘fossyl fan fjûr’ en ‘myn tael’ binne hjir synonym. Yedema komt ta de konklúzje dat ‘fossyl fan fjûr’ in belicheming fan it eigen sels oantsjut en ik stim him dêr yn mei. De dichter stelt him as opjefte ‘syn tael’, d.w.s. it eigen sels, mei te dielen, mar ta syn beskikking hat er dêrta ‘de tael’, dy't al troch prysters, predikanten, wiisgearen en healwizen mei betsjutting laden is. Wat stiet him te dwaan? Mei eleminten fan ‘de tael’ ‘in taal’, ‘in formulearring’ kreëare dêr't it eigen sels út opriist. Hy moat him dy eleminten taëigenje. Hy moat de wurden in nije lading jaan, lade mei it eigen sels.

Ien fan de middels dêrta is de metafoar. Dy mooglikheid grypt Krol faak oan. Yedema leit dêr nei oanlieding fan it gedicht hermeneutica de klam op. Yn dat gedicht jildt dat ûnder oaren foar it wurd ‘fjûr’, dat twa kear foarkomt, earst as metafoar en de twadde kear yn syn eigentlike betsjutting. En dat bringt my op in oare mooglikheid dy't de dichter tapast om de wurden te laden. Yn it net titele fers op side 14 stiet twa kear it wurd ‘glês’

somtiden
is de wrâld fan glês
moai brekber

[p. 295]

en even fierder:

somtiden
siket men in glês

Yn it earste gefal giet it om de stof glês, yn it twadde om in drinkglês. Troch wurden mear as ien te brûken, en wol yn ferskillende betsjuttingen, jout de dichter de lêzer sicht op it betsjuttingsfjild fan dy wurden. Mar Krol brûkt yn ien en itselde gedicht ek wol in wurd mear as ien kear sûnder dat dêrby sprake is fan feroaring yn betsjutting, mar op sa'n wurd hâldt er dan it ljocht troch yn it gedicht ek in wurd te brûken dat in tsjinstelde betsjuttingsynhâld hat. Yn it fers iere geografy (s.5) bygelyks kontrastearje de wurden ‘lang’ en ‘koart’, ‘wiid’ en ‘ticht’, ‘brekber’ en ‘grof’. Yn desimber (s.16) stean foarinoar oer ‘it koarte ljocht’ en ‘it lange tsjuster’; en yn in sneinsgedicht (s.23) brûkt de dichter yn de earste strofe fan tsien koarte rigels trije kear it wurd ‘ier’ en fjouwer kear it tsjinstelde dêrfan: ‘Iet’.

Op side 39 begjint de dichter mei: ‘hjoed haw ik myn pinne skerpe / myn wurd beslipe ta in fine dolk’, en hy einicht mei ‘- as ik it wurd mar fyn / it medisyn’. Yn syn gedichten sjocht men him sykjen, want syn wize fan formulearjen is (be)sykjend. Hy prebearret wurden út, taast se ôf. Hy jout earne in omskriuwing fan, formulearret wat en begjint dat te presisearjen, it noch wer oars te sizzen, op syk nei it wêzentlike. Wy seagen it hjirboppe al yn it gedicht hermeneutica. Ik jou noch trije foarbylden.

in keppel grize fûgels
tongerguozzen
tûzen faaks
of mear (s.12).

en

it wurd is moedsume matearje
it woekert en tizebosket
(...)
it wurd
is bidonge
en waekst út syn krêft (s.31),

en

dou wiest to slank
to kein
to brekber (s.37).

De dichter siket ‘de oerwoechsen / kearn fan spraek / de kaei ta hwat ûntaestber is’. Hy siket yn ‘de tael’ ‘syn taal’ dy't it eigen sels iepenbierret,