Trotwaer. Jaargang 10

[p. 85]

Alex Riemersma
Souwje en jin besauwe

Buorkerije, buorkerije, is de rom fan Fryslâns groun!
In blomlêzing út 125 jier poëzy oer it Fryske boerelibben.
Ljouwert, Friese Mij van Landbouw. Priis: f 10-
Kar út fjouwer ieuwen fryske poëzij.
In blomlêzing foar it fuortset ûnderwiis.
Ljouwert, A.F.U.K. Priis: f 13.-

Ut treft mooi, dot yn deselde snwórje twa blómlêzings út de fryske poëzy útkómmen binne. De besprekker kin no ómmers oan de hôn fon un fergelyking un besprek jaan en kin dêrbij de bóndels os enwars krytearyum njónken enwar lizze.

De Kar út fjouwer ieuwen fryske poëzij befettet fersen fon Gysbert Japikx oant en mei Tytsy Wijngaarden en de Buorkerije, Buorkerije befettet fersen fon Harmen Sytstra oant en mei Harm Houtman. Beide bóndels binne kroanologysk ópset en rinne fwar un part ek lykóp wot de kar fon de dichters oanbelanget, sij ut ek net mei deselde fersen. Hoewól't de Kar út fjouwer ieuwen kieze koe en de Buorkerije mei fiif feamsieuwen ta mast, ha ik teld dot sekuer de helte fon de 38 dichters dy't un plakje fûn hawwe yn de Buorkerije ek fygúrjerje yn de Kar en dot lykernôg un tredde part fon de dichters út de Kar ek yn de Buorkerije blómlêzen binne. Dot kin ek maklik, ómt mar seis skriuwers fon fóár 1850 yn de Kar ópnómmen binne. Dêr stiet fwaroer, dot net mear os fjouwer fersen yn beide bóndels blómlêzen binne, te witten De Boerinne fan Surch fon Obe Postma, Groun en minske fon J.H. Brouwer, Komselden fon G.N. Visser en Swier Waer fon Daniël Daen. Gjin niget: ut binne stik fwar stik mei fon de olderbêste fersen út de hiele fryske

[p. 86]

lyteratuer. De kónklúzje kin net oars wêze os sà: 1. Fóár lykernôg 1850 is der suver gjin poëzij fon lyterêre wearde dot makket; 2. de fryske lyteratuer is fwar un beskiedend part boerelyteratuer.

Besjógt men de beide bóndels apart, don mat men fêststelle dot de Buorkerije un tige kreas útfierd bûkje wurden is, dot benammen gaadlik is óm ris oan dizze of jinge presint te jaan. Wot dot oangiet is ut un goed ding, dot de Friese Mij dit fyt úthelle hat fwar har feest. Soene de oare Mij's yn ut lôn sóks yn de kop krije? Ik wit ut net, mar ut soe mij nij dwaan os ek de Utertse of Súd-Hollônske Mij van Landbouw sa'n bûkje gearstalle litte soe. Dy-en dêrre bin grif minder betrutsen bij har dichters os ús boeren. Ik olteast sjóg yn ut feit dot ut útbringen fon sa'n bûkje mooglik is en net óp tsjinaksel stuitet un fjirdere oanwizing fwar de stelling fon Brouwer (Hedendaagse aspecten van de Friese literatuur, 1954) dot de fryske lyteratuer wól libbet

[p. 87]

ûnderde meensken.

Ut bûkje hat gjin oare preteensje tinkt mij os óm tsjûgenis te wêzen fon de fryske lyteratuer os boerelyteratuer. Dot is de gearstallers bêst ôfgien. De bóndel befettet mei fon de bêste fersen út de fryske lyteratuer. Fon de dichters, dy't ek ópnómmen binne yn de Kar kin men fuortdaliks net sizze, dot har boerefersen minder goed of minder poëtysk binne. Ek de fersen fon de oaren kin men net un ‘soadsje’ neame. Men mat sels fêststelle dot yn de Buorkerije lókkigernôg ol un fers fon Bartle Laverman ópnómmen is, wylst er net yn de Kar ferstjintwurdige is; dot is nei myn betinken un misse kar fon de Kar-lêzers. Ollinnig wot Tytsy Wijngaarden oangiet haw ik myn beswieren. Wis, ut ôfprinte fers giet oer un boer, mar os fers hat ut fjirder neat óm de hakken; ek har fers yn de Kar is ut measte net oan. Os ik myn sin siz sit him de oast jiryn, dot har fersen langer óp hônnen droegen wurde ollinnig ómt de dichteresse ferstoarn is en soene dyselde fersen os ja nog libbe net públysjerre wurden wêze of kreake. Ik haw der gjin ferlet fon óm se te kreakjen, mar lykemin haw ik der ferlet fon óm se ollinnig of mei de learlingen te lêzen en te bestúdjerjen. Ik ljo, os gearstaller soe ik dy fersen mar mooi gewurde litten hawwe: ik wól net mei dwaan oan ut spultsje, dot de iere dea fon de dichter un gerônsje is fwar un lang libben fon syn of har fersen. Elk dy't der oars ûnder stiet mat ut mar sizze.

Fjirder haw ik mij deroer fernuvere, dot de gearstallers samar de skûlnammen fon Jan fan 'e Gaestmar, Harm Harsta, A. de Tollenaer en Daniël Daen ‘óplóst’ hawwe. Fensels, elk wit wóls wa't der efter dy skûslnammen skûlje, mar men mat dit spultsje ol meispylje. De dichters ha elk fwar oar har reden hôn óm un skûlnamme te brûkken; wot men dêr ek fon fynt, men sil har dochs yn har dichterseare litte matte. Ut óplóssen fon de skûlnammen kin men skoan oer litte oan de gearstallers fon encyclopedyën en oare sneupers. Wot dot oangiet hawwe de gearstallers fon de Kar better har plak witten.

De gearstallers fon de Kar hienen de preteensje óm un representatyve skwalblómlêzing gear te stôlen yn kroanologyske fólgwarder. De gearstallers hôde yn har fwarópwurd út, ut gie har ‘helte mear om it gedicht as om de dichter(es)’. Fwar de kroanologyske fólgwarder gouw dot blykber net, ómt dy net óp de ferskyningsjirren fon de fersen basjerre is mar óp de bertejirren fon de dichters. Ut is skoan te ferdigenjen dot yn un blômlêzing olle fersen fon ien en deselde dichter bijelkwar pleatst wurde, ek ol lizze de ferskyningsdata tsientollen fon jirren útenwar. Ut wurdt un tizeboel os ollinnig de ferskyningsdata jilde soenen en dêrtróg ien dichter óp trije fjouwer plakken yn un blómlêzing ópdûkke soe. Dêr stiet fwaroer dot de bertejirren os útgóngspunt de meast útienrinnende dichters efterenwar plakt dy't os dichter neat meienwar te krijen hawwe en har ek kwa generaasje net besibbe fiele. Fwar dizze tsjinstridighyd is un óplóssing, dy't èn de oersichtlikens fon de blómlêzing èn de brûkberens derfon te'n goede kómt. De gearstallers hienen helte better hinnegean kinnen en nim de

[p. 88]

ferskyningsjirren fon de earste bóndel fon un skriuwer, dêr't ja út blómlêze, os útgóngspunt óm dy syn plak yn de bóndel te bepalen. Dy óplóssing, of olteast un farryont deróp, hat Anne Wadman ek ol fwar kar nómmen yn syn Frieslands Dichters (1949), dot de gearstallers hûgden net benauwd te wêzen fwar un brek mei de fryske blómlêstradysje. De gearstallers hawwe neffens ut fwarópwurd ‘de hiele literatuerskiednis sa'n bytsje meinimme’ wóllen en hawwe grif méér wóllen os ut oanbieden fon un tol fersen dy't yn ‘in skoalblomlêzing net misstean soenen’. Ja hawwe dúdlikernôg keazen fwar un hystoaryske lijn, oars hienen se de fersen lykegoed óp de fólgwarder fon ut abie ópnimme kinnen. Mar de hystoaryske lijn fon de gearstallers doocht net. De learlingen, dêr't sa'n blómlêzing útsoarte fwar ornjerre is, dy't sûnder euvelmoed begjinne te lêzen, soene tinke kinne dot Lieuwe Hornstra fon deselde lyterêre generaasje is os Yke Boarnstra en dot Ella Wassenaar fon deselde generaasje is os Douwe Tamminga ómt dy-en fwót efterenwar stean; ek Geart van der Zwaag wurdt óp dizze wize net terjóchte yn ferbôn brócht mei Tsjits Peanstra en Freark Dam. Op dizze foet sit der fwar de learlingen hielendol gjin lijn mear yn de blómlêzing. Mócht ut nógris ta un twade printinge kómme, don soe de fólgwarder neffens bóppeneamd ydee ut nijkómmende byld jaan fon de ûntjouwing fon de neioarlochske fryske poëzij: Wadman, Dam, Jonkman, Visser, Dykstra, Van Tuinen, Sikkema, Brouwer, Miedema, Wybenga, De Jong, Piebenga, Mulder, Dotinga, Van der Ploeg, Peanstra, Van der Leest, Van der Zwaag, Daniël Daen, Riemersma, Wijngaarden, Bijlsma, Van der Geest, Hornstra. (Ut seit himsels, dot ik yn dit rychje ollinnig dy dichters neam, dy't yn de Kar un plakje fûn hawwe.) Fwar inkelden, dy't sels hielendol nooit of hiel let earst bóndele hawwe, kin un plakje socht wurde neffens har earste tydskriftepúblykaesje, sa't Wadman dien hat, fwarsafier't ik dot besjen en beoardielje kin. Dizze fólgwarder soe de learlingen fólle mear hôd jaan óm út te meitsjen ot en yn hûfier't der praat wurde kin fon ynfloed fon de dichters óp elkwar, fon grûppen fon dichters óm biskate tydskriften hinne en fon generaasjes. Op sa'n foet wurdt de lyteratuer fwar de learlingen mear un kaart, un puzzel mei stikjes dy't bijelkwar jerre en ynelkwar posse os un rige fon lóssteande skriuwersnammen en tytels fon fersebóndels.

De kar sels fon de karmasters kin ik wól un hiel ein hinne meistimme; der binne lykwóls un tol beswieren: lyteratuerhystoarykse lykegoed os ûnderwiiskundige

Ut fôlt mij fon de gearstallers ô, dot ja har fwar de ferantwurdlikens fon har kar weiwyne wólle. Oan de iene kont wólle se wól un blómlêzing jaan dy't de hiele lyteratuer ómfiemet; oan de oare kont skrille ja der fwar tebek óm út de moderne tiid un kar te dwaan mei un stereotyp beróp óp ‘de tiid, suver in souwe op himsels.’ ‘De tiid’ is un apstraksje en kin gjin ferantwurding ôlizze fon syn dwaan en litten. Wij kinne os lyteratuerlêzers en -brûkkers de fersen fon ús dichters net ûnder de klok lizze en don kolm ôfwachtsje wot ‘de tiid’ der útskiftsje sil en wot de tiid fwar ‘de ivighyd’

[p. 89]

behôde sil. De gearstallers fon de blómlêzing binne lykegoed un souwe fon de fryske lyteratuer os Anne Wadman dot wie doe't er syn Frieslands Dichters gearstalde. Dot dógt ek wól jirút blyken dot de Kar-masters fwar un part un oare kar dien hawwe, oare klam lein hawwe os Wadman yn 1949 die! Ollemon dy't un oardiel útsprekt of jilde lit, de útjouwer lykegoed os de bûkbesprekker, de redaksje fon de lyterêre tydskriften lykegoed os de jury's fon lyterêre prizen docht mei oan it souwjen fon de lyteratuer. Ik wól mij don ek net dellizze bij ut ferlechje fon de gearstallers en wól mei har yn de slag oer de kar dy't ja dien hawwe. De gearstallers hawwe te min èn tefólle ópnómmen. Mei mar ien fers fon un dichter yn de hôn kin de learling net út de fwótten. Un twadde fers fon deselde dichter smyt gauwris un oar ljocht óp ut earste. Ik soe der dêróm fwar pleitsje wólle óm yn olle gefollen méár os ien fers fon un dichter óp te nimmen os er blómlêzen wurdt. Dot iene liet fon Rients Gratama kin ut faaks wól mei ta, mar dot iene fers fon Hessel Miedema, Marten Brouwer, Anne Hellinga, Jelle de Jong kinne de learlingen neat mei os ja gjin mear materyaal oanbean krije. Ut is mij nammers un riedling weróm't fon Hessel Miedema net mear fersen ópnómmen binne. Soene de Kar-masters faaks miene dot mear fersen fon synes ‘misstean’ soenen yn un skwalblómlêzing? Lyterêrhystoaryk binne de fersen fon Miedema fon grutter belang os dy fon Klaes Dykstra (twa fersen) en Trinus Riemersma (trije fersen). Of soenen de gearstallers miene, dot mear fersen fon Miedema te slim fwar de learlingen wurde soe? Ut is mij hielendol net dúdlik hoe't de kar dien is: de iene kears mat de lyterêrhystoaryske wearde swierder wage hawwe, un oare kear ut ûnderwiiskundige of de begryplikens/maklikens. Ut soe wól goed wêze os de gearstallers ris ferdútsten hoe't ja te wurk gien binne. Ik begryp nammers ek net weróm't Tytsy Wijngaarden ol en Bartle Laverman en Steven de Jong net ópnómmen binne. Soene fersen fon beide lêstneamde ‘misstean’ of soene se te slim wêze? Fon Obe Postma mis ik de kwatrynen; dy binne dochs wól hiel belangryk fwar syn dichterskip. Dit binne samar wot tragen oer dingen dy't jin ópfôle os men de bóndel mei sin lêst. Ik wit wól, de besprekker syn wurk begjint earst os de skriuwers wurch binne en har problemen sa goed sa kwea ta un útdragen saak brocht hawwe; ut is fwar mij ek makliker óm oan de kont te stean en lekje os mei te kedizen oer wot ol os net ópnómmen wurde mat. Mar nog ôsjoen fon bóppeneamde beswieren binne ut ek de slwarderigens fon de útjefte, de typografy dy't net oerhôdt, de printflaters en de ynkónsekweensjes (wêróm de iene kear Jelle H. Brouwer en de oare kear J.H. Brouwer?) dy't ut mij net maklik meitsje óm te hontsjeklappen fwar dit skwalbûk. Wot dot iene fers fon Ella Wassenaar oanbelanget: de Karmasters hawwe foar ut gemak de beide helten fon dot fers mar ûnder elkoar ôprinte, wylst oarsprónklik de twadde helte óp de kop tsjin de earste helte oanplakt wie; de AFUK hie jirfon yn olle gefollen in ferbettering meitsje matten (en de dichteres ferûntskuldigings oanbiede). Fwar de lyteratuerles is dit fers ûnbrûkber wurden.