Trotwaer. Jaargang 5

[p. 51]

Tichelwurk
De Fryske biweging: in kameleon

It jannewarisnûmer fan ‘De Stiennen Man’, it kaderblêd foar de fryske biweging, hat as thema meikrigen: it frysk-eigene. It sil it doel fan de redaksje wol west ha om mei dit themanûmer in diskusje oer it thema fan it frysk-eigene los to meitsjen.

Einliks is it in bytsje spitich dat sa'n diskusje krekt yn dit blêd foar de fryske biweging fierd wurdt, hwant soks ymplisearret minoftomear dat der fanútgien wurdt dat de striid foar it frysk-eigene de basis is foar it bistean fan de fryske biweging. Sjoch, en hjir bigjinne myn problemen. Der is de lêste jierren faeks hwat minder, mar nammersto mear in jier as 30 - 40 forlyn al fierstentofolle praet oer frysk-eigen, deutsch-eigen, flaemsk-eigen, folksfremd en al datsoarte forfelende bigripen. Ik hie it idee dat de fryske biweging sahwat oer ditsoarte gefoelens hinnegroeid wie. En dat is foar in part ek wol sa:

It bidoelde nûmer fan de Stiennen Man iepenet mei in soarte fan haedartikeltsje fan pyt jan sikkema dat wol sahwat werjowt hoe't de fryske biweging him fierder ûntjowe moatte sil, wol dy biweging net ûndergean yn ing- nationalistyske, lês: fascistoïde prytpraet.

Ik lit it haedartikeltsje fan pyt jan hjir folslein folgje: de ynhâld is wichtich genôch:

Frysk-eigené

Net to lûd sizze hear, hwant it is suver sneu, mar it Frysk-eigene bistiet net. It is gewoan optocht en útfoun om de aktive minsken yn Fryslân har úttjirgje to litten en de wiere problemen foar har biskûl to hâlden.

Der is hjir wol in gebiet dat ekonomysk ûtmolken wurdt troch greate konsurns en losse kapitalisten mei efter har in gnizend en salvjend rezjym Biesheuvel; der is hjir wol in lânskip, dat platasfaltearre wurdt om't de iene jildmakker de oare sa nedich gau birikke moat en dat forsmoarge wurdt om't it iene oerstallige nutteleaze produkt goed konkurrearje kinne moat tsjin it oare; der is hjir wol in omgongstael, dy't op alle mooglike manearen hindere en skoudere wurdt, wylst dyjingen dy't him brûke oan suptile soarten fan diskriminaesje bleatsteane, dêr't se har, krekt om't dy tael har fiertael is, net rjucht tsjin fordigenje kinne;

der binne dus wol genôch oanknopingspunten foar aksje tsjin de kapitalistyske ûnderdrukkers fan dizze krite, mar der is gjin tiid om jin blyn to stoarjen op in ‘Frysk-eigene’ dat der net is. Dat allinne mar in soarte ‘opium foar it Fryske folk’ is - at der oerholle fan in Frysk folk sprutsen wurde kin.

pyt jan

Dat der lykwols binnen de fryske biweging ek noch wol oars tocht wurdt oer dizenige bigripen as frysk-eigen docht bliken út in artikeltsje fan th. bakker. Dizze bakker bakt se wol tige brún. As hy bisiket in antwurd to jaen op de fraech nei hwat dan dat frysk-eigene wêze soe, makket hy der dit fan: Hwat dat is, dat

[p. 52]

wêzentlike fryske fan ús folk en yn ús persoanlik, is mei gjin wurden to sizzen, lit stean fan yn in definysje fêst to lizzen. By alle folkswêzen komt men op in djipsten foar in skeppingsmystearje to stean.’

Sjoch, as ik sokke wartael ûnder eagen krij ha ik oanstriid en praet nea wer in wurd Frysk en skriuw it al helendal net mear. Ik kin net bigripe dat in man as bakker safolle wurden smoarch makket oan eat hwat net yn wurden to sizzen is. It bilibjen fan it Frysk wêzen fan minsken as bakker bigjint op sa'n manear in forrekt protte to lykjen op in religy. Diskusje is dan fansels sinleas. Jo nimme oan hwat der sein wurdt of net. Gjin stjerlik minske dy't biwize kin hwa't gelyk hat.

Even letter wurdt de terminology fan bakker bipaeld om to grizen: ‘(...) Friezen meiinoar foarmje it fryske folk, it folksnasjonale Fryslân.’ Got, got, hwer ha ik ditsoarte dingen dochs earder lêzen. Bakker jowt ek in forklearring fan it bistean fan de Fryske tael. De muoite fan generaesjes taelkundigen is yn ien klap oerstallich wurden, nou witte wy hwer't it Frysk weikomt: ‘It ynwindich-subjektive folkswêzen fan de Friezen hat him nei bûten ta objektivearre yn hwat men neamt it folkseigene. De skoanderste objektivearring, it earst en meast folkseigene is it Frysk.’

Ik ha it idee dat de fryske biweging yn dizze twa stikken út de Stiennen Man wol sa ûngefear de twa útersten sjen lit fan de minsken dy't lid binne fan de biweging. Sa'n fryske biweging hat dan heel hwat fan bygelyks konfessionele partijen. Yn de konfessionele partijen bisykje minsken, dy't oer ien saek (har konfessy) gelyk tinke, oer alle oare saken, dy't yn it libben in rol spylje, ien mïening nei bûten to bringen. Dat slagget fansels net op in langen dûr. Ik ha sa'n idee dat itselde op in dûr ek jilde sil foar de fryske biweging. It is ûnsin om to foarûnderstellen dat alle Friezen, omt se tafallich in tal saken, dy't kulminearje yn it brûken fan de Fryske tael, mien ha, gelyk tinke soene oer bygelyks de ekonomyske machtsforhâldingen, dy't ús libben foar in great part bipale.

It soe dan miskien ek in goed ding wêze as de fryske biweging him ris útspruts oer ditsoarte saken.

Nou ha, sa kin ik my yntinke, nochal hwat minsken muoite mei in sa ambivalint ynstitút.

A. v. HIJUM