Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 8

[p. 104]

Wolkenfotografie.

Wonderbaar schoon zijn soms de machtige wolkenmassa's, die zich aan den gezichteinder opeenstapelen en in den zonneschijn hunne witte kruinen, schitterend als sneeuwtoppen, op den blauwen hemel afteekenen. Maar hoe somber daarentegen zijn de grijze, lage, mistige sneeuwwolken die 's winters den hemel gansch overdekken; en hoe treurig zijn de regenwolken die in dolle vaart door een woesten wind voortgestuwd worden en onophoudelijk door andere gevolgd, weldra in de verte verdwijnen. Fijn en slank vertoonen zich de onbeweeglijk, lichte witte wolkjes, die als pluimpjes of haartjes, met moeite zichtbaar, zeer hoog in de luchtruimte verschijnen, verdwijnen en onophoudelijk veranderen. Hoe prachtig zijn de lange grauwe of purpere sluiers die soms bij zonsondergang boven den gezichteinder gespannen schijnen.

Dat zijn de vier eenvoudige wolkengedaanten, die zich in de vochtige deelen der luchtruimte vormen en waaruit al de mogelijke wolken voortkomen. Hunne namen zijn in dezelfde orde als hierboven: Cumulus, Nimbus, Cirrus en Stratus.

Tot in de meest bewolkte hemels kan men ze altijd min of meer onderscheiden. Doch die eenvoudige vormen zooals wij ze beschreven hebben, zijn nog al zeldzaam, en meestal vertoont de hemelruimte meer ingewikkelde gedaanten waarvan de namen, door de vier hierbovengemelde twee aan twee gevoegd, kunnen gevormd worden.

Tot voorbeeld: de groote, grijze wolkenmassa's die 's winters over den hemel als groote rollen (naar het

[p. 105]

Engelsch roll-cumulus) uitgestrekt zijn, heeten cumulus door hunne hobbelige massa en stratus door hun uitgestrekten vorm, men noemt ze dus strato-cumulus.

Op die wijze slaagt men er in door enkele letters den bewolkten hemel te beschrijven, want de meteorologische aanteekeningen, de wolken betreffende, worden alleen door de eerste letters der woorden opgeschreven bijv.: cumulonimbus, teekent men Cu N aan.

Doch die eenvoudige aanteekeningen kunnen slechts dienen om het algemeen uitzicht der bewolking aan te duiden.

Het bestudeeren der wolkenvormen en hunne veranderingen is zeer aantrekkelijk. Die studie kan geschieden door kort op elkander volgende teekeningen, en beter nog fotografieën.

Teekeningen kunnen dienen als men alleenlijk de veranderingen van den om vang der wolken opzoekt, zooals bijv.: de cumulus-knotsen, of de onderste randen van een tragen nimbus: doch wanneer men de veranderingen van vorm door de beschaduwde deelen wil nagaan, dan komt de fotografie goed van pas.

Hoe bekomt men wolkenfoto's?

Elkeen die zich met fotografie onledig houdt, weet zeer goed dat op al de gewone platen waarop men landschappen fotografeert, de wolken bijna nooit of zeer zelden te voorschijn komen, en dan nog door bijzondere omstandigheden van verlichting. Dit komt hierdoor dat, zelfs bij de snelfotografieën, de gevoelige plaat te lang aan het licht blootgesteld wordt. De blauwe stralen waaruit het hemellicht grootelijks bestaat, hebben zooveel invloed op de platen als het witte wolkenlicht. De eerste gedachte die opkomt is dus, den invloed van het blauwe licht te verflauwen, zonder het witte in groote mate te verminderen.

- Indien donkere wolken zich op een blauwen hemel af-

[p. 106]

teekenen, kan men met gewone platen reeds goede foto's bekomen. De verlichting der plaat mag slechts van 1/50 tot 1/100 seconde duren. Beter is het ze te veel dan te weinig te exposeeren, want de ontwikkelde plaat die te veel geëxposeerd geweest is, kan in eene oplossing van natriumhyposulfiet, waaraan men druppel per druppel roode potasch-cyanuur voegt, verflauwd worden.

Op die wijze verkrijgt men tamelijk goede foto's, vooral indien men de wolken, die de zon bedekken, fotografeert.

Maar in meestal de gevallen zweven de belangrijke wolken niet juist vóór de zon, en hunne vormen zijn niet zeer beschaduwd, dan moet men zooals wij hierboven zeiden, den actinischen invloed der blauwe stralen verflauwen, en tot bijzondere middelen zijne toevlucht nemen.

Het eerste middel bestaat in het gebruiken van een geel scherm. Dit zal het blauwe hemellicht, dat om zoo te zeggen geene gele stralen bevat, tegenhouden, en het witte of grijze wolkenlicht zal alleen de gevoelige plaat treffen. Het gele scherm kan men op de volgende wijze bereiden. Een rechthoekig glas wordt in den vorm van eene u uitgesneden en tusschen twee andere, niet uitgesneden glasplaten met baume de Canada geplakt. Op die wijze blijft er eene rechthoekige ruimte tusschen de twee uiterste platen, ruimte welke men met een geel vocht vult. Dit laatste bestaat uit: potasch-bichromaat (17), kopervitriool (175), zwavelzuur (0,05), alles in eenen liter water. Het zoo gevormde scherm plaatst men vóór of achter het objectief volgens het toestel het toelaat.

In meest al de gevallen mag de plaat niet meer dan een seconde geëxposeerd worden, want zeer zelden zijn de bewegingen der wolken traag genoeg om de sluitplaat zoo lang open te laten.

Als men een scherm gebruikt moet men vooral de witte wolken zonder schaduwvlekken fotografeeren, zooals

[p. 107]

de wederwolken en de schaapwolkjes, die men ook nog hamerslag noemt.

De donkere, grijze vlekken komen door deze methode slechts zeer flauw op de plaat te voorschijn, daar zij bijna zoo moeilijk als de blauwe lucht door het scherm dringen.

Een tweede methode wordt door H. Riggenbach aangeprezen.

Het blauwe licht is gedeeltelijk gepolariseerd, vooral op 90 graden afstand van de zon. Men kan dus den invloed der stralen door het blauw uitgezonden, grootelijks verminderen, door middel van eenen ontbinder, zooals men in de polarimetrie gebruikt. De ontbinder kan een zwarte spiegel zijn welke met de optische as der lenzen eenen hoek maakt, die ook die der polarisatie is. De ontbinder kan ook uit een nicol bestaan.

De derde methode is de eenvoudigste in den schijn. Ze kan met het eerste het beste fotografie-toestel gebruikt worden. Men behoeft slechts eene zeer kleine opening vóór de lenzen van het objectief te laten. Natuurlijk zal er, wanneer men de plaat ontwikkelt, zeer weinig daarop te voorschijn komen. Men moet ze dus versterken, eerst naar de gewone methode met dubbelkwikzilverchloruur, daarna in eene oplossing van twee ten honderd natriumsulfo-antimoniet. Men neemt ze uit dit laatste vocht wanneer er aan de overzijde geene witte vlekken meer zichtbaar zijn, waarna men ze zorgvuldig wascht. Het zijn deze laatste bewerkingen, die de methode inwikkelen, want natrium-sulfo-antimoniet bewaart zeer moeilijk en men loopt telkens gevaar de platen te beschadigen. Buiten het bestudeeren der veranderingen van vorm welke de wolken gedurig ondergaan, kan de fotografie ook tot het berekenen hunner hoogte gebruikt worden.

Vooraleer men er aan dacht de gevoelige plaat tot die berekeningen te doen dienen, nam men enkel zijn toevlucht

[p. 108]

tot de goniometrie, en het eenige toestel was de theodoliet.

Ziehier in korte woorden hoe men te werk ging: Uit twee verwijderpunten, waarvan de afstand gekend is, mikken twee waarnemers op hetzelfde oogenblik, hetzelfde punt eener wolk. Om zulks te kunnen doen, moeten zij natuurlijk door middel van den telefoon, met elkander in verbinding staan. Dan teekenen beide de hoeken op, welke de kijker van hun toestel met het horizontaal vlak en de lijn die beide punten voegt, maakt. Door een eenvoudige berekening verkrijgt men dan de hoogte van het gemikte punt.

Veel juister is de hedendaagsche fotografische methode: aan den theodoliet is een fotografisch toestel gevoegd, dat aan al zijne bewegingen deel neemt. Als men dus wolken fotografeert, worden terzelfdertijd op de plaat twee gekruiste draden gedrukt, waarvan het kruispunt zich juist op de optische as van den kijker bevindt; de beweging van den kijker in een vertikaal vlak meet de hoogte van het gefotografeerde punt boven den gezichteinder. Daarenboven kan het gansche toestel rond eene verticale as draaien, en den hoek, dien het beschreven heeft, leest men op eenen horizontalen cirkel.

In het observatorium van Trappes zijn twee dergelijke toestellen op vasten afstand (1318 m.) van elkander gevestigd. Fotografieën van dezelfde wolken worden op hetzelfde oogenblik genomen.

Door dergelijke berekeningen is men er toe gekomen de middelbare hoogte der verscheidene wolken te kennen. Elke wolkenvorm zweeft op eene zekere hoogte die op weinig na, voor eiken vorm altijd dezelfde is. Uit die berekeningen mag men besluiten, dat de lange nevelachtige lagen wolken (stratus) de laagste zijn en ongeveer op 550 m. middelbare hoogte drijven. Juist daarboven vinden wij de grijze regenwolken (nimbus) op eene middelbare hoogte van

[p. 109]

700 tot 800 m. Daarop volgen de prachtige stapelwolken waarvan de basis op 1450 m. zweeft en de kruinen tot 2000 m. stijgen.

De schaapwolkjes (cirro-cumulus) bevinden zich op eene hoogte die tusschen 4700 m. en 10500 m. verschilt. De cirro-stratus, de witte, lichte sluier die soms het hemelsblauw met moeite verflauwt, strekt zich tusschen 5500 tot 12000 m. uit. Eindelijk de cirri of vederwolken zijn de hoogste en zweven tot op 15000 m. en meer. Zijn al de vormen, die de wolken aannemen, de ontwikkeling van eenen stratus, die altijd hooger en hooger zou stijgen of zijn zij afzonderlijke vormen, die de waterdamp op die hoogten aanneemt volgens de richtingen of sterkte der winden? Kunnen de grijze sluiers, die soms aan de basis van den cumulus hangen, door dezen laatste plotseling opgeslorpt worden, of kunnen de cumulus-knotsen tot de vorming der cirri-veders aanleiding geven?

Slechts de wolkenfotografie zal ons daarop nadere en nauwkeurige inlichtingen kunnen geven.

A. Bracke.