Trotwaer. Jaargang 11

[p. 55]

Sybe Sybesma
Mei Rixt Sudema op aventur?

opskriften en ûnderskriften rixt sudema cumulusrige n\^ u 762 K.U. Ljouwert - 1977

In kreas boekje, giel omslach, net-nûmere wite siden, sympathyk papier. Teksten fan rixt sudema (opskriften en ûnderskriften), tekeningen en omslach Joep van der Werff. De illustreasje fan it omslach, read op giel, lit fan alles lêze - efternei: slacht op haedmotiven fan 'e teksten. Minder bin ik to sprekken oer de tekeningen binnenyn: hja steure myn lêzen. Soks hoecht fansels net - sjoch it wurk fan Hessel Miedema, bygelyks - mar hjir sjoch ik de needsaek der net fan yn.

De teksten sels: hja forriede rixt sudema ien-ienlinich; dat ik doar mines der amper fan to sizzen elk fielen oer in tekst is in oardiel oer it warleas(?) - faeks yn 't foar ‘ûnderkuolle’ - priisjaen fan.... yn dizzen: rixt sudema.

Elke dichter jowt himsels - warleas(?) - priis. Mar der binne ‘fordjippings’ foarhannen, yn 't algemien - kâns op distânsje.....Dy distânsje kriget hjirre yn myn eagen mar in lyts bytsje spankrêft. Eltse tekst: in selsportret fan 'e skriuwster, en de publikaesje derfan ferget eltse lêzer op syn eigen skamte.

Mei ik wol? Mei ik der mines noch wol fan sizze? De wrâld hjit rixt sudema, en binnen dit ramt:

‘rsalle bylden yn myn holle
binne plat en swart-wyt
djip en echt fan kleur
wurde se wer troch
op- en ûnderskriften’

In bilidenis fan.... dichterskip, fan in eigen oanstriid, om - al wie 't mar foar jinsels oer - fan eigen bilibjen spoaren nei to litten. Ik lês fierder en reitsje sûnder erch op in ‘rixt-sudema-egotrip’ - ik kin 't net helpe. Myn frage bliuwt:

[p. 56]

wie der sa'n needsaek om dit publyk to meitsjen?

Bigryp my net mis: dizze teksten hawwe my bisterke yn myn foarwittenskip, dat wy, minsken, op ús aller-yndividueelste skift inoar suver neat to fornijen hawwe, ek al huldigje wy de natuerlik ynboude illúzje, dat ús bilibjen dêrre unyk, allinnich fan ússels - net fan in oar - is. Dus: wolle wy dêr hoe dan ek fan tsjûgje, dan moatte wy - nim my net kwea - der in ‘mearsinnigens’ yn lizze; to witten: it sa ûnder wurden bringe, dat net allinne ‘rixt sudema’ harsels, ûnforfrjemdber, oan de geast fan 'e lêzers opkringt, mar dat de ‘rixt-sude-ma's’ alle oare nammen oannimme kinne.

Guon lju hawwe it gauris oer ‘eksplisitearje’. Dat is in frjemd wurd en kin, tapast op poëzij, allinne mar it forstean fan de kearn dêrfan forfrjemdzje. Eksplisitearje - fan: explicitare = ‘út de fâlden wei foar 't ljocht bringe’. Hwa't ‘de fâlden’ forjit, forjit de poëtyske kearn. ‘Litteratuerwittenskip’ hat ornaris eigenskip, en bisykje sokke teksten to ûntriedseljen yn termen, der't ‘rixt sudema’ alhielendal net yn foarkomt - alhoewol't dizze teksten (né, ik haw it mei opsetsin nèt oer ‘fersen’) neat oars dogge as rixt sudema ‘eksplisitearje’..... Foar hwa?

Post scriptum:

Lykas in oplettend lêzer sûnder mis skoan bigrepen hawwe sil, wie dat it hiele OFROUNE - bisprek. Bisprek, earlik en koart om 'e hoeke, fan hwat de ‘op- en ûnderskriften’ fan rixt sudema mei dizze lêzer útheefd hawwe (op 19 july 1978). Ik ha, al lêzende, my sa ‘ynlibbe’ yn de dichteresse, dat ik letter, op distânsje, by it oardiel tolanne komme moast, dat oan har teksten (net: fersen!) foar in oarenien as rixt sudema sels net folle nijsgrjirrichs to bilibjen falt. Krekt: distânsje..... Dy mis ik dearlik yn dit spoaren-neilitten fan hàr bilibjen. It lêzen derfan, harkjen dêrnei, ‘bifrijt’ my net fan de persoan rixt sudema; har poëzij is oant nou ta foar my òmkearde poëzij: gjin ‘boartlik’ alibi, mar in twingend fergjen fan eltse lêzer(esse)..... op harsels, rixt sudema, fleis en bloed op ierde, sa en net oars, biminde en biminnend, àl: boartlik.....

O, ja, fanke, ik wol wol yn goedens, mar foar my sit der hwat nuvers forhoalen yn dyn ‘forhael’... Dou hast dyn ‘op- en ûnderskriften’ - de stimfoarke tsjut, yn myn eagen, binammen op oanstriid om dysels to forklearjen oan dysels! - útjaen litten en dêrmei op 'e merk brocht. Dàt ‘sei’ myn skamte en tsjûget fan dyn greatskens. It seit my mear fan dy as fan dyn kunstnerskip. Miskien IS dat dyn kunstnerskip: soks oan to doaren.

Friedrich Nietzsche skreau ienris: ‘Man ist urn den Preis Künstler, dasz man Das, was alle nicht-Künstler “Form’ nennen, als Inhalt, als ‘die Sache selbst” empfindet’. Wel, mei myn praet oer dyn ‘ynhâld’ mien ik genôch sein to hawwen fan de foarm dêr'tstou dyn teksten yn stald haste. It binne gjin ‘fersen’, mar ynskripjes, allegearre varianten op it (vitale) thema: rixt sudema...

It Hearrenfean, 7 septimber 1978