Trotwaer. Jaargang 11

[p. 52]

Jo Smit
Oebele Naneur op'e fyts

Piter Boersma, De reis fan labot Koperative Utjowerij 1977, Priis: f 12,90.

‘De reis fan Labot’ haw ik in mennich kearen lêzen. Net om't ik der mar net genôch fan krije koe, mar om't ik hieltyd it gefoel hie dat my wichtige dingen ûntkaem wiene. Der stiet nammentlik neat yn it boek en dochs lêst men it forwachtingsfol. It is goed skreaun, al achtsje ik de risseltaten yn inkelde forhalen fan Piter Boersma mear to wurdearjen, it boek rint flot en der sit hwat yntrigearjends yn. Lyk oft der mear geheimen yn forburgen binne as dat men op 't spoar komt, oft men in koade foar jin hat dêr't de kaei fan ûntbrekt.

Nou sit dat der ek biwust wol in bytsje yn. Labot is in Fryske jongfeint dy't op 'e fyts troch de wrâld giet, mar himsels folle wichtiger achtet as dy hiele wrâld, dy't ús oantsjut wurdt yn syn lânnen as Lbrss, Lcrss ensfh., syn stêdden Sbrss, Scrss en sa mar troch, syn doarpen Dbrss en Dcrss, syn bergen Bbrss en Bcrrs.

Dy opsetlikens makket dat men net bisûnder nijsgjirrich is nei hwat rss wol foarstelt, hwant as men foar jinsels fêststelt it mar to hâlden op rasjoneel semantysk systeem is men der ôf, mar al is it yntrigant hwerom't de a yn de oantsjuttingen weibliuwe moat. Binne de a-lannen, -doarpen en sa mear nou krekt reservearre foar de auteur en hawwe wy dêr principiëel neat mei to krijen?

Dy auteur, om misforstân foar to kommen is Labot, dy't al in pear jier op 'e fyts ûnderweis is en nou bisiket fia it skriuwen fan in boek oan 'e weet to kommen hwat him bisielet.

Mar dêrefter, efter Labot bidoel ik, sit fansels wer Piter Boersma, dy't it him al of net maklik bisocht hat to meitsjen mei dit útgongspunt. Yn elts gefal hat er it him net maklik makke mei syn haedpersoan Labot: in earsten egotist, in forfelend potiten, in nuvere kloatsek. In Fries fan it minne soart, mei djippe en grouwélige útdrukkingen foar eigen leed. It wurd wanhopich leit him foaroan yn 'e mûle, mar ûnderwyls fytst er prinshearlik troch de wrâld. Hy fielt him hwat ûnbigrepen en hy bigrypt himsels net, dat dêrom fytst er de wrâld mar yn. It is dus in âlderwetske kweeste, lykas dy fan in midsieuske ridder op 'e siik nei it sweevjende skaekboerd, dy't op it lêst yn 'e gaten kriget dat de wichtigste dingen yn eigen ynerlik barre. Nou lit Boersma it skaekboerd, of de Grael of hwat ek wei en dêrmei bilytset er syn kânzen om in geve, ûnderhâldende roman to skriuwen. Men kin fansels sizze dat Labot Boersma syn skaekboerd is en dat de útkomst in slagge roman wêze moat. Boersma hat dy roman

[p. 53]

skriuwe wollen op minimale bitingsten; as skriuwer nijsgjirrich nei hoe't it rinne soe as er yn wierheit it boek himsels skriuwe litte soe mei as útgongspunt in fytsende minimumlijer. Sa bisjoen is it risseltaet net sa min, mar foar de stichting fan de lêzer hie Boersma syn Labot better útrisse kinnen mei hwat mear en hwat, ik wol net sizze bettere, mar oare eigenskippen. It útgongspunt is to negatyf om folle oars as negative útkomsten to bringen.

Der sit mar in lyts bytsje oan minsklike emoasjes yn Labot, bihalven dan dy fan selsmeilijen. Ek syn yn 'e kunde kommen mei de leafde forrint sûnder inerlike chaos of oerdwealskens, Mar faeks is dat it krekt hwat him heal ûnbiwust ‘wanhopich’ makket. Sels seit er dat er alles opskriuwt dêr't er fan tinkt dat it bitsjutting hawwe kin. Wolnou, hy fortelt twa kear dat er onanearret. Nou is twa kear yn fjouwer jier net folle, mar Labot lit ús op in oar plak witte dat er in geregelde praktikant is. Dy twa eksplisyt neamde gefallen moatte dus bitsjutting hawwe. De earste kear is op sidel 6, as er by in man dy't earne allinnich op'e romte wennet, útfanhûzet. De twade kear is op side 49, as er yn it hûs fan de femylje Twandera opnommen is. Hy is him der fan biwust dat er foar it earst yn in hûs sliept dêr't ek famkes sliepe. ‘Ik bigoun to onanearjen,’ fordútst Labot ús, ‘mar koe hast net klearkomme’.

It sil psychologysk allegearre faeks o sa djip sitte, mar ik kin der as lêzer fan de roman sa'n bytsje mei. Nammers ek net mei it foar my hwat opfallende gebrûk fan it deftige wurd ‘onanearje’ en it feit dat Labot op side 16 in ‘penis’ blykt to hawwen, mei dêrfoar oer it hiel oare wurdgebrûk dat ús op side 54 oangeande syn gefoelens foar Kinjo witte lit ‘Ik woe mei har neuke, ik hie noch nea neukt.’

‘Hawar, it wurdt noch neat dizkear, mar seis siden fierder en ûndertusken yn it lân Lgrss en de stêd Sgrss, dêr bart it. ‘Op in âld kleed dat dêr lei kaem it der doe fan: ik neukte foar de earste kear. Ik die forskriklik myn bêst.’ Dochs liket er der letter, yn oare kontreijen, yn oare stêdden, wol hwat mear aerdichheit oan te krijen.

Faeks dus dat dit aspekt in soarte fan kaei is foar de minske Labot, mar dan is it dochs gjin kaei dy't doarren iepenet dy't my tasteane yn it hûs fan dizze roman om my hinne to sjen, om keamers en gongen to úntdekken en hwa wit, in baernend hurdfjûr.

It iennichste hwat oerbliuwt is dat de episoaden, lyts yn tal, dy't Labot ús forhellet, hieltyd op 'e non rinne, soms nei in gâns biloovjend bigjin en dan fytst de man (sawntjen doe't er de wrâld ynteach, mar ûndertusken ien en tweintich) mar wer troch.

De ein fan it boek is. Ik (...) fordwoun doe wyld traepjend.’ Nou ja, witte wy dan as lêzer, hy krijt aenst syn nocht wol. Dan giet it kalmer oan en dan is der wol in gelegenheit hwer't er in pilske opnimme kin.

Safier wie ik nei de earste kear lêzen fan it boek al kommen. Dan bisiket men ûnderlizzende bitsjuttingen op it spoar to kommen, mar dat slagget mar min: it boek bliuwt in typyske skriuwersroman, in forhael oer it skriuwen. Dat hegere, symboalyske bitsjuttingen, as se der al wêze mochten, har net priis jaen wolle

[p. 54]

komt net troch de neidruk op konkrete dingen lykas it oantugen fan in notysjeskrift, de biskriuwing fan lânskip en persoanen, mar earder troch de geografyske kodearing, de nuvere nammen (de lju hjitte Kambiar, Twandera, Fenda, Kendras, Marvellas en al sa), mar foaral troch it hieltiten mar maklik foar de wyn fytsen sûnder ea in lekke bân en it gemak fan de kommunikaesje rounom yn 'e wrâld Frjemde talen bisteane net en rounom komt men maklik oan 'e kost.

Mar hawar, ik akseptearje dat. Lykwols, op side 57 wit ik dat Labot, dy't ik dochs al net graech lije mei, my bilazeret. Dêr is er yn petear mei Kal en hy freget dy oft er wolris hwat lêzen hat fan Menten Barra en Berre Tols. En dan komt it: ‘Menten Barra wie in dichter, dêr't ik in stik as tweintich fersen fan lêzen hie en Berre Tols wie in skriuwer fan romans en forhalen en fan him hie ik ien roman en twa forhalen lêzen.’

It Frysk hat it wurd sabeareboartsje en inkeld yn dy aktiviteit komt dy foarm fan 'e forline tiid foar ‘Sille wy plysjeboartsje? Dou wiest de fjildwachter en ik wie de boef’.

Mar Labot is de boef hjirre, dy't ús bisiket wys to meitsjen dat der in wurklikheit is mei Menten Barra's en Berre Tolsen, wylst er wit dat it mar sabeare is. Faeks is dat frjemde lân der net iens...... hwa wit hat Labot net ienris in fyts.

Fytse is as dreamynhâld net ûngewoan en dan giet it ek hiel maklik om de trapers yn 'e rounte to krijen en hat men der suver gjin muoite mei. De koadeoantsjuttings binnen fansels stridich mei in dream, mar dat kin in lettere forlegenheitsoplossing fan Labot wêze, as er syn dream delskriuwe wol. In dúdlik bisykjen sels om it dreamkarakter fan it fytsen op to skriuwen fine wy op side 91/3 dat einiget mei to sizzen dat er ‘bistoarme (wurdt) troch in sé fan gefoelens en gedachten, dy't enerzjy en waermte ynhawwe en dat komt troch de ynfloed dy't de sfear fan de nacht en de dingen dy't ik sjoch en hear op my hawwe. Hoe falt dit allegearre ûnder wurden to bringen?’

Dat is yndied de greate fraech, hwat yn dy lêste sin stiet. Hoe kin in skriuwer yn in roman jaen oan hwat yn him libbet, sliept, wuollet en dat sa dat de lêzer réagearret lyk as Fenris dat die op it hjirboppe oantsjutten forhael.

Net op de wize lykas Piter Boersma it Labot dwaen litten hat. Hy hie mear ynfestearje moatten yn syn haedpersoan, yn syn forhael en syn konstruksje. It boek skriuwt himsels net samar, likemin as in satellyt samar nei de moanne fljocht, al liket dat lêste wol sa, foaral as er ienris yn 'e romte is. Mar dêr is gâns wurk oan foarôf gien Ek de romanskriuwer komt mei hwat maklik onanearjen net klear.

Ik tidigje dan ek op in bettere roman fan Piter Boersma. Hy kin wier wol skriuwe, lyk as bliken dien hat oan syn bondel forhalen en lyk as nou wer to fornimmen is yn ‘De reis fan Labot’. Hy skriuwt moai forsoarge Frysk, dêr't inkeld ris in Hollannisme yn foarkomt, lykas ‘hwat stekhâldends’. Frysk dat tsjinst dwaen kin foar in wier slagge roman.