Trotwaer. Jaargang 1

[p. 166]

Leo Popma / Richard mei de doaze

- Hea jonge..., komst noch, wy gean fuort, bliksem.

Mei't er wer roppen hearde, wist Richard dat de saek forlern wie. Hy moast hurd nou, oars soene se sûnder him fuortride.

It grint fan it plat dak krieze ûnder syn skuon; oan 'e daksrânne hingjend taestte er mei syn fuotten om hâld yn it kezyn fan it w.c.-rút, mei in sprong stied er op 'e groun.

Even waerd it him swart foar de eagen troch de skok dêr't er mei delkommen wie. Unwennich seach er nochris om him hinne.

It wie mar better dat er meigie. Hwat moast er hjir langer? It tún, it berchplak, it hûs, alles om him hinne wie him fijannich. Hol en driigjend stoarren hja him oan, nou't alle biwende dingen der út weihelle wiene. As hied er hjir nea wenne, sa frjemd kaem it him allegearre oan.

Nochris wer seach er omheech nei it plat, nei it douwehok, it iennichste dat hja achterlieten.

Dat hoegde net mei, hiene se sein, dêrjinsen bouwe wy wol in nij foar dy, wy sille wol sjen.

Hoe is it mooglik, tocht er, hoelang ha wy hjir wol net wenne? Ik kom hjir noait wer werom.

Der hong in rook fan âlde fodden, forrot hout, stof, hy wist net krekt fan hwat, dy't út it lege hûs like to kommen en dy't er dêr earder nea rûkt hie.

Hy huvere by it sjen fan de lege keamers, de keale muorren en de neakene flier, dêr't in pear forgiele kranten op achterbleaun wiene. Yn it rút fan de achterkeamer seach er himsels stean, de fuotten yn it gers fan de bleek, mar syn holle hong midden yn de leechte fan it hûs, tusken de raffels fan it behang en it swarte útlekke skoarstiengat.

Hy koe it him net bigripe. Alles wie forlitten. Hy hearde hjir net mear.

[p. 167]

- Komst nou..., ûngelok?,... en gau hwat.

Richard skrille op út syn prakkesaesjes. Dwers troch de lege keamers hinne seach er foar hûs de man stean to roppen en to swaeijen dat er avensearje moast.

De doaze, hy moast de doaze noch ha.

Hastich pakte er it ding fan de groun op en klampte it ûnder de earm yn syn side. Doe draefde er om it hûs hinne nei de strjitte.

Stil siet er yn it hoekje fan de kabine, njonken de twa mannen dy't de hiele dei dwaende west hiene mei it ynladen fan it húsrie.

De motor raesde en knarste. By elke forsnelling fielde Richard de skok yn syn yngewant en tocht er dat er spuije moast.

Se rieden de strjitte út, it stedtsje troch. Yn it sydrút seach er it oan him foarby gean, en hy bigriep net, hoe't er eartiids greatsk oan syn maten forteld hie dat hja forhúzje soene.

- Nei Farnekum, haha, nei it gesticht, jonges, nei de gekken.

Hy seach se wer stean, yn keppeltsjes op it skoalplein, of op it fuotbalfjild, mûskopjend en yn syn rjochting gnizend, doe't se fan thús ienkear fan it gesticht en de gekken ôfwisten.

Hwannear giest nei it gesticht, Richard? Witte jim it al, Richard giet nei Farnekum.

Gjinien dy't him sjen liet, nou't er fuortried mei de forhúswein.

Soms seach er noch in âlderen-ien yn 'e doar, dy't er wol koe of dêr't er de skelnamme fan wist.

Yn syn hoeke doek er wei, dat se him net sjen soene.

Fan alles wist er de namme, mar it wie as stie er bûten de geheimen dy't er dêr earder fan kend hie; it hûs fan Sietse Singer, de naeimasineman, de Pilekaen, dêr't dronkene Wiggel wenne, it túnhúske, dêrre, fan Hazevoet, en it hôf dêr't er wol mei Georg fan de dokter boarte hie.

Doe't de rige huzen ôfbriek en se de joun ynrieden dy't lange, wylde skaden oer it lân wurp, wist Richard net oft er bliid of tryst wêze moast. Noch djipper kroep er wei yn 'e learene kêssens fan de bank. Se soene him net mear narje kinne, it wie langer dien mei it ivige freegjen hwannear't er nou einlings fuort soe.

Hwat foel it ljocht akelich oer it lân. Yn 'e fierte tekenen de tuorren en doarpen har swart en skerp ôf tsjin de reade himel. In kâlde wyn striek it gers, safier't er sjen koe, plat tsjin de groun, en kleurde it donker as hie it fjûr, dat aloan mear yn 'e fierte weiwaerd, it foargoed forskroeid.

Hy helle de margerinedoaze, dy't er op 'e knibbels hold, noch hwat

[p. 168]

oan. Mei beide earms klampte er 'm tsjin syn liif. Syn fingers heakken yn 'e luchtgatten dy't oan wjerskanten yn it karton útsneid wiene, as wied er bang dat er 'm ôfnommen wurde soe.

De lucht fan douwestront kaem him troch it lid tomjitte, en ynienen wist hy dat er út 'e wein springe woe en weromgean, alhoe allinne er wêze soe yn it lege hûs en de strjitte dêr't hja him net mear hiem wêze litte soene.

- Hwat hast dêr yn, jong?

Richard skrille op fan it rauwe lûd njonken him. Twa pear eagen seagen him ûnforskillich oan.

Hwer hiene se it oer? Hwat woene hja fan him? Wiene se noch lilk omt er har salang wachtsje litten hie?

Hy lake mar hwat en skoude ûnwennich op syn plak hinne en wer.

- Hwat sit der yn dy doaze?, frege de man, dy't flak neist him siet, wer.

- Neat, stammere er, neat.

Hy fielde de skerpe hoeken fan de doaze yn syn bleate earms snijen, syn fingers diene him sear fan de krampeftige greep yn 'e luchtgatten, dy't er amperoan birikke koe.

Hy makke him sa lyts as er koe; se moasten him net mear sjen kinne, him neat mear freegje.

- Wolst nei hûs?, frege de man achter it stjûr.

Richard knikte.

- Noch in ûre, dan bin wy dêr wol, sei de oare. Mar dan moast ek sizze hwat der yn dy doaze sit.

- Neat, der sit neat yn, dat ha'k al sein.

- Hwerom nimst 'm dan nei? Witst wol, dat wy dat einliks net ha wolle, in lege doaze yn ús frachtwein, en noch wol yn 'e kabine? Witst dat wol? En hy stjonkt noch aerdich nei stront ek. Hoe krigest it yn 'e holle? Dat lit ús mar wachtsje en roppe, en dan doarst sûnder to freegjen samar in doaze yn ús skoandere wein mei to nimmen. Dat liket nearne nei. Dat ha se dy thús ek net leard.

En datst ús foarlige wolst oer dy doaze, dat kin der fansels hielendal net by troch.

Hwat seisto, Bul, sille wy him kieze litte, óf ús sjen litte hwat der yn sit, óf wy sette him mei doaze en al oan 'e dyk?

De man achter it stjûr seach even fansiden syn kant op en doe wer foar him út.

- Hâld nou mar op, ju, moanne er syn maet.

Mar de oare gie troch. Richard seach hoe't er it kin nei foaren stiek

[p. 169]

en in strang, potsierlik gesicht loek, en warskôgjend de finger opstiek.

- Né, mynhear Bul, dit kinne wy net oer ús kant gean litte. Dizze jongehear, Richard by namme, hat in doaze yn ús wein ynsmokkele en doart to sizzen dat dêr neat yn sit. Dat heart sa net, mynhear Bul, dat witte jo ek, dêr moatte wy tsjin yn komme.

Dêr komt noch by, mynhear Bul, dat witte jo likegoed as ik, dat dizze jongehear oan ús soargen tabitroud is. Syn âlden binne mei de trein ôfset en hawwe ús frege, noed stean to wollen foar har soan, har bloedeigen bern, har telch, har hope, har takomst, har wit-nethwat, mynhear Bul, dat is net neat, né, dat is alles, doar ik sizze, dêr moatte wy op tasjen. En jo-jo-jo, hear Bul, jo sizze...

De man joech in gjalp, taestte nei syn side en liet him achteroer tsjin it bekling falle, wylst er bolderjend lake.

Richard kearde him ôf, foar't se wer tsjin him bigjinne soene.

It waerd al tsjuster bûten. Hy koe net mear werom, hy soe fordwale as er har frege him der út to setten.

Yn it skimerljocht seach er de forware koppen fan de twa mannen, dy't swijend foar har út seagen; har kante skouders, de swiere nekken yn 'e iepensteande kilen, en de gleonjende fjûrkoppen fan har sigaretten, dy't foar in momint har trekken forljochten, hwannear't hja in lûk diene.

It ientoanige geraes fan de motor makke him slûch. Richard fielde it gedinder yn de kêssens fan de bank, yn syn rêch, syn billen. Súntsjens sangere er mei op it gebrom fan de frachtwein.

Soe Alard de Swarte al yn it hok ha? Hwer soe er wêze, nou't er him net mear lokje koe? Ik hok wie leech, it hûs wie leech, en syn brutsen poatsje hie mar skraechoan better west, doe't er de lêste kears útfleach.

Mar Alard hie him ûnthjitten dat er der op passe soe. Hy soe bisykje him yn it hok to krijen. Dan soed er him in kaert stjûre en de Swarte salang fêsthâlde oant er 'm ophelje koe.

De man dy't him oer de doaze frege hie, draeide it radio oan en taestte op it forljochte glês de sinders ôf, wylst er dêr mei it ear suver tsjinoan lei.

In wie in stadige muzyk dy't har mong mei it lûd fan de motor, en sûzerich en kleijend troch de kabine weage.

Bûten wie it neare nacht nou. De sunige ljochtsjes yn 'e fierte koene him faeks it paed wize, as er troch it tsjuster werom swalke. Mar hwat soene se sizze as er oankloppe en om ûnderdak frege yn har

[p. 170]

skuorren, of ûnder de beammen fan har hôf, dat wie him al genôch? - It is mar foar ien nacht. Sadré't it ljocht wurdt gean ik wer fierder. Ik bin op reis nei hûs, nei de Swarte dy't it hok net fine kin. Sjoch, dit is de doaze dêr't ik him yn meinimme soe.

Mar grif dat se de hounen op him loslieten.

Hy soe fordwale en de oare deis earst it paed weromfine moatte, alear't er fierder koe. Dagen en nachten soe it duorje en miskien soed er dêr wol noait oankomme.

Richard fielde dat de muzyk him treurich makke. It bisette him.

Sa wie it as er jouns nei tsjerke moast, nei it lof, en de slepende sang en it sêfte oargel sa'n klam om syn kiel skroeven. Dan kaem it him foar as wie syn lichem to lyts, en moast er hwat dwaen om net to gûlen en to skreauwen, of de tsjerke út to rinnen, dat er alteast de hege loft en de koelte fan de simmerjoun om him hinne fielde.

Mar hy koe net, hy mocht net. Under it hege forwulf lei er op it knibbelbankje. It skitterjen fan it goud en de plechtige kleden op it alter, it skimerige ljocht fan lampen, de flauwe rook fan it wijreekfet, dat roeikjend fansiden hong, en de muzyk, god, dy muzyk, dy't sa treurich wie, dat allegearre makke him lam en dûzelich.

En achter de hege glês-yn-lead-finsters waerd it al tsjusterder. De Swarte swalke noch om en soe him to pletter fleane.

Hwerom hied er net wenne wold? Nacht en dei stie it hok foar him iepen. Ienkear mar, op in middei nei skoaltiid, hied er him yn it hok oantroffen, mank en hongerich en opjage.

En dochs hie it der op like dat er wenne soe, de dagen dêrnei doe't syn poat wer bettere en de Swarte al mar nueter waerd.

Hied er him mar langer fêstholden. Mar se hiene sein dat er nou langernôch fêst sitten hie. Hy koe 'm wol fleane litte.

Mar it wie itselde, dêrnei. Alle jounen de oaren bylâns oft er ek in oanfleaner wie, in swarten, in kras, hy rint hwat kreupel, né?, wolle jo 'm fêsthâlde as er der yn komt?

En dan reizge hy fierder mei de doaze achterop. Se koene him langer en skipen him ôf, as er to faek delkaem.

De Swarte wie it iennichste dat er meinimme kinnen hie nei it nije wenplak, dêr't de maten him altyd mei pleage hiene.

It oargel spile súntsjes troch. Hy hearde it wémoedige sjongen fan it koar dêr't gjin ein oan like to kommen. Troch lampen en kjersen en lytse goudene bellen wied er yn sletten. Hy wie blyn en koe allinne noch mar hearre hoe't de kreakerige stim fan de pastoar de

[p. 171]

roazekrâns foarbea, groete wêze jo, Marije, groete wêze jo, groete..., Marije, Marije...

Ynienen stied er bûtendoar, yn 'e strjitte, mei de lege panne dêr't er mei nei de gearkeuken moast. Mar hy koe net foarútkomme, de strjitte like hieltyd langer to wurden. Hy moast avensearje, oars soe alles op wêze en hiene se fannemiddei neat to iten.

Yn 'e fierte hearde er de bolderwein mei de houtene tsjillen al weromkommen; de izers fan it hynder kitsten op 'e balstiennen.

Hurder, hurder moast er, dan koed er miskien de wein noch stilhâlde litte. Hy mocht net mei in lege panne thúskomme.

Doe't er by de hoeke fan de strjitte oankaem, raesde de wein foarby. Richard skreaude sa lûd er koe, hy swaeide mei de panne om de oandacht fan de fuorman to lûken. Mar syn roppen waerd wei yn it heislik kabael fan de bolderwein. Se seagen him net, gjinien fan de byriders, de fuorman net, dy't strang en rjocht op 'e bok siet en mei de leije it dier oanhyste.

Skomflokken waeiden troch de strjitte, de damp dy't fan it hynsteliif sloech loek in mistich sok achter de karavaen oan, in fochtich spoar fan molke dy't út it jaer fan it fjouwerjende hynder spuite, bleau op 'e stiennen achter.

Troch in sydwyn dy't út 'e dwarsstrjitte dêr't Richard weikaem, oanwaeid wêze moast, waerd de damp útelkoar slein en krige er sicht op de geweldige tonnen dy't op 'e wein stiene en dêr't de stamppot yn nei de gearkeuken forfierd wie.

Mar se wiene leech, it lid wie der oeral ôf, de sleven stiene der ûnderstboppest yn.

In ynkringend gûlen klonk nou boppe it bolderjen út. Richard seach in holle boppe de rânne fan de middelste tonne útstekken. In jonge wrotte him omheech lâns de gliderige sydkanten fan it fet, en swaeide nei him en wonk en wiisde nei de byrider dy't achter op 'e wein stie.

Hy wie it sels. Hy seach dat hysels de jonge yn 'e kûp wie. Se hiene him dêr yn treaun en út himsels soed er dêr net mear út komme kinne. Oer syn foarholle roun in giele streep fan de bonnen dêr't er in pantsje iten foar krige kinnen hie, en dy't se him boppe de eagen plakt hiene. Hwer brochten se him hinne?

Richard seach dat de man achterop, in wite doaze ûnder syn earm klampt hold, wylst er him mei de oare oan de rânne fan de tonne fêsthâldde om net fan de fuortrazende wein to fallen.

De man seach even om en lake gemien en mei swarte tosken nei him.

[p. 172]

Doe glied de jonge werom yn it fet en de damp fan it hynder sloech oer de wein dy't fierder de stêd yn davere.

De muzyk wie opholden. Richard hearde stimmen flakby. Der rôp ien ticht by syn ear.

Dyn doaze, Richard, dyn doaze.

It wie ljocht om him hinne. Hy seach de twa mannen wer dy't him meinommen hiene yn har auto.

- Dou hast dyn doaze falle litten, sei de man njonken him.

Richard pakte 'm oan. De man achter it stjûr knipte it lampke út. It wie wer tsjuster.

- Der sit neat yn, hearde er sizzen. Hwerom nimst in lege doaze mei? Hwat hast dêr oan?

Richard bisocht him alles wer yn it sin to bringen. Hwer hiene se it oer? Hy hie in doaze by him, dy't leech wie. Hwat moast er dêr mei dwaen? Mar de Swarte, dêr hied er ommers de Swarte yn.

It hompen fan de frachtwein skodde him trochinoar. Hy staette syn holle tsjin it kezyn fan it sydrút. Hy krige it kâld.

Ja dat wie wier ek, de doaze wie leech. Hy hie de fûgel net yntiids mear fange kind. Mar hwerom wied er dan meigongen? Hwat moast er yn Farnekum sûnder de Swarte.

Richard sette de doaze njonken him op 'e bank. Hy loek syn knibbels op en sloech syn earms der omhinne. Sa soe er it minder kâld ha. Hy seach de nacht yn, dêr't de auto him in wei troch socht. Hja moasten mar noait oankomme. Se soene fordwale moatte en yn in kring rounride en oankomme dêr't se ôfreizge wiene.

- Wy binne der hast, jong.

Richard seach de hege strakke lantearnen dy't yn 'e fierte in spoekeftich, oranje ljocht op 'e dyk smieten, de forlitten, nachtlike stêd dy't hja ynrieden.

Groete wêze jo, Marije.... Marije....

Hy hope op in wûnder.

Mar de wein mindere feart en hâldde foar in wyldfrjemd hûs. Hy seach har ta de doar út kommen.

Se tilden him út 'e kabine. De man rikte him de doaze oan. Hy hearde him sizzen - Goeie, Richard mei de doaze, goenacht.

De oaren laken.