Trotwaer. Jaargang 6

[p. 182]

[Nummer 4]

A. van Hijum
Undersyk nei inkelde struktueraspekten (II)

josse de haan
forneukte stêd
k.u. boalsert 1973.

Yn Trotwaer 1973 nû. 6 is it earste diel fan myn ûndersyk nei inkelde struktueraspekten fan de roman ‘Forneukte Stêd’ fan J. de Haan opnaem. It twadde en ôfslútende diel, dat forskine sild hie yn Trotwaer 1974 nû. 1, folget hjir.

Relaesjepatroanen yn de roman ‘Forneukte sted’.

Ut it skema dat stiet op side 372 fan Trotwaer jiergong 1973 wurdt al wol dúdlik dat de haedpersoanen fan de roman Forneukte Stêd Sanna en Marrit wêze moatte. Ek wurdt út dat skema dúdlik dat der tusken Sanna en Marrit in relaesje groeit yn dizze roman. It is tige nijsgjirrich to sjen hoe't dy relaesje him ûntjowt.

Dizze relaesje is yn it bigjin folslein fan seksuele aerd. De lêzer kriget de yndruk dat it Sanna en Marrit allinne mar giet om it genot dat se ha kinne fan elkoar's lichem. Mar al rillegau wurdt dúdlik dat it dêr yn elk gefal net allinne om giet: ‘in pear dagen lyn hie se (Marrit a.v.h.) him forteld fan har bangwêzen fan de wrâld. fan 'e maetskippij. en fan de grimmitige hannen fan de manlju.’ (side 40). Letter, as de relaesje tusken harren hwat fierder útboud is, wurdt dúdlik dat Marrit flechtet yn it seksueel genietsjen: ‘se forwachten fan my dat ik myn opleine rol yn har soasjale kring meispile. nettsjinsteande it feit dat ik koarre fan it myljeu, it hûs, de meubels en it jildfortsjinjen. frij mocht ik net wêze. ik moast mar soargje en rin yn it stokramt mei. by tiden naeide ik derút. út myn omjowing en genoat mei freonen fan it libben. freonen dy't my net it gefoel joegen allinne mar in fâlde to wêzen’ (side 69). Men soe sizze kinne dat yn dizze roman, alteast yn de relaesje sa't dy tusken Sanna en Marrit ta ûntjowing komt, in stik maetskippijkrityk ynboud sit. Dat wurdt wol tige eksplisyt dúdlik yn haedstik 19 fan dizze roman. Sanna en Marrit sjogge hoe't yn in krematorium alles hwat noch brûkber is oan de deaden ek yndie brûkt wurdt: ‘nei syn dea hearde de minske ommers lykas in leech sopblikje ta it deistige túch. en soks waerd ornaris nei't jiskelân brocht. it plak foar rotten en sa. lykwols, oer dit krematorium gongen ek oare praetsjes yn de húzen en yn de kafees. guon lju neamden it de nije gasovens fan it kapitalistyske systeem. (side 95, kursivearring a.v.h.)

De relaesje, dy't opbloeid tusken Sanna en Marrit en dy't ynearsten allinne fan seksuele aerd liket to wêzen, kriget hwat langer hwat mear in maetskippijkrityske komponint. Dát blykt ek yn de lêste haedstikken fan dizze roman, hweryn't Sanna en Marrit togearre figurearje: Yn haedstik 26 bisykje hja in skoalle. In skoalle dy't model stean kin foar de wize hwerop't it ûnderwiis net jown wurde moat: ‘marrit en sanna rounen hân yn hân it oplaed- en ynlaedstasjon út. lang leve de ekonomy. âlde printen yn nije sekken. fantasije wie lullerij. en it jild it deistich gebed.’ (side 136). Yn haedstik 28, it lêste haedstik, hweryn't

[p. 183]

Sanna en Marrit togearre in rol spylje lûke se de konsekwinsje út it feit dat de maetskippij, of leaver de minsken yn dy maetskippij net funksjonearje sa't dat kinne soe: ‘en hy stelde út de minsken om har hinne út har gewoane dwaen to heljen JOW SE IN NIJE LADING sei er. en lit wy se op 'e nij oplade mei ús bidoeling en yntinsje.’ (side 141). Net dat hja slagje. Se geane letterlik kapot oan hun maetskippijkrityk: ‘se moatte deamartele wurde. se moatte lije. klaei se út. se binne útklaeid. twa lichems sûnder skrammen. net skeind snij it frommis de rjochterboarst ôf. draei mei in stikje tou de fint syn lul der ôf.’ (side 144). En dat is dan ek de ein fan Sanna en Marrit.

Konklúdearjend soe sein wurde kinne dat it wichtigste relaesjepatroan út de roman ‘Forneukte Stêd’ it relaesjepatroan sa't dat him ûntjowt tusken Sanna en Marrit - yn earste ynstânsje folslein fan seksuele aerd liket to wêzen. As de relaesje Sanna - Marrit lykwols tiid krigen hat om ta ûntjowing to kommen blykt it seksuele yn dizze relaesje fan sekundaire aerd to wêzen en blykt de driuwende krêft achter dizze relaesje de fundamintele ûnfrede to wêzen dy't sawol by Sanna as Marrit bistiet tsjin it maetskiplik systeem hweryn't hja in rol spylje.

Yn de earste 5 dielen fan dizze roman (haedstik 1 oant en mei haedstik 25) is it perspektyf elke kear as Sanna en Marrit de haedrol spylje personael. Yn it 6-e en lêste diel fan dizze roman is as Sanna en Marrit de haedrol spylje yn in forhael it perspektyf auktoriael. Dit is foar my in reden om to sizzen dat it lêste diel fan dizze roman strukturiel ôtwykt fan de earste 5 dielen.

Yn de foarste ôflevering fan dizze skôging is al sein dat neigien wurde sil hoe't yn dizze roman de haedstikken, hweryn't in personael forteller optreedt ôfstimd binne op de haedstikken hweryn't in auktoriael forteller optreedt.

De haedstikken mei in auktoriael perspektyf yn de roman ‘Forneukte Stêd’ ha súver allegearre as ûnderwurp in stikje surréele wurklikheit. Is it sa dat fan alle haedstikken hweryn't in personael forteller optreedt yn elk gefal altyd noch foarstelber is, dat dat hwat biskreaun wurdt, ek yndie barre kinne koe, soks is mei de haedstikken hweryn't de auktoriale forteller optreedt net it gefal, útsein haedstik 15.

Yn diel I fan dizze roman ha haedstik 2 en 5 in auktoriael perspektyf. Yn haedstik 2 fortelt in auktoriael forteller hoe't yn in soarte fan anti-paradyselik paradys elk dy't dêr is op alle mooglike manearen syn geniet siket. En binammen hoe't dat op de gefoelige plaet fêstlein wurdt: en mei hokker doel: ‘doe en doe. witte jimme noch wol. en dêrre. hwat ha wy dêrre in wille hawn, koerden de memmen, en by it sjen fan de fotoos fan doe fielden de heiten de ljisken wer waerm wurden. en se kniepen rimpen yn 'e bûsen. by de jongfammen bigounen de glinsterjende drippen to rinnen.’ (side 13) Ik mien feilich stelle to kinnen dat in festijn, lykas dat yn dit haedstik biskreaun wurdt, yn it deistige en sels it sneinske libben net goed foarstelber is. Hwerom dan dochs in haedstik mei dizze ynhâld yn dizze roman opnaem? Neffens my is der ien dochs wol twingende reden foar. Yn de haedstikken hweryn't in auktoriael forteller syn forslach docht wurdt relief jown oan de reis fan Sanna en Marrit troch har romanwerklikheit. By dit twadde haedstik is dat al tige dúdlik: Yn haedstik 1 fan dizze roman is Sanna, de situasionist dwaende west mei it útlizzen fan in stikmennich fotoos,

[p. 184]

dy't yn haedstik 3 troch Marrit op in spesiale manear bihandele wurde. En yn datselde tredde haedstik forbynt ek Marrit seksuele genietingen oan it pielen mei de fotoos: ‘mei har hannen doalde se oer boarsten. liif en billen, oant se de rjochterhân tusken har ljisken yn har slachte treau. se preau twa fingers en lake lûd.’ (side 18)

Yn haedstik 5 docht in auktoriael forteller forslach fan de wize hwerop't men yn in plestikynstitút syn aggressy kwyt reitsje kin: ‘elk krige fan de wite manlju in hearring dêrt it objekt fan argewaesje oan it lichem fêststutsen wurde koe. (...) it musyk sette yn it spul koe bigjinne. SJITTE OP JINS EIGEN JEZUS’ (side 25/26). En neffens sizzen soe dit noch helpe ek: ‘de terapeutyske bihanneling moast wûnderbaerlike fortuten dwaen. alwer neffens deselde adfortinsjes. sels soe it mooglik wêze in ôfgrysliken wille to hawwen lykas op 'e jierlikse merkewike en opmoare feestdagen.’ (side 25). Dit 5-e haedstik forsterket foar de lêzer de wurking fan it 4-e haedstik hweryn't Sanna en Marrit de merke oergeane en hweryn't Marrit fortelt hwat har bisielt at se sa oer de merke giet. Feitliken fielt sy har dan ek it objekt fan in stik aggressy.

Yn it twadde diel fan dizze roman (haedstik 6 oant en mei haedstik 10) binne wer twa haedstikken mei in auktoriael perspektyf: haedstik 7 en 9.

Yn haedstik 7 wurdt werjown hoe't in núveraerdich klaeide man achter in net fierder definiearre wyt objekt oangiet. Troch dat wite objekt alhiel yn bislach naem, rint de man op 'e kop yn in sleat en forsûpt. By dit haedstik komme - it falt net to ûntkennen - foar dizze lêzer ynterpretaesjeproblemen om 'e hoeke. Hwat moat je mei dit haedstik. Hwat is de sin fan dit haedstik yn dizze roman. Dúdlik is wol dat de scène, sa't dy yn dit haedstik tekene wurdt net maklik foarkomme kin yn de ‘deistige’ réaliteit. Ik kin net in kausale relaesje sjen tusken dit haedstik en de haedstikken der flak foar en flak achter. Wol binne der sterke oerienkomsten tusken dit en it trettjinde haedstik; sawol ynhâldelik as qua taelgebrûk. Haedstik 7: âljend en mâlgûlend plûmpte er yn 'e brede feart njonken de leane. (...) justjes om 'e tsien sekonden kamen de buorlen boppe wetter. (...) de grêft waerd skitterjend forljochte troch de readwite lampkes. dy ‘út en oan flûpten. (...) de oare dei kaem de gemeentlike bisemwein en swile de readbroek mei ien hael yn syn metalen liif.’ (side 35/35). Yn haedstik 13 wurdt werjown hoe't in man. dy't om reklame to meitsjen foar in sirkus yn in kouwe to bisjen wie, út de kouwe ûntsnapt en dan troch de biwenners fan it stedtsje, dêr't hy to bisichtigjen wie, de dea ynjage wurdt: ‘op't lêst dûkte er yn al syn ûnmacht it kâlde wetter fan in djippe grêft yn. it folk raesde, flokte en balte. (...) allinne de ljochtsjes binne noch ûnder wetter to sjen. se flûpe út en oan. (...) de jiskauto wie al skille en stie allang klear om yn to gripen. trije jiskemanlju fisken mei in houwe de stoflike resten út 'e grêft wei. se smieten it kadaver achter yn 'e auto.’ (side 64/65) Ik soe miskien, al ynterpretearjend, sizze kinne dat datjinge, hwat yn it 7-e haedstik noch ûnbineamd bliuwt, mar wol de dea fan de yn de readbaeijen broek klaeide man fan gefolgen hat, yn it trettjende haedstik wol bineamd wurd: de sensaesje sykjende mannichte folk. Ik soe, dit noch wer oars formulearjend, sizze kinne dat haedstik 13 yn bipaeld opsicht in spesifikaesje is fan haedstik 7. Hjirby moat oantekene wurde dat sawol yn haedstik 7 as yn haedstik 13 in surréële situaesje tekene wurdt.

Yn haedstik 9 wurdt werjown hoe't yn in sletten doarpsmienskip de doomny

[p. 185]

- dy't altyd al hwat fremde gewoantes hie - op in stuit syn gemeente merke lit dat hy syn hillich amt net mear fan bilang fynt: hy riidt op snein, wylst it tsjerkefolk yn 'e tsjerke sit, mei syn motor - merk h.d. - de tsjerke yn en as hy syn tsjerkfolk de doar útpraet hat, bislút er syn ritueel sa: ‘doe sette er mei in stik wémoed de brân yn it greate boek foar him. it swie sa droech as hoppe.’ (side 45) Dit haedstik is forboun mei haedstik 8 hwer't Sanna him op syn keamer oan deidreamen oerjown hat. Forlykje: ‘it monomane tinken, sûnder tsjinspul, sûnder dialooch, soe ta diaboalyske útkomsten forliede IK BIN DE KENING it net útsprekbere soe stâl krjje yn mânske dieden. (side 38) mei it bigjin fan haedstik 9: 'nou koe er him mei rjocht en reden kening neame. kening oer syn gemeentlike disipels.’ (side 41)

Ek fan dit haedstik 9 moat sein wurde dat der in stikje réaliteit yn tekene wurdt, dat it bêste mei it etiket suréëel oantsjut wurde kin.

Yn diel 3 fan dizze roman komme 3 haedstikken foar mei in auktoriael perspektyf: haedstik 11, 13 en 15.

Yn haedstik 11 fortelt in auktoriael forteller hoe't in spul skaek, dat spile wurdt yn in âlde weetmoune troch de swartspiler woun wurdt mei't hy syn opponint troch it loslitten fan eamelders alheal fan syn sûp en stút bringt. Ik sjoch net direkt in kausale relaesje tusken dit haedstik en de haedstikken fan dizze roman. Dat ymplisearret lykwols net dat, op groun fan dizze stelling ponearre wurde kinne soe dat dit haedstik dus gjin funksje ha soe. Dit haedstik wol, lykas alle haedstikken mei auktoriael perspektyf, dy't oant nou ta de revu pasearre binne en dy't allegearre in surréëel karakter hawwe, in stik maetskippijkrityk jaen: ‘ien kear yn 'e moanne fungearre de mole as roezentinte fan it libben. der waerden hege jildsommen ynsetten. soks koe men ek dwaen hwant allinne lju mei in jierlikse ynliz fan minimael twa en in heal tûzen mochten lid wurde.’ (side 51, kursivearringa.v.h.)

Ek yn haedstik 13 fungearret in auktoriael forteller. Ik ha al oanjown hoe't nei myn bitinken haedstik 13 past yn it ramt fan dizze roman.

Yn haedstik 15 fortelt in auktoriael forteller hoe't in âld man syn tiid yn dit libben úttsjinnet: ‘al jierren oan ien hie er syn pinsjoen nei't kroechje brocht. nei in pear dagen siet er dan ornaris fol drank en sûnder sinten, de lêste trije wiken fan 'e moanne libbe er fan ynsleine blomkoal, apenúten en healsearne ierappels (...) hy stiek de fûst omheech tsjin de tsjerketoer dert de tsjerke by weifallen wie. yn in lêste rouwe gjalp f re ge er syn hear om him to deadzjen.’ (side 71/73). Yn tsjinstelling ta de oare haedstikken mei auktoriael perspektyf wurdt hjir net in stik surréëele wurklikheit tekene. Hjir wurdt de lêzer konfrontearre mei in stikje romanwurklikheit dat sa út de deistige wurklikheit oernaem wêze kinne soe. Dit haedstik hat mei de oare haedstikken mei auktoriael perspektyf mien dat hjir in stik maetskippijkrityk jown wurdt dat tsjinje moat as eftergroun foar de relaesje dy't ûntstiet tusken Sanna en Marrit.

Yn diel 4 fan dizze roman komme 4 haedstikken foar mei in personael perspektyf (16 oant en mei 19), ien haedstik mei in auktoriael perspektyf: haedstik 20. Yn haedstik 16 wurdt de lêzer in stikje wurklikheit oanbean, sa't dat sjoen wurdt troch Sanna: in doarpsfeest yn optima forma, mei alle seksuele útspattingen, dy't dêrmei anneks wêze kinne.

Yn dit haedstik krijt de lêzer de mooglikheit in forbân to lizzen mei de haed-

[p. 186]

stikken 7 en 13: ‘doe't sanna syn ein deun njonken de grêft delsette, koe er net neilitte it barren fan dy nacht yn 'e grêft as in film foar syn eagen werom to heljen. twa ûre yn 'e nacht. in ôfgryslik leven hie him wekker makke. en luts him nei de grêft. en dêr hiene se stien. oan 'e skouders ta yn't wetter. (...) en oan 'e kânten stiene de froulju fremde meneuvels to meitsjen. de blauwe neonstrjittelampen biskynden de twa hollen krekt boppe it wetter,’ (side 78). Ik fiel der wol foar om to sizzen dat de surréëele wurklikheit, sa't dy yn haedstik 7 en 13 tekene is, yn dit haedstik syn fundearring kriget yn de réaliteit, sa't dy troch ien fan de haedpersoanen fan dizze roman bilibbe wurdt.

Yn haedstik 17 docht de personale forteller Marrit in flink stik maetskippijkrityk yn har forslach. Se bringt de lêzer op 'e hichte fan har fisy op de relaesje man-froumaetskippij. Dêrmei spilet se yn op de maetskippijkrityk dy't oant dit haedstik ta eins allinne troch in auktoriael forteller útsprutsen is. Yn dit haedstik dus, krekt lykas yn haedstik 16, in dúdlik forbân tusken de personale en de auktoriale forteller. Men soe sizze kinne dat de struktuer fan de roman hwat trochsichtiger wurdt.

Yn haedstik 18 fortelt in personael forteller - in gemeenteamtner - hoe't hy fan syn bazen boargemaster en wethâlders presiis to hearren kriget hwer't hy stiet. En dat is fier ûnder syn bazen. Men soe sizze kinne dat hjir in stikje kasuïstyk bidreaun wurdt. Hwat yn bygelyks haedstik 16 noch yn syn algemienheit sein waerd, net spesifisearre waerd, wurdt yn dit haedstik oan de hân fan in foarbyld illustrearre. Yn de plak fan dit stikje kasuïstyk hie in oare case-story krekt like goed op syn plak west Dochs is it net alheel tafallich dat krekt dizze case-story opnaem is. Hy slút nammentlik assoasiatyf oan by it foargeande haedstik.

Dêr lit Marrit witte dat ek de boargemaster net mei syn hannen fan har ôfbliuwe koe: ‘sels de boargemaster hie har oanrekke mei syn burokratyske eagen en hannen.’ (side 87) Yn dit haedstik wurdt de lêzer dúdlik makke dat de boargemaster yn haedstik 17 in geil burgermantsje dat syn hannen net thús hâlde kin in momint letter rjochterke spilet oer in man dy't hiërarchysk ûnder him stiet.

Yn haedstik 19 dogge Sanna en Marrit forslach fan har bisyk oan in krematorium. De wize hwerop't it krematorium biskreaun wurdt docht hwat surréëel oan. Men kin eins net forwachtsje dat op dit momint de krematoria wurkje sa't hjir biskreaun wurdt. It is eins ek foar it earst yn dizze roman dat de twa ‘réële’ haedpersoanen fan dizze roman in sa dúdlik net-wurklike situaesje tekenje. Men soe sizze kinne dat de twa streamen, hwerop't dizze roman driuwt yn dit haedstik dúdlik yn elkoar oergeane. Om it foar de foroaring ris Hegeliaensk to formulearjen: these en antithese komme hjir byelkoar ta in synthese. Yn dit haedstik wurdt, en dat is, sjoen hwat foarôfgie net sa bjusterbaerlik, wer tige dúdlik dat de maetskippij, fan de haedpersoanen fan dizze roman net op al to folle weardearring hoecht te rekkenjen: ‘ommers, elkenien gong ienris dea. dat lei wetmjittich fêst. soks soe net mei de komuktuer op en del gean (...) fabriken fol liken soene tsjinje as basisstof foar metaelyndustry.’ (side 98) 'yn 'e stêd sliepten de minsken, de rêst fan de dea kaem har togearre ai wer tomjitte. elke ljochtpeal like in reekpael foar baernende liken. ûnder it asfalt rounen iepen rioelen ynelkoar oer (side 99).

Yn haedstik 20 docht in auktoriael forteller der forslach fan hoe't in nije autodyk,

[p. 187]

mei alles derop en deroan der út sjocht. It byld dat oplutsen wurdt troch dizze forteller hat syn woartels yn de réaliteit, mar kin dochs net rëel neamd wurde, mei't de réaliteit noch net sa biroerd is as hjir sein wurdt. Men soe sizze kinne dat hjir wer in stikje kasuïstyk bidreaun wurdt. De lêzer wurdt konfrontearre mei de maetskippij sa't dy wurde kinne soe, en faeks ek wol wurdt as de minsken der net hwat oan dogge.

Yn haedstik 21 wurdt troch in auktoriael forteller wer in stikje kasuïstyk bidreaun. Yn geuren en kleuren wurdt forslach dien fan de wize hwerop't in man yn in restaurant syn krystmiel mient nuttigje to moatten. De lêzer wurdt hjir wer konfrontearre mei in útwaeks fan it systeem hweryn't wij libje moatte. It is nou ienris sa dat it yn dit systeem mooglik is dat de iene him folpropt en de oare forrekt fan 'e honger.

Yn haedstik 22 wurdt de lêzer troch de personale forteller Sanna konfrontearre mei in stikje suréële wurklikheit. Sanna fortelt hoe't hy middels de tillefoan kohabitearret. Alwer, ek hjir kriget de lêzer in priuwke fan de wurklikheit sa't dy wurde kin. Men soe sizze kinne dat de wurklikheit fan de haedpersoan(en) fan dizze roman hoe langer hoe mear gearfalt mei de wurklikheit - de surréële meast - sa't dy biskreaun waerd troch in auktoriael forteller.

Yn haedstik 23 fortelt in auktoriael forteller hoe't mechanysk en programmearre bern makke wurde. In stik surréële wurklikheit soe men sizze kinne, seker as dêrby bitocht wurdt dat men nou al sahwat bysteat is bern bûten de memmeskurte meitsje to litten. De lêzer wurdt konfrontearre mei in ûntminskelikte wrâld.

Yn haedstik 24 fortelt de personale forteller Marrit dat se net troch gean wol mei it libben sa't dat oant nou ta foar har forrint. Se tinkt deroer om mei Sanna hwat nijs to bigjinnen: ‘sij en sanna. of sanna en marrit, soe't sin ha? koe't de oplossing wêze? (...) in nije rol wachte.’ (side 124)

De forhâlding tusken Sanna en Marrit, dy't as in reade tried troch dizze roman rint, de forskillende fragminten, hwerút dizze roman bistiet by elkoar hâldt, sil yn haedstik 28 tige eksplisyt nei foaren komme, hwannear't Sanna en Marrit beide yn forset komme tsjin it systeem hweryn't se libje moatte.

Yn haedstik 25 wurdt de lêzer troch in auktoriael forteller wer konfrontearre mei in stikje surréële wurklikheit. Minsken binimme elkoar fan it libben wylst dat mondiael middels it medium tillefisy werjown wurdt. In stikje kasuïstyk, in fragmint fan in mooglike wurklikheit. In mooglike wurklikheit, dy't netiens sa fierôf hoecht to wêzen. Wy wurde op dit momint al konfrontearre mei alle mooglike dieden fan geweld fan groepen minsken tsjin oare groepen minsken. Mar is it oant nou ta noch sa dat wy dat forskriklik fine, al forflakket de ôfgriis by in oerdaed oan ympulsen, yn dit haedstik is dit elkoar ombringen fan minsken in bron fan fordivedaesje foar de taskôgers.

Yn haedstik 26 oant en mei haedstik 29 (it 6de en lêste diel fan dizze roman) treedt allinne noch mar in auktoriael forteller op. Dit hat fan gefolgen dat de lêzer de yndruk kriget dat him syn lektuer op in objektivere wize oanbean wurdt as hwannear't in personael forteller op 'e tekst is.

As dan ek noch frij dúdlik is dat yn dat lêste diel de twa streamen, hwerút dizze roman liket to bistean: de relaesje Sanna-Marrit oan 'e iene en de haedstikken, hweryn't in auktoriael forteller syn gal spuit oer de maetskippij oan 'e oare kant,

[p. 188]

yn elkoar gripe, hwerby't Sanna en Marrit harren letterlik kapot rinne op dy maetskippij, dan soe steld wurde kinne dat it perspektyf yn dizze roman mei in bulte oerliz keazen is.

Foar in werjefte fan de ynhâld fan dat lêste diel fan dizze roman forwiis ik de lêzer nei Trotwaer 1973-6 side 370 en 371.

Konklúzje

It is yn dit bisprek al earder oan 'e oarder steld: de roman ‘Forneukte Stêd’, dy't tige evenwichtich opboud is (sj. Trotwaer 1973-6 side 272), bistiet eins út twa forhaelstreamen. De koark hwerop't dizze roman driuwt - de metafoar sij my forjown - is it relaesjepatroan dat him ûntjowt tusken Sanna en Marrit. De twadde forhaelstream hwerút dizze roman bistiet is frijhwat fragmintarysk: it binne, troch in auktoriael forteller fortelde, surréalistyske case-stories. Dizze case-stories tsjinje as eftergroun foar in goed bigryp fan de relaesje, sa't dy him ûntjowt tusken Sanna en Marrit. Hoewol't de fragminten út de twadde stream sa út en troch ûnderling forwikselber binne, is dat foar de lêzer alheel net steurend. Troch it fragmintaryske fan binammen de haedstikken hweryn't in auktoriael forteller syn forslach docht, kriget de roman hwat boartliks oan 'e iene kant.

Oan 'e oare kant lykwols wurdt it de lêzer alteast dizze lezer - yn dizze roman net maklik makke. Krekt omt de roman him ôfspilet op de grins fan wurklikheit en krekt noch gjin wurklikheit wurde der oan it kritysk lêzen hege easken stelt.

Dat mei dan ek wol, liket my, by de by myn witten earste surréalistyske roman yn it Frysk.

simmer 1974.