Trotwaer. Jaargang 12

[p. 82]

Lieuwe Hornstra
Talmûd

Alhoewol't de foarste tritiger jierren net sa'n fleurige tiid wie, hâld ik der dochs wol aerdige oantinkens fan. Wy wiene weromkommen fan Utert nei Leiden en wennen yn it ûnderhûs en it efterhûs fan in mânsk hûs út 'e sechstjinde ieu, mei in wintertún, en in éftertúntsje dêr't neat dije woe, inkeld in brune hûd. It wie kleare earmoed, mar foar in dûbeltsje hie de frou ierpels en griente foar de húshâlding: man, frou, twa bern, in poppe en dêrmei wer ien.

It hûs lei oan in wide grêft dêr't de skippen troch fearen, op merkdagen fol âljende kij. Winterdeis lei der in frysk turfskip foar de doar, mei kreas opsette boppelêst dêr't de skippershúshâlding fan troch de tiid moast.

Frear it hurd, dan bounen wy ús foar de doar op en rieden fuort nei de greate marren.

Wurk wie net to bisetten; by einbislút kaem ik yn 'e kunde mei in man dy't in lytse winkel hie op 'e hoeke fan twa smelle stegen; hy forkoft mikroskopen, snijdoazen, chirurgysk en medysk ark, en folsleine ynrjochtingen foar in nije medyske praktyk. In stil en dimmen man, Grünbaum wie syn namme. Ja, hy koe my wol brûke, ik soe nei semi-artsen ta en bisykje it ynstrumintarium to forkeapjen foar takom jier nei it dokterseksamen; it persintaezje foar my haw ik net mear yn it ûnthâld, it barren wie ûnregelmjittich en fan de rekkens haw ik nea hwat bigrepen. Hy wie gjin Nederlanner, hwer kaem er wei? By biten en brokken fornaem ik it wichtichste. Syn berteplak hie Russysk west, nei de oarloch '14-'18 wie it Poalsk wurden; flechte foar pogrom en earmoed kaem er yn Dútsklân, arbeide yn 'e koalemyn, krige tuberkuloaze, genies, gyng nei Nederlân as fortsjintwurdiger foar hwat medyske ynstruminten, letter foar in Ingelske mikroskoop, hierde hjir in winkeltsje mei in lyts hûs derboppe; hy wie doe net troud. Mei gauwens founen de studinten har wei nei syn winkel; alles hwat er forkoft wie goed, hy wie net fan 'e djûrsten. Ut syn bernejierren wei spriek en lies er Russysk as offisiële tael, nei de oarloch waerd dat Poalsk, yn 'e hûs fansels Jiddysk, yn sjoel Hebrieusk; yn Dútsklân moast it Dútsk wêze, doe't er siik wie learde hy Frânsk: ‘si

[p. 83]

clair’, sa klear en dúdlik, sei er. Syn Ingelsk koe der noch by troch, syn Hollânsk wie helte minder.

Hy joech my nammen en adressen, oft ik derhinne soe of net, wie myn saek. Der wie in medysk studint, hast klear, ryk, hy wenne yn Katwykoan-sé, dat ik soe derhinne mei de blauwe tram. Ik koft in kaertsje foar hinne en werom en sette ôf. Katwyk, tocht ik, it liket op Kattowitz yn Boppe-Silezië en op Chadwick yn Ingelân, alle trije koene fan itselde folk wêze: de Katten; wie it in stamme fan Kelten of fan Angelen? Ik hie der wol ris om socht yn bibleteken, mar ik forsloech deryn, koe it net fine.

It wie kâld, de loft wie tsjuster. Ik ried mei oan it einpunt ta, stapte út, frege nei de strjitte; ik moast in stik weromrinne en dan mear súdlik wêze. Op it lêst foun ik de wente en de studint wie thus; né, hy hie noch neat koft en moast al hwat ha, hy soe derom tinke, sei er. Gjin bistelling, gjin tasizzing. Ofwachtsje.

Hwer wie de tram? Ik sette de stap deryn, moat my forsind hawwe, kaem op in oare wei, murk dat ik it punt fan noch werom fier foarby wie - it soe gâns in kuijer wurde, oer De Vink nei Leiden werom. Hwer hie ik oan tocht? Ik hâldde my yn dy tiid dwaende mei de midsieuske en ek de lettere protestantske mystyk. Binammen Jakob Böhme wie wichtich foar my. Earst by Ötinger, dan by Schelling en jit by Hegel koe men lêze hoe't Boehme yn de sechstjinde ieu skreaun hie dat de opstanningskrêften fan de minske it deistige, praktyske libben foroarje kinne ta ‘himel’; sok tinken en dwaen is it tinken tusken God en wrâld; as de minske dat ynsjoch hat, is dat de radikaelste krityk en de omfoarming fan 'e maetskippij dy't it libben en de natuer folmakke werombringt ta God - wie

[p. 84]

soks net itselde as de ‘praxis’ fan Marx? De greiden wiene nou wyt fan 'e wiete snie, myn skoechssoallen wiene troch, de fuotten waerden my wiet en kâld. De jas wie tin. Einlings en to'n lêsten kaem ik by De Vink, de útspanning oan de âlde Rijn, ik seach in frachtskip, djip laden, en ik makke in fers:

een laag vrachtschip in het water
trekt traag ter weerszijden een voor -
ik herinner het mij jaren later,
maar

waarvoor?

It wie in foarsizzing, hwant ik haw it byld en it fers jit yn myn ûnthâld.

Noch in healûre rinnen en ik wie by Grünbaum. It wie let en tsjuster. Ik skille, der waerd net iepen dien. Ik skille nochris, der skynde ljocht troch it finster, boppe. Forgees. Ik bigriep it, it wie freed, de sabbat wie bigoun.

De moandeitomoarns kaem ik werom. Ik forhelle fan myn wjerfarren. Hy joech my hwat jild: ‘foarskot en kosten’, sei er. ‘Mar hy sil neat keapje’, abbeleare ik tsjin. ‘Grif wol’, andere hy. ‘Ik wie freed to let’, fortelde ik. ‘Ja’, sei er, ‘ik lies yn de Talmûd en ik tocht der oer nei hoe't God de Ivige Stille is, skaet fan syn Skepping, en hoe't de minske roppen is de Skepping ta God to bringen lykas God Himsels alle dagen ta de Skepping bringt. Dat wie dus fiifentweinich goune.’

In healjier letter krige ik de rest. De nije dokter hie alles by Grünbaum koft. Mar dyselde jouns noch traktearren wy de bern en ússels by de banketbakker yn de Donkersteeg.