Tirade. Jaargang 40 (nrs. 362-366)

[p. 529]

H.H. ter Balkt
Laaglandse hymnen

Hun hertogen zaten / alom in de landen

Heliand, Eerste zang

Menselijke bewoning   lijkt hier ver, de schuin
in de lucht neervallende   boom gebiedt misschien
de lente nooit meer te komen   of smeekt winter
en herfst   maar kort oponthoud af; lelietje

van 't dal sluimert   in de kloven, fata morgana
verborgen;   bijna tuimelende rotspieken door
een scheermes doorsneden   torsen de wind weet
welke dromen   uit de grauwe windingen opgestegen;

hersenwindingen, windingen van   de eeuwen en de
wegen en wie weet   opgestegen uit het hoofd
van de stokkendrager door het groen   op reis

van het ene verscholen dorp   naar het andere;
hoog klimt een weg;   diepe wagensporen; mensen
als bomen of andersom;   hertogen duisternis en rook

[p. 530]

Inzicht in Delft, met de kraam van de muziekinstrumentenverkoper (Carel Fabritius)

 

Delft was inniger dan Amsterdam, ik verliet

 

Rembrandt de geldwolf, zijn beslijkt palet en al

 

dat bruin, als turfbergen dampend ten hemel.

 

Hier slaan de huizen het licht niet tot munt,

 

 

 

hier zijn de grachten lieflijker, éen leid ik

 

er rondom de Nieuwe Kerk, devotie van de huizen

 

straalt in de zilveren halo van de historie. 't Is

 

of de boom opspringt bij de deemoedige keien.

 

 

 

De muziekinstrumentenverkoper onder zijn hoed,

 

ben ik niet. Uithangbord van welke handel. En

 

zwarte houten traliën, tussen welke werelden.

 

 

 

Het jaar is 1652, iets viel al stil in die tijd;

 

geen koper nadert over de keien de luit, muziek

 

diep in slaap in de snaar gekeerd naar de muur.

Carel Fabritius (Midden-Beemster 1622-Delft 1654)

[p. 531]

Inzicht in Delft, met de kraam van de muziekinstrumentenverkoper (Carel Fabritius) 2

 

Misschien tonen Antoni van Leeuwenhoeks lenzen

 

wat er op het uithangbord staat (De Vliegende Vos

 

of krioelende soldeniers, geharnaste bacteriën.)

 

De verlaten keien - zonder schaduw - op het plein

 

 

 

wazig van hitte als de kerk liggen in een sikkel

 

om dat oude hart. De grafstenen zijn muisgrijs

 

als het plein, als Blaeu's wereldkaart: de muur.

 

Een houten maan leunt fonkelend aan het heelal.

 

 

 

Jullie, luit, vedel en violoncel zien uit. Vermeer

 

schildert mijn licht na, vermeerdert zijn roem,

 

maar wie kan het zwijgen begrijpen dat ik hier

 

 

 

verf, en waarom, het geruis voor de storm, of

 

luiden de klokken een andere tijd. Werpt de wand

 

roerloos aanzegging van oorlog over de gracht?

[p. 532]

Het puttertje (Carel Fabritius)

 

Ze zeggen dat ik het puttertje ben, en dat zal wel.

 

In het westen erg zeldzaam sta ik hier zonder hemel

 

op mijn verblijf, mijn lievelingsbloem de distel

 

ver. Geen blauw hemelhuis maar een besmeurde muur.

 

 

 

En wat moet die ketting! Alsof wij vogels galeien

 

moeten roeien op die boom- en distelloze zee, nog

 

verder west dan west, daar waar de wereld eindigt!

 

Het goud in mijn vleugel verdonkerde als die muur.

 

 

 

Mijn kop die rood, wit en zwart is werd gedempter,

 

ja gedempter dan een wandelweg in schaduwen, dan

 

doffe zonneschijn in de bodem van een duivennest.

 

 

 

Mijn oog huilt om Carel de schilder, in een kerker

 

schuilt denk ik zijn geest, en duister mijn geel!

 

Mijn ketting is de jouwe: o haast ademloze, ontwaak.

[p. 533]

IJskelder en aardappelkelder

 

Ginds is de ijskelder, het jaar is lang geleden,

 

waar het ijs is verdampt. Graaf daar naar kisten,

 

éen lang vergaan, de andere met flarden liedjes

 

van Augustijn. De koekoek roept er. Langs de beek

 

 

 

en voorbij de ruiten van De Lont kringelt de weg

 

als rook langs de hazelaar. 't Is nabij een stad

 

vol winnaars, handelslui en uitzinnige dansers.

 

Op een steenworp, de geblindeerde aardappelkelder.

 

 

 

Laag hangt het hazelloof en taxus wiegt zijn bogen:

 

Zelfs de adder zingt oden maar onhoorbaar de hymne

 

(opkoper van zangzaad voerde hem droge diepte in)

 

 

 

van de juten lap aan wat hij versluiert onder stof

 

en lagen zand, uileveer, een landkaart, zilversnoer,

 

aan de kleuren van De Zwelgers, gesigneerd

[p. 534]

Jan Swammerdam

 

Ein schade ist guot, der zwêne frumen gewinnet

 

Walther von der Vogelweide

 

 

 

‘De Bijbel der Natuure, mijn “Grote Werk”, gaf

 

Boerhaave ('37) vinkentrekken later uit in Leiden’.

 

Glasblazer was hij ook, maar in december kon je

 

door zijn kleine microscopen (anders dan in juli

 

 

 

bij gutsend zweet) geen trilhaar of muggenoog

 

meer zien. Op de tafel door Musschenbroek gesmeed

 

uit koper, werden bijenangels lansen, wapenvlieg

 

staartster; koningen heremietkrab en alikruik.

 

 

 

‘Malaria door de kreken rond Amsterdam, de knik

 

in mijn geest door Nordstrand, rottig koud eiland

 

van Antoinette Bourignon, 1675 en 1676; tirannie

 

 

 

brengt altijd verbod. Derdedaagsekoortsen verlaten

 

mij nooit meer; Nordstrand zag mij niet weerom.

 

De vinger Gods in een luis! en ik hield mijn hart’.

 

 

 

1637-1680

Nordstrand, Sleeswijks waddeneiland: hier verbleef Jan Swammerdam negen maanden in de door Antoinette Bourignon (1616-1680) gestichte religieuze gemeenschap die slechts twee jaar bestond, 1675-1676. ‘Ik presenteer UEd alhier den Almaghtigen Vinger Gods in de Anatomie van een Luys’, aanhef van een brief van Jan Swammerdam aan Thévenot, uit 1678; '37 = 1737

* Hercules Segers (ca. 1589-1637/1638)
Rijksprentenkabinet Rijksmuseum Amsterdam