Trotwaer. Jaargang 1

[p. 135]

Leo Popma /
Kammereen

Hoe't it mei Kammereen komt, minsken, ik wit it net. Mar dat it faei stiet is klear. Boppedat binne oaremoarn de forkiezingen al en alles wiist derop, dat it folk der diskear foargoed in ein oan meitsje wol. En dat it stikmannich dat wol yn goedens wol har, as it der op oankomt, op 'e flakte hâlde sille, leit yn 'e reden. Nammersto slimmer, hwant men moat har allegearre op ien heap faeije.

En Kammereen sels? Dy makket him ek net folle mear wiis. Hja wiene it folk al jierren yn 'e wei, en dat it salang goed gien is, mocht in wûnder hjitte. Dat wiene de oaren ek fan bitinken, al hiene dy, leau 'k, mar leaver hawn dat it earder ta in útdragende saek kommen wie.

Folle praet hiene hja der ornaris net oer, mar nou't hja byelkoar set wiene, kaem der sachs ris hwat mear los. Fansels wiene hja ek op har iepenst hwannear't der birjochten op to heinen wiene, mar dêrnei foelen hja werom op harsels. Paen, dy't almeast sliepend de dei trochkaem, en Siffer, dy't aloan mei it forsykskrift dwaende wie.

Kammereen kroaske de sel op en del yn it smelle paed tussen syn brits en it steapelbêd dêr't de maten hokken. Foar it traeljefinster bleau hy stean en eage omheech.

De dei roun nei de ein, flammend hongen de wynfearren oan de winterloft. Oer in kertier wie it tsjuster.

- Hwat tinkt Jo, Siffer, it is hast safier, moat Paen ek wekker? Of mar even wachtsje? - Kammereen hie him omkeard en stie flak foar Siffer oer, dy't op it boppebêd siet, de rêch tsjin de muorre leund, en it skriuwplankje tsjin de oplutsen knibbels treaun hold.

Mar Siffer loek oan 'e skouders en bitsjutte dat er oanavensearje moast om it minderjend ljocht.

Kammereen tilde syn foet op en stie eefkes yn birie nei Paen to sjen, doe draeide er him wer nei it finster.

Men hearde de regelmjittige stap fan de wacht op it plein. Helder

[p. 136]

klonk it raspjend lûd fan de learzens op de biferzen groun.

Kammereen sleat de eagen. It wie him as stied er al syn hiele libben to harkjen nei dit kleurleaze lûd. Hy hie gjin bisleur mear oer de jierren dy't er hjir trochbrocht hie, en hoewol't der gâns bard wie sûnt har opsluting, wie de tiid foar him langer biheind ta it stuit dat er himsels hjir dwaende seach, dit eagenblik, dat de driigjende stappen fan de wacht bûten, minderen en wer oanwounen en de winter hoarich en knappend oer it plein stie. Hy koe de oaren net bineikomme, Paen, dy't aloan úthâldde dat hja bilies jaen moasten, om't er fêst oertsjûge wie fan har skuld en neat oars woe as bikenne en tajaen. En Siffer, rjochtoarsom, dy't fûl en forheftich fan har ûnskuld opjoech en it net sêd waerd to striden en forsiken yn to tsjinjen.

En hysels, Kammereen? Soms fielde hy him lef as de oaren fregen hoe't it mei him kaem? Beide koed er in ein hinne tomjitte komme, mar dan wist er it net mear.

Rimpen draeide hy him nei it bêd en trape tsjin it sket.

- Paen, der útkomme, it is tiid. -

Hja wachten ôf. De wacht hie it radio al ynskeakele, súntsjes klonk it muzyk oer it plein. Mar it woe wol dat er to fier ôf stie of in oare route keas.

It tiidsein ûnderbriek de muzyk, de mannen stieken de earen op. Dêr wie it.

- De kwestje Dalek, Nei it ûntslach fan Dalek is in stream fan protesten by it regear, en binammen de spesiale kommisje, ynkommen. Yn in bûtengewoane sitting fannemiddei, hat it regear bisletten mei it each op de kommende feestdagen en de dêrmei to forwachtsjen drokte, tige paraet to wêzen, en sanedich ek yn de krystdagen foar oerliz byelkoar to kommen. Op fragen út it folk sei de presidint der priis op to stellen, der foar yn stean to kinnen, dat de trije misdiedigers altyd noch yn it Sintrael Gefang fêsthâlden waerden, en dat er perfoarst de gerjochten tsjinsprekke woe, as soe harren mei krysttiid graesje skonken wurde. De presidint woe ha, Dalek hie yn sadanige omstannichheden forkeard, dat it regear út minsklike oerwegingen ta ûntslach bisletten hie, mar dat de saek tige har omtinken hie en dat der fan in prinsipeforoaring gjin sprake wie. De programma's kinne fuortoan ûnderbrutsen wurde foar ynlaske birjochten oer dizze saek, dy't neffens trochstrings goed ynljochte boarnen, meikoarten wolris ta de lang forwachte oplossing komme kin. -

[p. 137]

Paen joech him mei in sucht wer del.

- Op it hof hoege wy foarearst net mear to rekkenjen, hwat Jo, Siffer? - Mar Siffer die der it swijen ta en bleau roerleas op syn bêd sitten, nou't it tsjuster him it fierder skriuwen bihindere.

Dalek, wy binne de kwestje Dalek, tocht Kammereen. Nei dy syn ûntslach moast der gâns hwat losboarst wêze. Dat der reboelje komme soe, hie har net fornuvere, dêrfoar hiene hja fjouweren de jierren troch fakernôch yn it bankje sitten en it gerjocht oer har redendielen heard, om to witten, dat it minste of geringste forgryp al, bûten in trelit toweibringe koe fan komsa. En hwat wie in forgryp? Siz it mar Kammereen. Okkerwyks hie Paen forteld dat er, flak foar de foroaringen, op in middei syn panne troch it lûk smiten hie. Der siet noch in stealtsje fan it potiten yn, en doe't de wacht lânskaem om panne en ark byïnoar to fandeljen, en it lûk iepene, hied er it him, flokkend en rachend dat hja skuldich wiene en nou wolris in útspraek fan it hof ha woene, lyk foar de fuotten soald. En de wacht, by soksoarte ynsidinten dochs altyd op 'en iepenst om it binnen de muorren to hâlden, om't by in oproer ek it eigen liif wol ôfskreaun wurde koe, moast yn 'e woede syn mûle foarby praet ha, hwant Kammereen en Siffer hiene wol murken dat der hwat to rêdden wie. Hwant dagen op rantsoen, gjin ljocht nei seizen en om alles ôfbekke wurde, sadré't it lûk mar iepen gie. Mar nei't Dalek siik en, neffens sizzen fan de riedsman, foar syn lêste libbensdagen dien jown wie, wie it folk net mear to hâlden, safolle koene hja út alles wol opmeitsje. De sittingen wiene ôfbrutsen, trijerisom wiene hja yn ien sel opsletten en de hiele dei waerd der tonei wachtroun.

Bikenne of ûntkenne, skuld of gjin skuld, hwat die it der langer ta? De saek Dalek hie syn eigen loop nommen, los fan de feiten, ûnôfhinklik fan hwat der yn 'e rin fan de tiid oan it ljocht kommen wie.

Kammereen krige it kâld, hy loek de tekken fan it bêd en wuolle him dêr yn. Op 'e rânne fan syn brits, bisocht er in skyn fan de maten gewaer to wurden. Skimerich stieken de roerleaze liven ôf yn it tsjuster. Muzyk fan in koar waeide troch it rút. Hy wie bang. De tiid en de opsluting hiene syn tinken forlamme. Aloanwer de lêste dagen, twong er himsels ta in dúdlik sicht op it forline en ta in oertsjûging dy't him yn frede de kommende ûntwikkelingen tomjitte sjen litte koe. Hy gie himsels net út 'e wei, mar fet koed er der net op krije.

De muzyk wie útfallen en mei fornaem men yn de sel it kreakjen fan

[p. 138]

bêdden en it forweech fan de mannen dy't har nei harkjen setten. Sa gie it al wiken, it wie de iennichste kâns om eat oer harsels oan 'e wit to kommen.

- ... dat hja wol fortsjintwurdigers wiene fan in systeem dat yn it forline biwiisd hie de minsklike rjochten fan it folk net to achtsjen en dat dêrfandinne ek fan persoanlike skuld fan elk fan har sprake wie. De astrante hâlding, dêr't hja ek nei seisentweintich jier noch altyd biwiis fan jowe... en dat al ien kear graesje forliend is... dat, as it folk it rjocht yn eigen hannen naem, it regear dêr perfoarst... foar de parlemintsgebouwen in greate tarin... mar it yn birie hâlde woene, yn hoefier dizze saek foar krysttiid oplost wurde koe... -

De wacht moast oare kant it plein bidarre wêze, Paen forbriek as earste de stilte.

- Hja soene oan 'e lêste winsk fan de foroardielden tomjitte komme moatte, en lit dy man ûnder it rút fêstfrieze, dan wit men alteast hwer't men oan ta is. -

- Jim moatte moarnier it forsyk tekenje, mompele Siffer, wy moatte it noch ien kear bisykje. Wy kinne bigryp ha foar de gefoelens dy't by it folk libje, mar neat oars bliuwt oer, as oan 'e ein fan de ierde ús fierdere libben to sliten. Faeks kin har dat ta reden bringe. -

It wie Paen wol goed. En fansels soe Kammereen ek meidwaen.

De prosessen hiene foarhinne de iennichste gelegenheit west om elkoar kenne to learen. En hoewol fan namme bikend, hiene hja elkoarren eartiids nea metten, mar yn de ûntelbere sittingen wie wol dúdlik wurden, dat hja yn deselde saek mandélich wiene. Dat hie in bân skepen en in oantrún west om op ien front to striden.

- It forlof fan Dalek hat dochs in bislút west dat ús hoop jaen kin, murk Kammereen op. -

- Dalek wie in leffert, dy't kâns seach om fan syn omstannichheden gebrûk to meitsjen, dat witte wy allegearre, foetere Paen. -

- Mar hy hat it dan dochs mar rêdden, tocht Siffer, en sil yn alle gefallen net oan de hysteary fan in folk to'n proai falle. -

- Wie it mei ús ek safier net hinne. Siffer, eartiids? -

Mar Kammereen krige gjin antwurd mear. Nei alle gedachten wie Paen wer yn 'e sliep rekke, en ek Siffer hie him deljown, sa to sjen. Hy loek de tekken strak om him hinne en gie ûnder it finster sitten. Nou en dan kamen koarte birjochten troch, dy't er by fleagen opheine koe.

It woe him net oan dat der bûten it hof om in wiziging yn har tastân

[p. 139]

komme koe. De radio meldde in oproer foar de poarte fan it S.G., mar de keppels wiene foarearst útelkoar slein. Der wie sprutsen oer in aparte birjochting fan de trije yn de kwestje Dalek, moarnier tocht it regear in foar alle partijen bifredigjende oplossing meidiele to kinnen. -

Fan de maten kaem gjin réaksje. Kammereen tocht oan de dei dat er hjir wei koe. Hy soe fuortoan as in forstjittene libje moatte, mar hwat makke dat fierders út. Nea soed er neikomme kinne hwat hja eartiids oanrjochte hiene, de forwoastingen, de martelingen, de deaden en de skeinden, en de eangst dy't elkenien, yn beide kampen, warleas makke. Deselde razernij dy't har bidrige wie earder yn him fearn en troch dyjingen dêr't er ta bihearde, as in heislike stream op it doel rjochte, dat redeleas forneatge wurde moast.

Kammereen siet riljend tsjin de muorre. De rook fan de winter hong yn de sel. Hy wie yn 'e sliep fallen. Op it plein klonken de stappen fan de wacht, de hiele fierdere nacht troch. Krystmuzyk en nijs oer de mannen yn de sel, dy't sliepten en nearne gjin erch yn hiene.

Minsken mij harren, mij alteast Kammereen, dy't wol yn goedens wol. Hy is in twivelder, mar de eangst en de ûnwissichheit meitsje him ta in mins, mear as it bist dat jim foar eagen ha. Hy stiet allinne en sil nea wer ta in kloft bihearre, dy't jim de macht jowt oer jimsels.

Mar de nacht is fol rumoer, it folk hat de stêd yn hannen. Aloan swakker klinkt it forwar fan it regear. Ut de iepen doarren galmet de krystsang oer de dakken. It folk hat syn huzen forlitten en ropt om frede en gerjochtichheit.

En hwat binne de wachters fan doel? Hwêrom wurde Paen en Siffer út 'e sel helle? Hja soene dochs mei har trijen nei de ûndergong?

Kammereen skrille op. Hied er sliept? De kjeld hie him wekker skodde. En it lawaei fan in mannichte op it plein, himel, hwat wie der to rêdden?

De dage gie oer de loft en krong troch it traeljefinster. De keppels streamen oan, it wie in roppen en ramaeijen tsjin de poarten. Yn fleagen gjalpen sangen boppe it rumoer út. Unforsteurber droanden de birjochten út 'e lûdsprekkers.

Kammereen woe de oaren roppe, mar wie it him dan forgetten dat er allinne stie? Yn it skiere ljocht smiet er de tekken fan him ôf en liet de kjeld yn syn lichem snije. Oer de muorren kroep it skynsel fan de fakkels en lantearnen dy't it folk meitôge. Razend moasten hja har in tagong bane ha hwant op it plein hearde men de keppel

[p. 140]

wer yn biweging kommen. Hossend en stampend teagen hja foarby. Neat fielde Kammereen mear as it bounzjen yn syn holle. De klean hied er fan it liif skuord. Neaken leunde er tsjin de izige stiennen.

Leech en sûnder gedachten soed er wêze, as hja him oantroffen. Hy koe de waensin, dy't oan en oanwoun, en út tûzen kielen om forjilding rôp. In frjemd wied er himsels, dy't wachte op it werkennen.

En neijer kaem it folk dat yn de gongen om har bifrijing socht. Kroanjend bijoegen de lêste wjerstannen, tjirgjend stoartten hja har op it proai.

En hark, minsken, dy't binefter bleaune. It lêst birjocht dat nei it oproer, yn de joun troch it finster kringt, it folk naem syn rjocht en hat de frede foun.