Trou moet blijcken. Bronnenuitgave van de boeken der Haarlemse rederijkerskamer 'de Pellicanisten'. Deel 4: Boek D

[p. 7]

Voorwoord

Zoals het eerste exemplaar van Deel 3: Boek C op 25 juni 1993 aan prof. dr W.M.H. Hummelen aangeboden kon worden bij zijn afscheid van de Vakgroep Nederlands Katholieke Universiteit Nijmegen, zo kon de redactie op 17 december 1993 het eerste exemplaar van Deel 4: Boek D aan prof. dr G.R.W. Dibbets aanbieden bij gelegenheid van het officieel aanvaarden van de bijzondere leerstoel Geschiedenis van de Nederlandse grammatica in Westeuropese context. Zonder de andere leden van de Adviesraad, prof. dr H. van Dijk en prof. dr H. Pleij ook maar iets te kort te willen doen meent de redactie op deze wijze haar waardering en dankbaarheid tot uitdrukking te mogen brengen aan de twee Nijmeegse leden van de adviesraad omdat zij niet alleen bij het tot standkomen van deze bronnenuitgaven maar ook bij de gehele wetenschappelijke filologische ontwikkeling van de redactie een eminente rol hebben gespeeld.

Afschrijver van Boek D van de collectie toneelspelen van de Haarlemse rederijkerskamer Trou Moet Blijcken is een zekere Adriaen Lourisz Lepel. Ook de boeken E, F en I zal hij verder voor zijn rekening nemen. In meer dan één opzicht wijkt zijn orthografische praktijk af van wat we tot dusverre bij de afschrijvers van Trou Moet Blijcken hebben gezien. Zeer vaak maakt hij in Auslautpositie gebruik van een ligatuur voor 'e' of 'en'. We lossen deze in onze transcripties op zonder de desbetreffende letter(s) te cursiveren. Voor een verantwoording van transcripties als 'uws', 'uwen' en 'bailluw' waar Lepel 'ws', 'wen', resp. 'baillw' schrijft, verwijzen we naar de transcriptieregels, hieronder op blz. 8-9.

Boek D is helaas niet volledig bewaard gebleven. De eerste beschreven bladzijde draagt het folium-nummer 29. Volgens een register van spelen, opgenomen in Boek R (fol. 1r-10r), zouden de voorafgaande bladzijden de tekst hebben bevat van een 'spel van sinnen genaempt Ecce Homo'. Ook het begin van de tweede tekst, Lauris Jansz' spel van Vrou Lorts, is niet ongeschonden overgeleverd. Zeker meer dan de helft oftewel, volgens een telling van de afschrijver zelf, minstens 510 van de 943 verzen, ontbreken. Hetzelfde geldt, gelukkig in wat mindere mate, voor het derde spel, Lauris Jansz' Lieft Boven Al. Hier is van de proloog slechts één bladzijde bewaard gebleven (fol. 35v), terwijl van de opening van het eigenlijke spel ongeveer 233 verzen zijn verloren gegaan (fol. 36r-39v). Voor de rest is dit handschrift compleet. Een dubbele foliëring treffen we aan bij nummer 51. Tussen fol. 153 en 154 bevindt zich een ongenummerd beschreven blad. Om verwarring te voorkomen hebben we het 153bis genoemd. Na fol. 94v. begint Lepel opnieuw bij nummer 92. Daarmee ontstaan in de door ons toegevoegde telling (tussen rechte haken in de linker marge) dus zes opeenvolgende gevallen van bis-nummers. Zoals Hummelen reeds in zijn Repertorium van het Rederijkersdrama, 1500-ca. 1620 (Assen 1968, blz. 74) aantekende, is fol. 101 voorin het manuscript als schutblad gebruikt; fol. 100v is onbeschreven gebleven.

In 1941 gaf N. van der Laan in Noordnederlandse Rederijkersspelen (Amsterdam: N.V. Uitgevers-Mij. 'Elsevier') gemoderniseerde versies uit van Meestal Verjaecht Nering (blz. 73-114) en van Jesus onder die Leeraers (blz. 115-166). Beide zijn van de hand van Lauris Jansz, de auteur van alle teksten in dit handschrift (tenminste op één na, het anonieme spel van Davidts vluchte). Hij was de factor van een van de andere Haarlemse rederijkerskamer Liefd Boven Al. De overige spelen in Boek D verschijnen hier voor het eerst in druk.

[p. 8]

Deze uitgave heeft tot doel een ruim publiek kennis te laten maken met de teksten van de verzameling Trou Moet blijcken. De editeurs hopen met het samenbrengen van een facsimile en een transcriptie van de spelen twee categorieën lezers van dienst te zijn: de gespecialiseerde vakbeoefenaar, maar naast deze ook de geïnteresseerde student. De individuele gebruiker bepaalt zelf of hij het meest gebaat is bij de facsimile, bijvoorbeeld als uitgangspunt voor eigen tekstkritische arbeid, of dat hij het meest geholpen is met een moderne transcriptie, die de hoogste drempel voor een nadere kennismaking met de spelen, het zestiende-eeuwse schrift, heeft geslecht. De editeurs oordelen dat een editie in de boven beschreven opzet voldoende aan de bestaande belangstelling voor de collectie Trou Moet Blijcken tegemoet komt en dat ze die belangstelling wellicht zal vergroten. Aangezien de gebruiker met behulp van de facsimiles de bron zelf kan raadplegen, hebben wij ons in de transcripties onthouden van diplomatisch commentaar. Vandaar ook het woord bronnenuitgave als benaming van de soort in de ondertitel van deze publikatie.

We geven de in de handschriften aangetroffen formuleringen precies weer zoals ze door het oog waargenomen worden, dus inclusief alle verschrijvingen. Voor een volledige verantwoording van onze werkwijze in dit opzicht verwijzen we naar de 'Uitgangspunten voor de facsimile en de transcriptie van de boeken van Trou Moet Blijcken' in Deel 1: Boek A, p. 9-13, waarin wij ons diplomatisch principe historisch verantwoorden. We volstaan hier met een samenvattende presentatie. In de praktijk komen de transcriptieregels op het volgende neer:

1.

De grondregel is dat getranscribeerd wordt, wat met het blote oog wordt waargenomen. Op dit principe zijn de volgende aanvullingen gemaakt: a) De spelling van ondermeer de allografemen u/v, i/j, uu/w, y/ij, korte s/lang s, wordt genormaliseerd. Ook de spelling van de hoofdletters I, J, V en U wordt genormaliseerd naar het moderne moderne woordbeeld op grond van de potestas van de gebruikte letter. Zie voor de daarbij geldende overwegingen de eerder vermelde 'Uitganspunten' in Deel 1: Boek A. Abbreviaturen worden opgelost en door middel van cursiveringen verantwoord. Nota: Bij de transcriptie van teksten die door Ardiaen Lourisz. Lepel zijn afgeschreven behoeft deze regel een verfijning. Het betreft de figura w die bij een strikt-diplomatische transcriptie onder alle omstandigheden als w gehandhaaft blijft, maar die zoals gezegd op historische argumenten met een beroep op de potestas zowel door uu als door w weergegeven kan worden. (Zie: Deel 1: Boek A; Aanvulling in de delen 2 en 3: Boek B en Boek C, pp.11-12). De figura w levert dan het voor moderne ogen ongewone maar nog wel aanvaardbare teken w op als de potestas van dat teken dit vereist. Er hoeft van de kant van de editeurs niet ingegrepen te worden bij lettercombinaties als trow (fol. 166v, regel 160), vrow (fol. 152v, regel 215) en naw (fol. 32v, regel 349). Immers de potestas van de figura w bestaat in die lettercombinaties uit één klank. Men neme er nota van dat Lepel op diverse plaatsen ook schrijft ou en ouw, bijvoorbeeld bouman (fol. 104v, regel 236) en ontfouwen (fol. 104r, regel 179).

[p. 9]

	Omdat de editeurs zich een bronnenuitgave van de teksten van Trou Moet Blijcken ten doel stellen, is een aantal normaliseringen met het oog op de regels van het moderne tekensysteem vanaf Deel 1: Boek A in acht genomen. De in deze alinea bedoelde verfijning betreft de figura w in lettercombinaties als wen, wus en baillw waar de potestas niet uit één klank kan bestaan. Bedoeld is hier immers de potestas van de figurae uw: uwen, uws en bailluw. Noch de moderne weergaven wen, wus of baillw noch uuen, uuus of bailluu doen recht aan de klaarblijkelijk bedoelde klanken. Eenzelfde observatie is van kracht bij het uitzonderlijke geval geswrven (fol. 153v, regel 334) waar we geswurven dienen te lezen. Dit brengt ons ertoe de figurae w en uu in voorkomende gevallen grafisch weer te geven met uw, dus uwen, uws en bailluw. De onzerzijds toegevoegde u is door middel van cursivering grafisch onderscheiden van de andere lettertekens. b) Clauskoppen worden ongeacht hun plaats in de handschriften op een afzonderlijke regel gecentreerd weergegeven. Verkortingen in clauskoppen worden aangevuld, en door middel van onderstreping verantwoord, op basis van de schrijfwijze zoals die is aangetroffen in een lijst van optredende personages of op basis van eerste voorkomen. c) Indien boven de u, zoals in bailluw, het haaltje vergeten is, wordt toch u weergegeven in de transcriptie; als boven de i het puntje vergeten is wordt dat toch in de transcriptie opgenomen.
2.	Het hoofdlettergebruik in de tekst wordt onveranderd overgenomen in de transcriptie, tenzij de hoofdletter niet aan het begin van een woord is geplaatst.
3.	De littera cursiva, een door vrijwel alle afschrijvers in deze collectie gebruikte schriftsoort, is in romein weergegeven. Het humanistische schrift, dat voor titels, clauskoppen e.d. wordt aangewend, is cursief afgedrukt.
4.	De in de handschriften schaars aanwezige interpunctie is zo precies mogelijk overgenomen.
5.	Rijmstrepen (dubbele) en enkele strepen, te interpreteren als dubbele en enkele komma's, zijn in de transcriptie gehandhaafd.
6.	Aaneenschrijvingen die in de moderne opvatting semantisch onjuist zijn, zijn in de transcriptie gehandhaafd. Evidente verschrijvingen zoals beschreven onder principe C Deel 1: Boek A, pp. 11-12, zijn verbeterd. In geval van doorhalingen, verbeteringen en toevoegingen tussen de regels van letters en woorden, wordt de o.i. definitief bedoelde versie overgenomen in de transcriptie.
7.	Alle in de handschriften aanwezige versnummeringen, alsmede de foliëring, worden in de transcriptie opgenomen. In de rechtermarge hebben we een eigen regelnummering toegevoegd. Links hebben we tussen vierkante haken een folionummering toege-

[p. 10]

voegd, ook in het geval het handschrift reeds een dergelijke aanduiding bevat. We hebben echter afgezien van een eigen paginering. In de 'Inhoudsopgave' wordt dan ook verwezen naar de folionummers van de handschriften.

We zijn ons ervan bewust dat men van mening kan verschillen over een aantal van de door ons gepresenteerde transcripties. Ten aanzien daarvan merken we op, dat in alle gevallen is uitgegaan van het gemiddelde schriftbeeld binnen het afschrift van dezelfde afschrijver.

M.R. Hagendoorn en dr J.P.G. Heersche hebben ons bij de werkzaamheden aan dit deel diensten van grote waarde bewezen, waarvoor wij hen grote erkentelijkheid schuldig zijn. Prof. Dr W. M. H. Hummelen leende ons de microfilms van het oorspronkelijke handschrift, terwijl de Haarlemse kamer van Trou Moet Blycken toestemming gaf Boek D in facsimile te mogen uitgeven. Tot slot danken wij de Vakgroepen Nederlands van de Katholieke Leergangen te Tilburg en van de Katholieke Universiteit te Nijmegen voor hun medewerking bij de totstandkoming van deze publikatie.

Dr W.N.M. Hüsken

Drs B.A.M. Ramakers

Dr F.A.M. Schaars

Nijmegen - Tilburg, 11 januari 1994