Trotwaer. Jaargang 3

[p. 2]

[p. 3]

A. van Hijum / Yn petear mei Mr. Dr. Klaas de Vries

Mr. Dr. Klaas de Vries, 54 jier, is wittenskiplik direkteur fan de Fryske Akademy en binammen om't er dy funksje hat, haw ik him frege om in fraechpetear. Yn 'e rin fan it petear lykwols hawwe ek nochal hwat oare saken oan 'e oarder west.

De Vries kaem op my oer as in earlike, opteine, gastfrije man; alhiel net it type fan de mandaryn, hoewol't men, as men heart hoefolle en hokker funksjes hy hat, ta de konklúzje komme moat dat hy yn en foar Fryslân in man fan gewicht is.

Kinne jo hwat fortelle oer jou libben?

De V.: Ik bin yn 1917 berne yn in kristlik ûnderwizersgesin. Heit hat haed west fan in trijetal kristlike skoallen, meastentiids yn Fryslân. Dochs waerd der by ús thús gjin Frysk praet, dat wie doe - ik praet nou oer de 20-er en 30-er jierren - noch gjin wenst yn soksoarte formiddens. Doe't heit haed fan in skoalle op 'e Hommerts waerd, krige ik hwat mear ynteresse by it Frysk. De Hommerts wie en is in lyts doarpke, en as jo kontakt ha woenen mei de ynwenners fan dat doarpke, moasten jo wol Frysk prate.

Yn 1936 helle ik de akte fan ûnderwizer to Snits. Tusken 1936 en 1942 wie ik foar it greatste part fan de tiid wurkleas; de minister fan ûnderwiis hie flak foardat ik myn akte helle, in oekaze útjown hweryn't sa ûngefear stie dat de minsken dy't yn en nei 1936 har akte hellen, net foar in baen yn 'e bineaming komme koenen ear't de minsken dy't foar 1936 har akte helle hienen, in baen krigen hienen. De tiid tusken 1936 en 1942 haw ik lykwols wol produktyf makke: ik ha doe de akte skiednis M.U. helle en boppedat steatseksamen gymnasium alpha ôflein. Fan september 1942 oant juny 1943 haw ik ûnderwizer west oan 'e mulo fan de kristlike skoallemienskip ‘De Klokkenberg’ yn Nijmegen. Ik krige dat baentsje om't ik in folslein foech hie foar skiednis en om't skiednis oan dy mulo it iennige fak wie, hwer't net in learaer mei in M.U.-akte foar wie. Dat tekenet de minne tiid wol. Ik moast by ‘De Klokkenberg’ wei, om't it bistjûr fan dizze âldste kristlike skoalle yn Nederlân

[p. 4]

problemen krige mei de Dútsers. Fan 1943 oant 1945 ha'k doe ûnderdûkt west. Yn 1944 rekke ik oansletten by de B.S. Nei de bifrijing yn 1945 bin ik, lykas safolle Friezen dy't yn 'e oarloch har aktyf forset ha tsjin de Dútsers, nei Nederlänsk Yndië gien om de Jappen der út to slaen, sa seach men dat doe. Yn 1948 kaem ik werom. Fan 1948 oant 1955 haw ik learaer skiednis west oan de kristlike kweekskoalle to Snits. Deselde skoalle der't ik de ûnderwizersakte helle ha. Tagelyk folge ik to Grins de rjochtenstúdzje. Yn 1952 haw ik cum laude doktorael dien. Yn 1955 bin ik, ek cum laude, promovearre op in stúdzje oer it strafprosesrjocht yn de Nederlânske stêdden boppe de greate rivieren, fóár de Bourgondyske tiid. Dus ek yn myn rjochtenstúdzje haw ik meast orientearre west op it skiedkundige aspekt.

Yn 1955 bin ik bineamd ta direkteur fan de kristlike kweekskoalle to Leiden. Ik bin dêr bleaun oant 1962. Doe bin ik oansteld oan de Fryske Akademy yn de funksje fan wittenskiplik haedmeiwurker foar de Fryske skiednis. Yn 1964 bin ik bineamd as wittenskiplik direkteur fan de Fryske Akademy. En dat bin ik nou noch.

Dêrneist haw ik fan 1956 oant 1970 oan de Vrije Leergangen to Amsterdam forboun west as dosint Midsieuske Skiednis. Dat wie fansels in parttime baen.

Jo lizze sa yn it petear nochal de klam op it predikaet kristlik. Hat dat predikaet foar jo as historikus ek ymplikaesjes?

De V.: Ik bin bliid dat jo hjir even op troch freegje. It kristlik leauwe hat yndie bipalend west foar myn libben en dus ek foar myn fisy op de skiednis. Jo soene sizze kinne dat myn fisy op de skiednis in theologyske is, sa't dat bigryp troch ûnder oaren Berkhof en Van Niftrik hantearre is. Jo moatte dat ûngefear sa sjen: Der binne yn it bigryp skiednis trije aspekten to ûnderskieden. Alderearst moat de historikus him dwaende hâlde mei boarne-ûndersiik, hy moat gewoan basisynformaesje ha ear't hy him dwaende hâlde kin mei skiedskriuwing. By dit boarneûndersiik kin der tusken de iene en de oare ûndersiker ek net folle forskil fan miening wêze. De feiten lizze der ommers.

Jo kinne wol gelyk ha, mar ek de kar fan de boarnen ymplisearret al in sekere seleksje

De V.: Dat jow ik jo ta. Nei it boarneûndersiik komt de skiedskriuwing. En dan wurdt it in stik yngewikkelder. Hwant kin men sizze dat boarneûndersiker frij objektyf wurkje kin, de skiedskriuwer makket altyd, of sahwat altyd, in seleksje út de gegevens dy't hy ta syn foldwaen hat. Hjir kinne dan ek fundamentele punten fan forskil lizze tusken de iene historikus en de oare. Nei dit twadde aspekt, de skiedskriuwing, komt de fraech hwat men der mei docht. En krekt by dit tredde aspekt komt de theologyske fisy foar it fuotljocht. Neffens my is nammentlik de hiele skiednis in spegel fan it lijen en de oerwinning fan Kristus. De godstsjinstoarlogen en de konkurrinsje tusken it Kristendom en de oare wrâldgodstsjinsten moatte dan sjoen wurde as in

[p. 5]

ôfspegeling fan it lijen fan Kristus; sinding, missy en evangelisaesje as in ôfspegeling fan de oerwinning fan Kristus.

Om werom to kommen op jou taek as wittenskiplik direkteur fan de Fryske Akademy, hwat moatte jo nou presiis dwaen?

De V.: Ien fan de wichtichste taken fan de Akademy is publisearjen, is 't net sa? Ik bin forantwurdlik foar it wittenskiplik peil fan de útjeften fan de Akademy. Keimpe Sikkema, de saeklik direkteur, moat bisjen oft it foar de Akademy, saeklik sjoen, mooglik is ta publikaesje to kommen. Ik jow dus in adfys oer al of net publikabel wêzen oan it Deistich Bistjûr.

Nim t it Deistich Bistjûr sa'n adfys fan jo altyd oer?

De V.: Ik ha 't, leau ik, noch net meimakke dat it Deistich Bistjûr tsjin myn adfys yngie, mar dêr wurde wol krityske fragen steld. As der in manuskript oan 'e oarder is op taelkundich mêd, giet dat nei in man as Dr. Poortinga; en jo bigripe wol, it adfys fan Poortinga nim ik dan oer. Ik nim skiednis foar myn rekken, koördinearje fierder en dat hat yn de 7 jier dat ik dit nou doch noch nea ta forskil fan miening laet.

Men kriget as bûtensteander wolris de yndruk dat de Akademy it feit fan de publikaesje faek wichtiger fynt as it nivo. It liket oft de kwaliteit wike moat foar de kwantiteit.

De V.: Akkoart, mar jo moatte sjen nei it doel hwer't de Akademy foar oprjochte is. De Akademy is in produkt fan de Fryske Biweging. It hat fan it bigjin ôf it doel west dat de Akademy net de wittenskip bioefenje soe mei it idé fan l'art pour l'art, mar foar de ûntjowing fan de Fryske kultuer. Dus folskaerdige publikaesjes gean wy net út 'e wei en dêrfoar moat de stêf fan de Akademy in great part fan har tiid oer ha.

Is it foar in man mei in wittenskiplike oplieding en ynteresse net muoilik om in great part fan syn tiid to jaen oan ditsoarte wurk?

De V.: Né. It is miskien oan de iene kant wol hwat ûntankber wurk, mar oan de oare kant kin op dizze wize in stik idealisme yn 'e praktyk brocht wurde. Wy kinne meihelpe oan de ûntjowing fan de Fryske kultuer.

Hoe leit de forhâlding Fryske Akademy - it Fryske folk? Binne dêr gegevens oer biskikber?

De V.: As jo mei dizze fraech bidoele oft wy wolris in enkête ynsteld ha mei it doel to witten to kommen of ús wurk by it folk libbet, moat ik in ûntkennend antwurd jaen. Wol binne der foarbylden oan to wizen dy't de yndruk jowe dat ús wurk wol oanslacht by it folk. Ien sa'n foarbyld is it boek oer de skiednis fan Suwâld. Dit boek fan 200 siden is skreaun troch in Grinzer

[p. 6]

dûmny dy't in jiermannich yn Suwâld stien hat. It waerd de bifolking oanbean yn in tsjerke en noch dyselde jouns wie it sahwat útforkocht. De oplaech wie 500 eksimplaren. Dit biwiist fansels neat oer de forhâlding Fryske bifolking - Fryske Akademy, mar it jowt wol in oanwizing.

In forwyt oan de Akademy dat men faek heart, is, dat de Akademy tofolle histoarysk orientearre is.

De V.: Dêr bin ik it net mei iens. Wy hawwe byg. in Bistjûrskundige Wurkgroep en in Sosiael Wittenskiplike Kommisje. Beide binne rjochte op it nou en op de takomst. En boppedat, as men biswieren hat, kin men him opponearje.

Dat blykt yn de praktyk nochal muoilik to wêzen.

De V.: Dochs kin dat altyd, al soe men de saek earst mar ris oansnije by it wurkforbân of de wurkgroep hwer't men biswieren tsjin hat. De filosofy fan de Akademy hwat wurkgroepen en wurkforbannen oanbilanget is de lêste tiid hwat oan it foroarjen. Jo witte dat, oant foar in pear jier, de klam lei op de wurkforbannen. Mar de wurkforbannen rinne, hwat it tal leden oanbilanget, hwat tobek. De Akademy fielt der in bulte foar om de klam mear to lizzen op de wurkgroepen, hweryn't dan foaral spesialisten sitte moatte. Dy wurkgroepen ha op de wurkforbannen ûnder oaren foar dat elk wurket, en der net in tal net-produktive taharkers by sitte.

Hoe is de relaesje Ynter-Universitaire Stúdzjeried Frysk - Fryske Akademy? De V.: Dy forhâlding is in bytsje dizenich, mar jo witte, wy ha in waernimmer by de Y.S.F. Wy binne wol gjin universiteit en de Y.S.F. is, sa't de namme al seit, yn 't foarste plak ornearre foar de Fryske ynstituten oan de universiteiten, mar wy moatte net formalistysk wêze. Dat de Y.S.F. net de brede basis krigen hat dy't yn 1969 foar eagen stie, hat him yn elk gefal net oan my lein. As foarsitter fan de Underwiisrie ha ik myn uterste bêst dien in brêge to slaen tusken de dosinten Frysk oan de universiteiten yn Nederlân. Mar jo witte, de Y.S.F. bistiet nou yn feite út de dosinten Frysk fan de V.U. en har studinten en út studinten oan de oare universiteiten. Ik stean posityf foar de Y.S.F. oer, ek as Akademyman, al bislist yn lêste ynstânsje fansels it Akademybistjûr. Der ha yn 'e bigjinfase fan de Y.S.F. wol hwat swierrichheden west tusken de Akademy en de Y.S.F., mar dat is útpraet en ik tocht dat de forhâlding nou goed to neamen wie. Mar ek ús relaesje mei bygelyks de heechleararen Buma, Galama en Miedema is sûnder mear goed to neamen.

Hoe is de forhâlding Fryske Akademy - Stifting Ubbo Emmius?

De V.: Us útgongspunt hat west dat wy as Noardlike Leargongen, dy't útgeane fan de Fryske Akademy, in oanpart klaimden yn de nije learareoplieding yn it Noarden. De Ryksuniversiteit fan Grins en de Fryske Akademy

[p. 7]

ha togearre forantwurdlikheit foar de Stifting Ubbo Emmius.

Hwat fine jo fan de struktuer fan Ubbo Emmius?

De V.: Doe't de statuten fan de stifting Ubbo Emmius opsteld waerden, wiene der noch dosinten, noch studinten. Wy koene dus net freegje hwat sy woene. Wol ha wy yn dy statuten mooglikheden ynboud. En as ik dan nou lês dat studinten oan dat nije ynstitút wegerje bistjûrlik mei to dwaen, bigryp ik dat net sa goed. Yn sa'n situaesje moet men sa gau mooglijk bisiikje mei to dwaen en boppedat de Grinzer studinten ha fortsjinwurdige west yn de gearkomsten ek foardat de statuten klear wiene en dy studinten steane net bikend as maklik yn dit stik fan saken. Wolle de studinten fan Ubbo Emmius hwat foroarje, dan moatte se meidwaen en fanút de bisteande situaesje bisiikje de saken to foroarjen.

Hwat fine jo fan de ynhâldlike kant fan de nije learareoplieding?

De V.: Ik ha krityk op de nije learareoplieding yn syn algemienheit. De kommisje-Drewes (Kommisje Oplieding Leraren = Kol) hat in skema opset foar de nije learareoplieding dy't der, yn it kader fan de Mammoethwet, komme moast. Der soene leraren komme moatte yn trije graden = trije soarten foech: earste graed, twadde graed en tredde graed. De eksperiminten binne op in tige swakke en panikerige wize opset. De Kol hat yn 1969 halje-trawalje - dêr binne se min ofte mear ta twongen troch minister Veringa, ek ûnder parlemintaire druk en ik haw as Earste Keamerlid dêr it ien en oar oan bydrage kind omdat ik nou ienkear tafallich yn dizze saken siet - programmakommisjes insteld. Veringa hat oktober 1970 sein dat de útwurke programma's fan dizze kommisjes by de printer leinen en dus meikoarten to forwachtsjen wiene, mar nou, in jier letter, is der noch net ien fan dizze programma's forskynd. Mei oare wurden, de ynstellingen dy't mominteel eksperimintearje, ynklusyf Ubbo Emmius, eksperimintearje yn it ‘luchtledige’. Sommige programmakommisjes ha miskien in stinsel útjown hwer't sa'n bytsje yn stiet hwat se útdoktere ha, mar ik wit dat der ek kommisjes binne dy't noch net iens sa'n stinsel klear ha. De kommisje Natuerkunde bygelyks is noch mar amper oan it wurk. En dochs eksperimintearje se, mar dan siz ik hwermei? Dit is gjin krityk op de eksperimintearjende ynstituten, mar op de oerheit. De oerheit, dy't útein set is mei in eksperimintewetsje, dy - mei 'k it sa sizze - ‘rotzooit maar wat an’.

Boppedat is der noch it probleem fan de pedagogysk-didaktyske foarming. Oarspronklik wie men fan miening dat dy pedagogysk-didaktyske foarming pleats ha moatte soe nei de stúdzje, sadat de stúdzje foar de tredde graedsakte trije jier duorje soe mei dêr efteroan noch in jier pedagogysk-didaktyske foarming, hwertroch't de totale oplieding foar de tredde graedsakte op fjouwer jier komme soe. Nou lykwols is men frij algemien fan bitinken dat dy pedagogysk-didaktyske foarming pleats ha moat únder de stúdzje. Dus ek hjir

[p. 8]

is men oan it eksperimintearjen wylst men noch net wit hwer't men op oan wol. Neist de Kol, hwer't men dwaende is mei de oplieding fan de leararen foar it A(lgemeen) V(oortgezet) O(nderwijs) spilet dan ek noch de Kolbo (Kommisje oplieding leararen biropsûnderwiis) in rol. It doel is dat ek yn de persoan fan de dosint in yntegraesje ta stân komt tusken de A.V.O.-fakken en ‘technyske’ fakken. Mar ek hjir itselde forhael. Men wit net hoe't dy yntegraesje realisearre wurde moat en der wurdt dus eksperimintearre yn it ‘luchtledige’.

Jo binne sûnt 1968 senator foar de C.H.U. Hwat is it gebiet hwer't jo yn de Earste Keamer mei dwaende binne?

De V.: Ik doch yn de Earste Keamer trije dingen. Yn 't foarste plak falt ûnder myn wurkterrein alle ûnderwiis fan beukerûnderwiis oant V.W.O. It wittenskiplik ûnderwiis is foar Prof. Van Hulst, ús fraksjefoarsitter. Fierders haw ik to krijen mei Kultuer en Rekreaesje en yn it tredde plak Definsje. Nou sille jo sizze: Hwat moat De Vries nou dwaen by Definsje? Mar dêr is wol in reden foar. Neidat ik út Yndië weikaem, bin ik reserve-ofsier wurden en dat bin 'k nou noch, nammentlik reserve-luitenant-kolonel by de militaire juridyske tsjinst.

Jo ha it nou oer funksjes dy't jo ha neist jou baen as wittenskiplik direkteur fan de Fryske Akademy. Hokker funksjes ha jo noch neist it senatorskip foar de C.H.U.?

De V.: Ik bin foarsitter fan de Provinsiale Underwiisrie en sit yn it moderamen fan de kommisje Wittenskiplik Underwiis yn Fryslân mei deputearre Van der Mark dy't foarsitter is en boargemaster Brandsma fan Ljouwert. Dizze kommisje ûnderhâldt it kontakt mei de Ryksuniversiteit yn Grins en is dwaende mei in ûndersiik nei de mooglikheden fan in universitaire fêstiging yn Fryslân.

Dêrneist bin ik foarsitter fan it Christelijk Pedagogisch Studiecentrum yn Hoevelaken. Dit ynstitút is dwaende mei de bigelieding fan de ûnderwiisfornijing yn it kristlik ûnderwiis. It sintrum hat sa'n 60 fêste meiwurkers yn tsjinst.

Fierders bin 'k er wol in bytsje wiis mei dat ik foarsitter bin fan de ûnderwiiskommisje fan de Nederlandse Zendingsraad, in oerkoepeljend orgaen fan sahwat alle protestants-kristlike tsjerken yn Nederlân. Ik bin dêrom wiis mei dizze funksje om't ik hjiryn tsjûgje kin fan myn fisy op de sinding as teken fan d oerwinning fan Kristus.

Sa't jo sjen kinne, ha sahwat al myn funksjes op de ien of oare wize forbân mei it ûnderwiis en yn dy funksjes bin ik dan ek foar in great part mei deselde matearje dwaende.

Ik forgeat hast noch to sizzen dat ik ek foarsitter bin fan de Yntertsjerklike Kommisje foar de Nije Fryske Bibeloersetting en fan it bistjûr fan de Kristlike Pedagogyske Akademy to Ljouwert.

[p. 9]

Binne jo op de ien of oare wize forboun mei it bidriuwslibben?

De V.: Mei it bidriuwslibben haw ik gjin forbiningen.

Hwat fine jo fan in Udink, dy't, as ‘hippie’ formomd, him mei de freule nestelet by it monumint op de Dam?

De V.: Ik leau net dat it goed wie. Men giet lykwols as team de forkiezingen yn en dan kin it wolris barre dat der yn 'e rin fan sa'n forkiezingskampagne dingen dien wurde op in wize dy't net jou wize is. Ik bin in tsjinstanner fan polarisaesje, sawol yn as bûten de politike partijen en dat is miskien ek wol de reden, hwerom't ik lid bin fan de C.H.U. Wy, as C.H.U-ers witte it allegearre net sa goed. Ik bin tsjin polarisaesje om't ik fyn dat wy sykje moatte net nei de dingen hweryn't wy it ûniens binne, mar hweryn't wy it iens binne. Idealiter is de C.H.U. de minst politike fan alle politike partijen. Dat hat fan gefolgen dat it miskien in kompromispartij is en dat is foar my in positive kwalifikaesje.

De Uny makket net de yndruk slim progressyf to wêzen

De V.: De H yn C.H.U. moat net sjoen wurde as traditioneel/konservatyf. It echte hystoryske tinken is altyd relatifearjend, kritysk, lit him net meinimme troch de leuzen en de -ismen fan de dei. Skiednis is per definysje ûntjowing.

It feit dat jo kristen binne, liket op jo en jou libben in greate ynfloed to hawwen.

De V.: Ja, dat is foar my fan trochslachjaend bilang. Ik fyn dat ik dat sjen litte moat; it is in bibelske eask: Jimme sille Myn tsjûgen wêze.