Tirade. Jaargang 56 (nrs. 442-446)

[p. 101]

Janneke van der Horst
Porno om porno

Op het raam van de massagesalon onder mijn huis staat: ‘no sex’. En ter verduidelijking voor de Nederlandse klanten die doen alsof ze geen woord Engels spreken ook nog: ‘geen seks’. De verwarring is begrijpelijk. De salon heeft het interieur van een moderne pornofilm. Jonge Aziatische vrouwen zitten op een rode bank met gele bloemen gedienstig te wachten in hotpants of korte rokjes en strakke hemdjes met omhooggeduwde borsten. Ook als het regent of vriest. In de massagesalon onder mijn huis is het altijd rokjesdag. Nieuwsgierig naar de onderburen googlede ik hun adres. Ik kwam op sites als hooker.nl, een website waar hoeren en masseuses die meer doen dan alleen masseren serieus worden beoordeeld. De beoordelingen heten ‘recensies’ en ik las daar dat je in de salon onder mij voor een hp (hoogtepunt) twintig tot veertig euro extra moet betalen en dat het bij Toto duurder was dan bij May. De recensenten vonden het een minpunt dat de vrouwen hun kleren niet uitdeden en dat je helaas niets bij ze mocht aanraken. ‘No sex’/‘geen seks’ tenslotte. Eén recensent beklaagde zich dat hij de man in het kamertje naast hem kon horen. Verder was het er zeer netjes en kon je er ook na afloop douchen.

Ik vraag me af hoeveel mannen tijdens het schrijven van dit stuk onder mij klaarkomen

Op de foto's van de website van de salon zitten de meisjes dicht tegen elkaar op die rode bank met gele bloemen. Hun handen met roodgelakte nagels liggen bij elkaar op de blote benen. Hun monden lachen. Het lijkt een still uit een pornofilmpje zoals je ze weleens ziet op websites waar mensen naar filmpjes worden gelokt. Mannen zijn in de salon duidelijk voor meer welkom dan alleen een massage. Ik vraag me af hoeveel mannen tijdens het schrijven van dit stuk onder mij klaarkomen. Klaarkomen in een massagesalon met Aziatische vrouwen, precies zoals in een goedkoop pornofilmpje.

Dat zijn vaak niet de meest aantrekkelijke filmpjes om naar te kijken. Maar

[p. 102]

dat is persoonlijk. Een vriend vertelde dat hij één op de dertig pornofilmpjes op internet werkelijk opwindend vindt. Over ontroering bij het kijken naar porno, waar Rudy Kousbroek over sprak in zijn essay, hoorde ik hem niet. Ik hoorde eigenlijk nooit iemand over ontroering bij het kijken van porno totdat ik het essay van Kousbroek las. Maar misschien zijn mijn vrienden te plat om ontroerd te worden door vreemde neukende mensen. Toch dacht ik tijdens het kijken naar pornofilmpjes (research!) steeds aan Kousbroek. Ik zocht de ontroering. Maar zodra ik ontroering voel is er weinig plaats voor andere emoties. Zeker niet voor begeerte. Op youporn.com, waar iedereen zelf films mag plaatsen, kwam ik een stel tegen dat zeer liefdevol seks heeft zonder echt weeïg te worden. Compleet met lang voorspel en een huiselijke boxershort met stripfiguren erop. Toch heb ik het weggeklikt nog voor die onderbroek uit was. Ze waren heel schattig die twee maar als ik iets schattigs wil zien kan ik ook naar de stokstaartjes in Artis gaan kijken.

De ontwikkeling van porno is niet iets wat ik op de voet volg. Sinds Joost Zwagerman in 2000 een lofzang over porno schreef, heeft porno toch iets viezigs gekregen. Maar je zou kunnen betogen dat er weinig is veranderd sinds het essay van Kousbroek uit 1984. Pornofilms bestaan er nog altijd. En nog altijd zijn veel pornofilms doortrokken van een ‘platheid en lelijkheid die de vraag doet rijzen hoe iemand ernaar kan kijken’. Ook hebben de grote cineasten nog geen pornofilms gemaakt. Iets waar Kousbroek zich in zijn essay over verbaasde. Hij verwachtte dat er iets interessants zou ontstaan uit het genre pornofilm. Dat de film ‘beter’ zou worden. Hij vond ook dat pornografie in plaats van bemoeilijkt, gesteund zou moeten worden en gesubsidieerd. En hij stond een erkenning van pornografie voor als iets essentieels en waardevols. Misschien krijgt hij binnenkort nog zijn zin. Lars von Trier beloofde aankomende zomer te beginnen aan een pornofilm over de erotische uitspattingen van een vrouw. Er zal een ‘pornoversie’ vol ongeveinsde seks en een gekuiste versie van verschijnen voor zijn trouwe filmhuispubliek. Waarschijnlijk bestaan er al lang kunstzinnige pornofilms maar ben ik er nog niet mee in aanraking gekomen en heeft niemand mij erover verteld. De reacties op de aankondiging van Von Trier waren namelijk wat lauwtjes. Alsof het elke week gebeurt. Maar of de ongekuiste versie van zijn film ook in de filmhuizen te zien zal zijn vraag ik me af. Nu ik een Cinevillepas heb weet ik dat in de filmhuizen veel pensioengerechtigden komen, vaak ook vriendinnengroepen op hogere leeftijd. Maar als het ‘kunst’ is, zullen ze het misschien wel pikken. Zo gaat dat.

De pensioengerechtigden zullen ook aandachtig stilstaan in het Stedelijk Museum bij de pornofilm van Stefan Ruitenbeek. In Het Parool las ik een tijdje gele-

[p. 103]

den over zijn pornofilm. Deze film is gesubsidieerd door een stimuleringsfonds voor jonge kunstenaars en medegefinancierd door het bedrijf van onze bekendste Nederlandse pornoster Kim Holland. Maar de film is dus ook gemaakt met subsidie. Het is jammer dat Kousbroek het niet meer mag meemaken. Op de website van het Stedelijk staat: ‘In de film Ancient Amateurs gebruikt Stefan Ruitenbeek zijn artistieke vrijheid om binnen het domein van de porno kunst te kunnen maken. De acteurs en actrices legden, op regieaanwijzingen van Ruitenbeek, al hun ambities in het realiseren van deze in de porno nogal ongebruikelijke verhaallijn. Door de waas van pornobeelden en de chaos op de set zien we hoe de deelnemers aan de film, inclusief de kunstenaar, deze ongewone exercitie aangrijpen in een poging om aan culturele classificaties te ontsnappen.’

Ik weet niet of dit is wat Kousbroek voor ogen had, toen hij het over het ‘beter’ maken had, het klinkt nogal artistiekerig. De trailer was in ieder geval niet heel ‘geil’. En dat lijkt me toch wel de bedoeling van een pornofilm. En hier zit het probleem. Als pornofilms ontroeren is het mooi meegenomen maar voor veel mensen zijn pornofilms een middel om klaar te komen. Verder verlangen de pornokijkers niets. En de films die er nu zijn en die er dertig jaar geleden waren daar komen mensen op klaar. Het genre lijkt dus geslaagd. Je verpest dit door een al te kunstzinnige benadering. Dan wordt porno iets om over na te denken. Net zoals bij het hebben van werkelijke seks met een werkelijk ander mens, staat nadenken de beleving in de weg. De tekst bij die kunstzinnige pornofilm van Ruitenbeek is niet erg zinnenprikkelend. Sterker nog, het klinkt als een hoop aanstellerij om een film te maken met veel bloot en het dan ‘kunst’ te noemen. Niet alles hoeft een boodschap te hebben. Een les. Zeker pornofilms niet. Kunst om kunst. Porno om porno. Want als er iets opvalt aan de relatie tussen porno en kunst is het dat de liefde nogal eenzijdig lijkt. Porno speelt een rol in fotografie, in mode, videoclips, films, reclames en in boeken. Maar kunst interesseert zich meer voor porno dan porno voor de kunst. Joost Zwagerman heeft een mening over porno terwijl porno totaal geen mening heeft over Joost Zwagerman. Dit eerlijke van porno trekt aan. Seks zonder poespas. Zonder ellende eromheen. Geen porno-actrice die zal zeggen dat er een betekenis achter haar werk zit. Dat is er niet. Dat weet ze. Dat weten wij. Als we naar kunst verlangen, naar schoonheid, kunnen we een goed boek gaan lezen, een goede film gaan zien of een wandelingetje maken naar het Van Goghmuseum.

Voor porno hoeven we minder ver te lopen. Pornofilms zijn dichterbij dan ooit. Er zijn maar een paar handelingen nodig en je zit er middenin. En het wordt steeds meer geaccepteerd. Wanneer iemand opbiecht af en toe naar pornofilms te kijken, wordt dat als ‘normaal’ gedrag gezien. Mensen en zeker mannen die

[p. 104]

nog nooit naar porno hebben gekeken zijn waarschijnlijk niet te vinden. Het is overal beschikbaar als je een internetverbinding hebt. Elk uur van de dag. En ook zonder internet kun je aan je trekken komen, er zijn ook altijd nog ouderwetse video's en dvd's. Er waren zelfs pornofilms gevonden in de schuilplaats van Osama bin Laden in Abbottabad. De ene film windt je misschien op, de andere misschien niet. Maar het blijft seks waar je naar op zoek bent en niet verheffing.

Vroeger was ik al gegeneerd als er een kusscène op tv kwam en mijn ouders daar ook naar keken

Van porno moet je niet iets willen maken wat het niet is. Je wilt van een hamburger ook niet dat het een biefstuk wordt. De ene keer heb je zin in een hamburger, de andere keer in biefstuk. Je kunt een voorkeur hebben voor kwaliteitshamburgers maar het moet een hamburger blijven. In pornofilms in de bioscoop heb ik geen interesse. Het belang van een full-length pornofilms begrijp ik niet. Volgens mij moeten pornofilms kort zijn. Je kijkt het immers niet voor het verhaal maar voor een handeling die je het liefst alleen uitvoert en waar je geen anderhalf uur voor nodig hebt. En het lijkt me ook geen prettig genre om naar te kijken met vreemde mannen of stelletjes om je heen. Vroeger was ik al gegeneerd als er een kusscène op tv kwam en mijn ouders daar ook naar keken. Kousbroek schreef over het begin van de pornofilm: ‘Het feit dat het mogelijk is - in zestig seconden als het moet - een situatie te scheppen die maakt dat je de daaropvolgende handelingen ervaart als een vervulling, dat je alles, zowel de handelingen als de deelnemers, dan met heel andere ogen bekijkt- zelfs dit hoogst eenvoudige principe hebben die mensen nog altijd niet ontdekt.’

Dat hebben ‘die mensen’ niet ontdekt omdat er niemand, op Kousbroek en wellicht een handjevol anderen na, op zit te wachten. Natuurlijk kunnen de meeste beginnen van pornofilms beter. Ik hoorde over een pornofilmpje waarbij de pizzabezorger een pizza bezorgt bij een vrouw. En als de vrouw de doos opent, steekt het geslacht van de bezorger door de pizza heen. ‘Just the pizza I've ordered,’ of iets dergelijks was de reactie van de vrouw. Dat is eerder lachwekkend dan opwindend. En zeker geen seksueel verlangen dat mensen koesteren. Ook niet stiekem. Maar ik hoef niet met andere ogen naar handelingen of deelnemers te kijken door het sterke begin. Zo veel wil je ook niet weten over de deelnemers. Hun motieven mogen je best vreemd blijven. Het mag karikaturaal blijven omdat het niet te dichtbij moet komen. Je moet niet denken: ‘Mijn dochter is ook verpleegster’ of ‘Dat is waar ook, op werk hebben we ook een probleem met het kopieerapparaat’. Er moet een bepaalde afstand met de werkelijkheid blijven bestaan. We hoeven porno niet met de hele maatschappij te omarmen als een knuf-

[p. 105]

felobject. Porno en goede films mogen wat mij betreft gescheiden naast elkaar voortleven. In porno mogen het verhaal, de dialogen en de muziek niet te veel afleiden. Het alledaagse leven niet te veel raken. Daar is de rest van de dag voor. En ik beweer hier niet dat pornokijkers ergens voor vluchten. Niet per se. Maar als je echt wilt ontspannen, in sport of seks of waarin dan ook, moet je het alledaagse leven van je kunnen afschudden. Ik kon niet goed tennissen als ik aan problemen op school dacht, ik beleef weinig plezier als ik in bed aan het boodschappenlijstje denk. Bij het kijken naar porno wil je niet te veel geconfronteerd worden met jezelf.

Het ontwijken van die werkelijkheid zie ik ook bij de mannen die uit de massagesalon komen bij mij onder. Als ik de deur beneden open met mijn boodschappentas in een hand, lopen ze me schichtig voorbij. Bijna net zo snel als ze er naar binnenglippen. Ze kijken me niet aan. Geven nooit een knikje. Zeker klinkt er geen hallo. Terwijl we elkaar bijna aanraken. Zij zijn dan opeens weer buiten waar de vrouwen regenjassen dragen omdat het regent en de hotpants iets is voor verkleedpartijen. En de buurmeisjes hun dochters konden zijn.