Trotwaer. Jaargang 1

[p. 197]

[Nummer 6]

Kriteria fan it doarp / Geart van der Zwaag

(‘Zie, hoe alles hier verandert, en verlang er ook nog naar’. Fragmint fan in tsjerkliet, fan mij biwurke. G.v.d.Z.)

‘Flauwe kul en gjin ein’, it artikel fan Tjitte Piebenga yn it maertnûmer fan ‘trotwaer’, liket in geskikt hânsel om op eigen manneboet in nûmerke mei to findelswaeijen. Op eigen manneboet, hwant de redaksje fan ‘trotwaer’ fielt neat foar in útdruklik literair program. Sa reitsje ik fuort ien fan Piebenga syn wichtichste wraekpunten: de redaksje hie mei in program komme moatten, foaral nei ‘de Tsjerne’. De kwestje fan de fatsoensnoarm yn 'e literatuer hie oan 'e oarder komme moatten.

It blykt dat Piebenga de teksten hwer de redaksjeleden har yn it lêste Tsjernenûmer mei presintearren opfette hat as programs. Dêr mjit er se alteast oan ôf. ‘It fiifde tsjil’ fan Bauke de Jong is foar Piebenga sa ‘it iennichste program, dat én programmatysk én earlik wie’. Piebenga nochris: ‘Hjir hat men hâldfêst, in útgongspunt’.

Nou wiene dizze teksten wol net bidoeld as privéprograms, mar hawar, as Piebenga der by ‘it fiifde tsjil’ dochs soks oan hawn hat, dan is dat moai mei. Gjin program dus, of it moat al wêze hwat de útjower der - yn oerliz mei de redaksje - yn it folder fan makke hat: mear krityk, mear polemyk, mear polityk, signalearje, ynspirearje, aktivearje, provosearje. Dat klinkt tominsten moai genôch.

Yn Piebenga syn stik kriget it punt fan de fatsoensnoarm yn 'e literatuer frijhwat klam. It artikel fan Trinus Riemersma tsjin Bauke de Jong yn it jannewarisnûmer fan ‘trotwaer’ is dêr rjochtstreekse oanlieding ta, de âlde ‘asyl/tsjerne/quatrebras’-kwestje eftergroun.

Hwat kinne wy mei it bigryp ‘fatsoensnoarm’ útrjochtsje? Hwat is ‘fatsoen’ yn 'e skriuwerij? En ‘de skriuwerij’ (term is fan Piebenga), hwat hâldt dy feitliken yn? Ik jow hwat sitewaesjes wer, hwer't sawol de bidoelde noarm as ‘literatuer’ in rol yn spilet. De modellen binne ideael-tipen, passe dus net op in bipaelde praktyske sitewaesje. Se wize op de tastân fan de skriuwerij yn fryslân mei bitrekking ta

[p. 198]

de troch Piebenga oanroerde problematyk. En út myn gesichtshoek wei dan altiten.

De noarm fan ‘it streekje’ yn fjouwer toanielen

de dochter fan doede en rinskje, troud en mem fan in pear fleurige snottebongeltsjes fan bern, sit gauris - en noch wol by de finsters - romans to lêzen / yn hûs is it neat to skjin / de bern bin soun, de man is tofreden en op swaen noch altyt foreale

it streekje nimt it net, hat eigen noarm: lêzen is tiidforgriemen, mei in modifikaesje fan: de húshâlding giet foar / nijsgjirrige stof foar dialooch tusken buorfrou y. en ú. / swaen wurdt der net rjochtstreeks oer oansprutsen - dat docht men net -, mar mem / hwat bihindich, mar namste dúdliker

rinskje set har dochter ûnder druk / kriget spul mei man en dochter / swaen hat tofolle fan de bûtewrâld opstutsen om har to foegjen nei de stelde noarm / giet har eigen wei

har man: wat wille dy klieren / swaen forfart mei de húshâlding nei stêd

De bibel rjochtsnoer foar al it minsklik hanneljen
(fjouwer toanielen)

in skriuwer wrakselet mei problemen fan dea, honger en diskriminaesje / hy biskriuwt net allinne, mar skriuwt en skreaut / petear mei freon

it boek is út / dûmny praet der oer yn de tsjerkeriedsgearkomste / lêst sels gjin frysk / is der troch in kollega

[p. 199]

opmerksum op makke / ds seit de skrift is tûts foar al it skreaune / wy moatte hearrich wêze / gesach is út god / yn tankgebet: o god lit ús sûndich bliuwe wolle

it kalvinistyske doarp skrillet op /:freeslik, godslesterik, de antikrist /:to wapen / koarte petearfragminten mei biwegende minsken tsjutte oan hoe't it sosiael systeem wurket

de skriuwer mei syn gesin yn it sosiael isolemint / suïside fan de skriuwer

De noarm is der mar bliuwt bidutsen yn fjouwer toanielen

foar in dichter binne skutwurden synjalen út in isolearre gefoelswrâld / mooglik gefolch fan hinder yn 'e seksuéle ûntwikkeling / mooglik gefolch fan net yntegrearre seksualiteit yn gesin en omjowing / hy skriuwt syn fers ‘tusken kul en kut’ / lêst it foar yn freonerounte

master lêst it / kart it ôf om de skutwurden / hat de bern krekt it fytshok reinigje litten / strange straffen yn útsicht steld by residive / praet der oer mei de frou / it oardiel bliuwt yn 'e hûs / net oer prate / master hat byfunksje

master is foarsitter fan beheerscommissie fonds culturele doeleinden / dêr hat de dichter krekt in oanfraech lizzen foar help by de finansiering fan in bundelútjefte / de gearkomste fan de kommisje / stânpunten: genitalia meije net letterlik biskreaun wurde / binne hillige dingen / ûnbiskaefde tael net akseptabel / de rommere opfettingen binne yn 'e minderheit

master tsjin de dichter troch de telefoan: de motivearringen fan de bislissingen wurde net bikend makke / de dichter skriuwt in nij gedicht

[p. 200]

Antisipaesje op amen / De mythe oantaeste (trije toanielen)

in skriuwster fan koarte forhalen ûnderfynt in protte wurdearring by de âlderein: byldzjend proaza, geve tael, net forsmoarge fan moadeforskynsels: komt net oan god en de famkes / takenning prizen / foaroanman boekeklup hâldt fyftichste ynlieding op gearkomste fan christenvrouwen oer wurk fan de skriuwster / út diskusje komme noarmen en wearden nei foaren

foar in literair kritikus hat it wurk slimme tokoarten / hy ken it praet oer de forhalen fan dieuke, dat er gedweil neamt / yn somlike famyljes op it doarp wurdt ynsest pleegd, seit er, en: de skriuwster wurdt fan forskillende lju op in fize manier dekt / de forhalen lykje him it bisprekken minder wurdich dan it formidden hwer't de skriuwster har yn deljown hat / de kritikus sprekt de tekst yn foar in literair radioprogram / wurdt foar útstjûring wegere / petear tusken kritikus en programmalieder oer literaire krityk / lieder: jo moatte jo by it wurk sels hâlde / kritikus: sok wurk is de delslach fan in biskate ynhâldlike kommunikaesje, dy't mei literatuer neat mear to meitsjen hat: taest ik it wurk oan, dan docht de rounte fan de skriuwster der noch in skepke boppeop, sa wurket it systeem, hwat nou allinne noch helpt is: de mythe sels oantaeste, de fuotstikken omfier reagje / lieding bliuwt by it bislút en motivearret: wy hawwe mei ús harkers rekken to hâlden / dêr ha jo it, ropt de kritikus, dêr komt it ek fan dat jim programs sa earmbloedich binne / lieding: wy wurde swier subsidiéarre, kinne mar net ús gong gean

de krityk wurdt troch in forsin dochs útstjûrd / direksje yn panyk / hiele joun telefoan / oan 'e iene kant: ekskuses meitsje / ûngelokkich foarfal / sil it ûndersykje / draecht gjin forantwurdelikheit foar de ynhâld / oan 'e

[p. 201]

oare kant: plúmkes ynkassearje / freonen, kollega's en oaren / ja, skerp nou / wie sa net earlik de bidoeling / hwat út 'e hân roun / moat it mei it bistjûr forprate / och witst wol, fryslân hé / dûbele loyaliteit goed útkomme litte / de kritikus skillet / tank foar de útstjûring / direkteur: niks to tankjen / leit hoarn op

Net deadwaen, poathâlde (twa toanielen)

skriuwers en dichters sette har yn om in kattepleach toboppe to kommen / fange, slachtsje, strûpe / út de opbringst fan de feltsjes wurde har útjeften bikostige / ien skriuwer is bihalven fan de skriuwersrounte ek lid fan de dierebiskerming / sjocht foar de moard elk bist djip yn 'e eagen / hâldt yntelligint bitooch mei gâns sitaten / sprekt de katten en de boarren treastgjend ta / relativearret har dea / by it strûpen biheint er him ta poathâlden en it roppen fan: o dy poes, o dy poes

wer in slachtfeest / de literatoaren wolle yn de taken roelearje / relativist wurdt ferge op de died fan it deadzjen / protestearret / seit: der sille altyt katten yn libben bliuwe, dy moat ik ek by de poat ha / yn uterst forwar wiist er op syn eachkwael: sjocht it net mear / yndied: man is slim skilich / sjocht mei ien each nei it slachtsjen en mei it oare it finster út / mei ek net mear poathâlde / set ôf / wer in kat út de tiid, in boarre

De modellen sprekke foar harsels, binne bidoeld as bijdrage ta in fiedere diskusje.

Werom nei ‘Flauwe kul en gjin ein’. Tjitte Piebenga moat in antwurd ha op syn ynboude fraech: hwat is it program fan ‘trotwaer’?

-	Ik gean hinne en meitsje gewoan eksplisyt hwat fiif / seis nûmers ús fandatoangeande sjen litten ha. Yn hoefier't dêr mei bitrekking ta ‘de Tsjerne’ foroaringen yn sitte, lit ik oan Piebenga oer to bioardieljen.
-	De redaksje is forantwurdlik, net de útjower. Sensuer kin net bistean.

[p. 202]

	Tweintichjierrich redakteurskip yn kontinuíteit kin net bistean. De ‘trotwaer’-redakteuren geane tydlings wer ôf. Foroaringen kinne sa folge en bifoardere wurde. Yn ‘trotwaer’ is plak foar fûle krityk en polemyk. De skriuwers binne yn 'e earste pleats forantwurdlik, prinsipiéel frij to skriuwen hwat hja wolle.
-	Opiny-foarming.
-	Literatuer is net allinne nivo, mar ek delslach fan kommunikaesje.
-	Ek de artistike kommunikaesje kriget yn ‘trotwaer’ syn plak.
-	‘Trotwaer’ set net tsjin heuch en meuch oarstalich wurk oer yn it frysk. Fortalingen moatte direkt funksioneel wêze.