Trotwaer. Jaargang 6

[p. 290]

[Nummer 6]

A. van Hijum
Skriuwer en ethyk

De redaksje fan dit tiidskrift kaem in stikmennich moannen lyn ta de konklúzje dat it sin ha kinne soe en lit inkelde minsken fanút in biskaet gesichtspunt har fisy jaen op de relaesje dy't der is tusken literatuer en ethyk.

Doe't dat idé nei foarren kaem, miende ik dat dizze thematyk - de relaesje literatuer - ethyk - tige nijsgjirrich wêze kinne soe. En ek nou noch fyn ik dat dizze thematyk seker oan 'e oarder steld wurde kin. Ik sjoch lykwols net yn hwat de posysje fan de literatuer of de literator sasear ûnderskiedt fan de posysje fan oare foarmen fan minsklik hanneljen dat krekt foar literatuer en literatoren in aparte ethyk ûntwikkele wurde moatte soe.

It is my net goed mooglik in fundamenteel forskil to sjen tusken bygelyks in dokter en in skriuwer; alteast net as it giet oer it antwurd op de fraech hoe't se har by it útoefenjen fan har birop to hâlden ha. Ik ha it gefoel dat, as de relaesje literatuer - ethyk of de relaesje psychiatry - ethyk of de relaesje learaerskip - ethyk ensfh. oan 'e oarder steld wurdt op in oare fraech al in antwurd jown is. En dy préalabele fraech is: Hoe stiet de literator, de psychiater, de learaer tsjinoer syn meiminsken. Hwat is syn libbenskôging, hwat is op groun dêrfan syn maetskippijbyld.

Elk minskelik hanneljen, sa is sein, is yn lêste ynstânsje polityk hanneljen. En ik kin it mei dat statement wol iens wêze. De minske, sa is troch binammen de existinsjefilosofen sein, ûnderskiedt him fan oare libbensfoarmen, om't hy altyd wer de mooglikheit hat to kiezen. Ik bin nou dwaende mei dit artikel, en dat is in kar. Ik hie op dit eigenste momint ek mei myn skoallewurk dwaende wêze kind, ik hie op dit eigenste momint ek dwaende wêze kind mei de tún dy't der neffens de buorlju forskriklik útsjocht.

As ik de twa stellingen dy't hjir boppe werjown binne, koppelje, krij ik: De minske, dy't him ûnderskiedt fan oare libbensfoarmen, om't hy altyd wer de mooglikheit hat to kiezen, is altyd polityk dwaende. Hwat ymplisearret dizze stelling foar de útoefener fan hokker birop dan ek en dus ek foar de skriuwer?

Elk minske, dus ek de skriuwer, docht, as hy syn birop útoefenet, in kar. Hy kin kieze foar it Kristendom, hy kin kieze foar it Marxisme, hy kin kieze foar himsels, hy kin kieze foar in sa forantwurdlik mooglike hâlding tsjinoer syn meiminsken, hy kin net net-kieze. Der binne wol minsken dy't úthâlde dat se har net oan it polarisearjen, dat ynherent is oan it bigryp kiezen, oerjaen wolle, mar ek hja ûntkomme der net oan: de minsken dy't perfoarst gjin kar dwaen wolle, kieze dochs. Se kieze nammentlik foar it fuortbistean, foar it kontinuearjen fan de bisteande situaesje. En dat hat ornaris fan gefolgen dat se de facto kieze tsjin de partij mei de minste macht. Dy lju yn dit lân, dy't fan oardiel binne dat it net op har wei leit om to sizzen oft it Nederlânske regear der nei stribje moat hwat to dwaen oan it stribjen fan de lannen út de tredde wrâld nei mondiale sprieding fan

[p. 291]

macht, kieze yn feite foar it yn stân bliuwen fan de bisteande machtsforhâldingen. Dy minsken, dy't fine dat it net op har wei leit to sizzen oft der in echte ynkommensnivellearing komme moat, kieze ynfeite foar de bisteande forhâldingen op it mêd fan de ynkommensfordeling en dat bitsjut feitliken foar de bisteande machtsforhâldingen yn dit lân. Nochris, de minske makket altyd in kar en dêrfoar is hy miskien ek wol minske. It is niisgjirrich to sjen hoe't respektivelik Abma, Roscam Abbing en De Prée it Leitmotyf fan Trotwaer 1974-5 forwurke ha: Abma bisiket yn syn artikel it thema fan dat Trotwaernûmer - ethyk en skriuwer - to enkadrearjen; hy bisiket foaral dúdlik to meitsjen dat literair skriuwerskip in dochs wol exceptionele foarm fan biropsútoefening is en dêrfandinne ek, sawol foar de produsint as foar de konsumint, heel bisûndere ethyske ymplikaesjes hat. Roscam Abbing lit yn syn oars tige ynformative artikel, heel dúdlik útkomme hwer't hy stiet as it giet om de fraech nei syn fisy op it libben. Yn feite is syn antwurd op de fraech, hwer't de skriuwer, ethysk sjoen, stean moatte soe, jown sadré't dúdlik is fanút hokker libbensskôging Roscam Abbing dy fraech binaderet. De Prée, dy't fan de redaksje in tige dúdlike fraech to biantwurdzjen krige: jow wer hoe't Marxisten en neo-marxisten tinke oer de fraech nei de forhâlding literatuer - ethyk hat in tige dúdlik antwurd jown. Ek by Marxisten en Neomarxisten kin de fisy op ethyk en skriuwerskip en de relaesje tusken dy twa saken net lossjoen wurde fan de libbensskôging.

Ik fiel der wol hwat foar to sizzen dat der net soksahwat bistiet as it absolútethyske. Ethyk, de fisy op it minskelik handeljen, is altyd relatearre oan de libbensskôging dy't dy bipaelde minske yn dy biskate situaesje kiest. As ik wit hoe't in minske, dy't it birop fan literator útoefenet of it birop fan skoalmaster of hokker birop dan ek, him opstelt tsjinoer syn meiminsken, dan wit ik ek hoe't yn greate linen syn biropsethyk der útsjen sil.

Binammen de artikels fan Roscam Abbing en De Prée bifêstigje dy wurkhypothese. Dan mar alhelendal gjin gepraet oer de ethyk fan de literator? Dat soe ik nou ek wer net sizze wolle. Allinne, it is neffens my net mooglik to praten oer absolúte ethyske mjitstêven, dy't elke literator hantearje moatte soe. Op syn bêst soe bisocht wurde kinne, fêst to stellen hwat de foar it birop fan literator spesifike kenmerken binne. As dat folslein dúdlik wêze soe, soe men, útgeande fan de spesifike libbensskôging fan in bipaelde literator, fêststelle kinne hoe't dy spesifike literator him, sjoen syn hâlding tsjinoer fundamentele minsklike problemen, yn elk spesifyk gefal opstelle moatte soe. Sein soe wurde kinne dat de redaksje fan dit tiidskrift, mei dit thematyske nûmer fan Trotwaer net mear dien hat as in earste oanset jaen foar in diskusje oer de relaesje literator - ethyk.