Trotwaer. Jaargang 9

Tichelwurk
Willem Abma
Van Hijum: Flatus en flaters.

Yn syn artikel yn Trotwaer 1977-1 ‘De kritikus in Charlatan’ bisiket van Hijum in tal biswieren tsjin myn bisprek fan Jan Wybenga's bondel ‘Lyts Frysk Deadeboek’ (Tr. 1976-5) to formulearjen.

Syn biswieren jilde:)

a)	it omtinken dat ikjow oan it bigryp Deadeboek.
b)	de mear intuïtive en psychologyske bineijering ynsté fan in pûr rasjonele bineijering, en as gefolch dêrfan myn kommintaer by tekst 9 fan Lyts Frysk Deadeboek.

[p. 141]

Om mei van Hijum's earste biswier útein to setten.

Van Hijum is it net iens mei myn útliz fan it wurd Deadeboek. Hy forliket it mei it bigryp berneboek. Ik sitear van Hijum: ‘Miskien hie Willem der better oan dien as er bisocht hie fêst to stellen hwat de bitsjutting fan it wurd deadeboek wêze kin. Nei myn bitinken binne der twa mooglikheden:

1. boek oer deaden.

2. boek foar deaden.

In wurdforklearring dy't analooch is oan de wurdforklearring fan bygelyks berneboek.’

Nou grypt van Hijum nei it wurdboek as it om it wurd charlatan giet dat ik doch dat ek mar nou't it om it wurd deadeboek giet. Ik nim lyk as van Hijum die de greate van Dale der by: ‘Dodenboek: geschrift dat de oude Egyptenaren hun afgestorvenen meegaven, bevattende heilige formules en gebeden’. Dat is alles hwat myn twadielige van Dale der fan seit.

Om van Hijum to wille to wêzen nim ik it wurdboek dat ik al earder oantúgd hie de ‘Koenen-Endepols’. It wurd deadeboek stiet der net yn.

Nou ek noch mar eefkes myn Larousse encyclopedy:

‘Egypt. oudh. Reeks voorstellingen die een geheel vormen en die men daarom boek noemt. Het dodenboek werd van de 18de dynastie af op de muren van de graven of op de wanden van de sarcofagen afgebeeld. De voorstellingen die ook papyrussen bekend zijn gaven de tocht van de zon in de nachtelijke uren weer en hadden ten doel de wedergeboorte van de overledene - oorspronkelijk alleen die van de overleden farao - te bewerkstelligen’.

Soene wy út it feit dat it wurd deadeboek net yn alle wurdboeken foarkomt konkludearje kinne dat it wurd syn eigen spesifike godtsjinsthistoaryske bitsjutting en funksje nat? As dat sa is, dan sil it wurd stean moatte yn de greate dútske encyclopedy fan de godtsjinsten de R.G.G.: Die Religon in Geschichte und Gegenwart’.

R.G.G.: Agypten II, 114: ‘Die texte, die sich aus den Pyramidentexten weiterentwickelt haben, finden wir nun auf den Sargwänden der Vornehmen und schlieszlich auf Papyrusrollen geschrieben, dem Toten auf den Sarg gelegt oder gar in die Mumienbinden gewickelt(:Totenbuch)’.

Hiel bûnt makket van Hijum it as er deadeboek en berneboek yn syn wurdforklearring fan beide forliket. Is in berneboek wol in boek oer bern? Ik sykje it wurd kinderboek op yn van Dale: ‘boek voor kinderen geschreven of geschikt’.

Koenen-Endepols: boek geschikt of bestemd voor kinderen.

Larousse: boek dat voor kinderen geschikt en bestemd is.

Van Hijum mei om my rêstich wurden in rommere bitsjutting jaen as de wurdboeken dogge. Ik hâld my leaver oan de wurdboekbitsjuttings. Tink ris yn dat in willekeurich boek oer bern in berneboek hjitte soe. It komt wierskynlik faker net as wol foar dat boeken oer bern berneboeken binne. Dat Jan Wybenga in ûneigenlik gebrûk makket fan it wurd deadeboek moat

[p. 142]

hy witte. Ik fal hint der yn myn bisprek net iens op oan. It stiet him frij der in eigen bitsjutting oan to jean. Mar mei ik soms noch biweare dat sa'n gebrûk (of moat ik sizze misbrûk?) fan in wurd as deadeboek jin maklik op'e doele bringe kin? Dat it dat van Hijum net docht is wol dúdlik. Hy wist gewoan de bitsjutting net fan it wurd deadeboek. En van Hijum, mjitte fan alle dingen, dy't er wêze wol, fynt dan dat ek oaren net konfronteard hoege to wurden mei de iennige korrekte bitsjutting fan sa'n wurd, as se dy net al wisten. Ik freegje my wol ôf hwerom 't van Hijum yn syn bisykjen yn dit opsicht himsels en oaren ûnkundich to hâlden, safolle war dien hat himsels en dyselde oaren yn 'e kunde to bringen mei saken dy't tafallich syn fakgebiet jilde: struktueranalyzes.

Mar nou't wy it dochs oer wurden hawwe, hwerom skriuwt van Hijum ‘psycho-analist’ ynsté fan psycho-analyticus? En hwerom stie yn van Hijum's typoscript alle kearen de namme fan prof. van Baaren forkeard skreaun: van Baarn ynsté fan van Baaren? Ja, van Hijum is in tige erudyt man! Faeks slacht de twadde bitsjutting fan it wurd charlatan dy't van Hijum neamt mei gong op himsels werom.

It twadde biswier fan van Hijum: ‘Wol is dúdlik dat Willem in tinkflater makket as hy derfan útgiet dat it yn theory mooglik is poézy op djiptepsychologyske wize to hifkjen’. Ik soe navenant reagearje kinne en sizze: dat hoecht ek net as it yn 'e praktyk mar mooglik is. Mar lit ik dêr mar net mei folstean en van Hijum freegje oft er dizze biwearing ek arguminteare kin. Op dizze wize kin van Hijum fan alles wol biweare. It makket op my gjin yndruk. Van Hijum jowt op in stuit in simpele parafrase fan tekst 9 út Lyts Frysk Deadeboek. Sa simpel yndie dat van Hijum seit: ‘Dizze analyse, dy 't neat fan dwaen hat mei djiptepsychology moat, nim ik oan, troch de earste de bêste treddeklasser fan de earste de bêste basisskoalle makke wurde kinne’. Dêr bin ik it folslein mei iens. It docht my dan ek deugd dat van Hijum de bidoelde analyse jown hat. Syn oerflakte-ynterpretaesje, d.w.s. syn forklearjende omskriuwing liket my frijwol korrekt. Ik hie dy foar mysels by earste eachopslach ek al makke. Earst as de oerflakte-ynterpretaesje makke is komt men ornaris ta oan in djipte-ynterpretaesje. Dochs mien ik dat van Hijum's treddeklas-ynterpretaesje noch net folslein genôch is as it giet om syn omskriuwing fan de tredde folsin ‘objekt dat sels objekten skept út âld ark en nij sear’. Van Hijum makket foar it gemak fan ‘mei âld ark’. Yndie, dan wurdt it wierskynlik dat it vaginale instrumintarium bidoeld is. Mar as wy nouris gewoan ‘út âld ark en nij sear’ stean lieten, hwerom soene dan mei ‘âld ark’ net ek de doarpsbiwenners bidoeld wurde kinne? It nij sear ûntstiet wol nei it flokkend forstjitten wurden. It aerdige is dat ark bihalven ‘gereedschap, werktuigen’ ek ‘tuig’ bitsjut. It soe alhiel yn 'e sfear fan dizze bondel passe dat Wybenga de doarpsbiwenners op syn hollânsk tuig fynt. Mar sels al giet dizze assosjaesje to fier, dan noch kin ‘út âld ark’ slaen op sawol ‘in frjemd’ as op ‘de doarpsbiwenners’ dy't foar inoar objekten

[p. 143]

binne.

As van Hijum dit oan syn parafrase tafoege hie, hie syn ‘analyse’ dy fan in fjirdeklasser wurde kind.

Nou is dizze tekst 9 út Lyts Frysk Deadeboek nei myn smaek gewoan banael en simpel. Mar hwat docht van Hijum?

Alhiel op de pedante toer dy't wy nou sa linkenoan wol fan him wend binne bihellet er Sartre deryn. Moat de lêzer nou werris tinke: tsjonge tsjonge hwat is dy van Hijum geleard. Hy ken blykber it wurk fan Sartre. Mar hwat skriuwt dyselde van Hijum as ik in sitaet jow út it wurk fan van Baaren: ‘It hie lykwols net nedich west, it is sels steurend as Willem dêr de hele rim-ram fan van Baaren byhellet’.

Noch in opmerking: út it mei soarch keazen wurd ‘hifkjen’ mei in sekere reserve bliken dwaen. Ek ik bin der fan oerstjûge dat de bineijering dêr't ik yn it oanbilangjende bisprek foar keazen haw net it absolute einoardiel jowt. Is der winliken in bineijering mooglik fan poëzij dy't 100% is, dy't elts perfekt foldocht? Ik leau der net yn. De ideale bineijering bistiet net. Ik sil perfoarst net ûntstride dat de wize fan bineijerjen fan Lyts Frysk Deadeboek in riskante en gjin ideale bineijering is. Mar it is yn it brede scala fan poëzijbineijeringen dy't de jiergong 1976 fan Trotwaer sjen litten hat ek in bineijering. Dat dit nei foaren kaem is hat syn funksje.

Dat van Hijum net alles wyt is logysk. Mar dat er fan himsels net troch hat dat er net alles wyt is slim ûnnoazel. Noch eefkes op in rychje: deadeboek, berneboek, van Baarn, psycho-analist, it gewichtich ynheljen fan Sartre yn in kontekst dy't it maklik sûnder Sartre stelle kind hie, syn (ûnfolsleine) parafrase, fan himsels wer gewichtich analyse neamd, syn misforstean fan it wurd hifkjen as soe sa'n wurd in absolút einoardiel ynhawwe en pretindearje. Dat krekt van Hijum al dizze syn wiisheden skine lit oer oarman's bisprek is syn goed rjocht mar it wurdt grappich en grappiger neigeraden men jin syn bisprek op de bondel ‘Popkes tekenje’ fan Steven de Jong yn it sin bringt. Hwat seine de âlde Griken ek al wer? Gnoothi se auton! Kin Josels!