Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 6

[p. 257]

De hannekenuit.

De sneeuw lag vuisten dik in de straten van 't dorp; de menschen die 's avonds naar huis gingen, hadden er een baantje in getrapt, dat nu bij het fletse licht der maan, op een zwart streepten geleek, van 't eene eind naar 't ander, 't halverwege de straat getrokken... en zoo heel het dorp rond, waar huizen stonden.

Wie 's nachts nog buiten moest zijn, volgde dat wegelingsken om niet tot over de knoesels in de sneeuw te zakken; maar 't was zoo griezelig koud, dat geen levende ziel zijn deurken opendeed.

Het sloeg negen van den avond: het uur van den hannekenuit.

Aan 't einde van het dorp dook hij op; de frak tot aan den hals dichtgeknoopt, de haren muts over de ooren getrokken, de handen in dikke, wollen wanten.

Hij boorde de punt van zijne zware piek in 't sneeuwbed, keek eens naar de lucht om aan den gang van de wolken te zien, hoe lang die verwenschte kou nog zou aanhouden en ging dan verder.

Hij was een lange, magere vent van t'halven de zestig, die zijn dienst met echte hondentrouw vervulde.

Zijn voorganger was afgezet geworden, omdat hij halve nachten in de kroegen zat en dieven en kwaaddoeners volop kermis liet vieren.

In den nieuwe had men meer vertrouwen; hij kwam van onder dienst, waar men naar zijn gedrag had gehengeld en alles in regel bevonden.

[p. 258]

Ruim veertig jaar was hij nu hannekenuit en de overheid had nog de eerste klacht over hem in te brengen.

De eerste nachten had hij het erg kwaad gehad: hij kende de negen roepen nog niet van buiten, en dan, dat alleenloopen, 't waken op uren als anderen sliepen... 't Was hard en afmattend.

Na een jaar was hij 't nieuw leven gewoon en onder zijne hoede sliepen de menschen als gelukzaligen.

Als hij 's morgens thuis kwam bleef hij in 't bedde tot den noen en gebruikte 't overige van den dag aan veldarbeid.

's Zondags namiddag dronk hij eenige pintjes in de herbergen waar de boeren kaartspeelden.

In gewone omstandigheden bleef zijn mond meesttijds gesloten, doch met het bierdrinken werd hij spraakzaam. Dan vertelde hij uit zijn jongen tijd, de ongeloofelijkste dingen, die hij tijdens zijne nachtelijke ronden had beleefd..... De boeren slikten zijn praatjes als suikerkoek en vergaten somwijlen het kaartspel om beter te luisteren.

Was de hannekenuit, als hij een half stuk in den kraag had, een grootspreker, toch was hij als de meeste babbelaars geen lafaard en menig afdoende feit was in 't dorp bekend, waarbij hij de grootste stoutmoedigheid had aan den dag gelegd.

In zijn fleur was hij van hel noch duivel benauwd; maar nu werd hij oud, zijne krachten namen zichtbaar af en hij gevoelde dat het niet lang meer duren zou.

Men zou hem eerlang doen aftreden en dat kwelde hem dag en nacht. Hij was aan zijnen post verkleefd als aan het leven; hij was er fier op, de hoede over de slapende zielen te hebben; gelijk de buldog het huis zijns meesters, bewaakte hij de eigendommen; zijne trouw was met geen goud om te koopen en waar hij onraad vreesde, snuffelde hij met ingehouden adem rond, de scherpe piek stekens gereed.

Zijn titel van hannekenuit zou hij voor geene koningskroon hebben geruild ..... en die titel zou hem gaan ontvallen!

[p. 259]

Dat maakte hem soms verdrietig... moedeloos.

Langs het vastgetrapte wegelingsken ging hij het dorp in.

't Was zoo stille, dat men de oude horloge in den kerktoren hoorde likken.

Hier en daar piepte nog een lichtstraal door den glazen waaier van een huizeken.

De hannekenuit wist wat daar binnen gebeurde!

Hij kende zijn volk tot in 't merg van de beenderen.

Hij kon al de hutten aanwijzen waar de vrouw tot laat in den nacht op 't kantkussen zat te wroeten om de huishuur te verdienen; hij wist u te zeggen onder welke daken liefde en vrede ademde, en waar de bewoners al vloekend en krakeelend te bed gingen; van elke herberg kende hij de avondzitters en de gewone nachtraven kon hij u elk uur van den nacht aanwijzen.

Zijn kop was een boek, waarin de levenswijze en 't gedrag van iedere levende ziel waren opgeteekend.

Eerst volgde hij de breede straat, die dwars door het dorp liep, draaide vervolgens de kerk rond en tastte eens aan de groote deur of het Huis Gods wel met slot en sleutel vast was.

Dan zette hij koers naar de markt.

Te midden van 't plein bleef hij staan, plantte de piek in de sneeuw en bleef wachten....

Hij haalde eene pruim tabak boven, stak die in den mond en begon er gulzig op te knauwen.

Zijne oogen keken van onder de muts naar de slapende huizen: bij den dokter was nog licht; de hannekenuit wist dat de man op dit uur zijn slaapmutsken pakte in ‘De Zon’; achter 't bovenvenster der woning van den burgemeester danste de vlam van een kaarsje; de burgervader was op 't gewone uur in zijn slaapkamer.

Op de neergelaten gordijn van eene vitrien teekende de

[p. 260]

schim van den dorpskleermaker de zonderlingste figuren; in ‘Den Ploeg’ was 't nog vol leven; al de vensters waren hel verlicht: 't kwartier van de nachtraven. In de andere huizen lagen al de zielen in zalige rust.

- ‘Alles in orde,’ - dacht de hannekenuit met voldoening en hij wachtte....

De dorpsklok kondigde het tiende uur aan...

Hij telde de slagen, spoog de pruim in de hand, kuchte een paar keeren om de keel goed vrij te maken en dan... met wijd geopenden mond en de oogen toe om geene silbe te verliezen, zong hij met zware, sleepende slem:

‘Blaast uit, 't keerslicht ende vier!
Bidt voor de zielen in 't vagevier!
Tien uren heeft de klok!...

Een oogenblik bleef hij met open mond staan, als bedwelmd onder den indruk van zijn griezelig gezang, stak vervolgens de pruim terug achter 't kakebeen en ging dan naar ‘Den Ploeg.’

De nachtraven zaten bij de kachel te jokken en te giegelen; twee meisjes met gepoeierde gezichten en 't blonde haar in hanenkam opgezet, deelden in de algemeene leute.

De hannekenuit legde de wanten op de toogbank, schoof de muts wat hooger en vroeg een druppel.

't Was zijn gewoonte niet, maar met zoo'n kou verwarmt een borrel het bloed.

De jonge herbergzitters zwegen en keken kwansuis naar den langen vent, die hun in hun plezier kwam storen.

Hij proefde eens aan de jenever, smakte eenige keeren met de lippen en goot dan den inhoud door de keel.

Hij betaalde en ging buiten.

Het giegelen binnen de herberg hernam zijnen gang.

- ‘Nachtuilen!’ - gromde hij, de muts lager trekkende en ging dan verder.

Om middernacht had hij al de straatjes van het dorp

[p. 261]

doorkruist; 't stond zoo in zijn lastenbrief en nooit was hij er een duim breed van afgeweken.

Nu is hij buiten de kom van het dorp, niet verre van het hek eener hoeve.

Gewoonlijk begint de waakhond bij zijne nadering te blaffen; hij laat het beest dan maar huil en tot hij bij het hek is.

Dan gluurt hij door het latwerk en met een zacht ‘koes Fox, ik ben het,’ brengt hij den hond tot zwijgen.

Dat hondengeblaf klinkt in de ooren van den hannekenuit als kermismuziek; hij is er zoo aan gewend, dat hij er een kwartier uit zijn weg zou voor loopen; 't breekt het stille van den nacht, de eenzaamheid zijner wandelingen 't geeft hem de gelegenheid om tot een levend wezen te spreken, als de menschen slapen.

Die hond is zijn vriend geworden; beiden hebben dezelfde functie te vervullen, zij zijn ambtgenooten en doen hunnen plicht met dezelfde onwrikbare trouw.

Het bekommert den hannekenuit, dat het beest den gewonen groet niet laat hooren.

Hij waggelt aan 't paalwerk om gerucht te maken, alles blijft stil.

- ‘Er moet iets gebeurd zijn; de hond is ziek of dood,’ - peinst hij en hij steekt de piek tusschen de klampen van het afsluitsel om het hek open te wrikken.

Met kloppend hart nadert hij het honden kot.

Er loopt eene koude rilling door zijn lijf, de pruim valt uit zijn mond.....

De trouwe waker, zijn vriend, ligt vóór het hok met uitgestrekte pooten in de sneeuw.

Een lap vleesch hangt half uit zijn bek.

Hij wrijft met de hand over de ruige haren, de pooten snikken eenige keeren en vallen terug neer.

De hannekenuit staat recht en ziet angstig rond.

[p. 262]

Niets verroert rondom hem. De hoeve ligt in doodslaap, gedekt met het witte kleed des winters.

Hij komt bij de woning,... de deur staat met eene spleet open.

- ‘De hond werd vergeven, er zijn dieven in huis,’ - denkt hij.

Nu is hij niet meer bang; zijn oude moed van trouwen waker wordt schielijk wakker; 't bloed jaagt met wilde kracht naar zijn hoofd, hij voelt zich nog eens sterk.

Hij stoot de deur open en wil binnengaan.

Opeens springt een zware vent hem tegen 't lijf.

't Is de dief, die bij het krijschen der deur in zijn misdadig opzet wordt verrast.

- ‘Sta!’ - roept de hannekenuit, en hij klemt den inbreker in zijne armen.

Vreeselijk oogenblik.

De dief doet wanhopige pogingen om te ontsnappen, maar de armen van den hannekenuit zijn stalen veren, die het lijf van den schelm bijkans verpletteren.

Na een oogenblik rollen de mannen in de sneeuw; de dief, die de handen vrij heeft, beukt vloekende, met de sterke vuisten op den kop van den hannekenuit, trekt hem het haar van den schedel, krabt met de nagels diepe groeven in 't gezicht van zijn tegenstander, maar deze blijft vasthouden; hij is de hond, die liever sterft dan den vijand zijns meesters te laten loopen.

De worstelaars hijgen en zuchten en krabben diepe gaten in de bevrozen sneeuw, en tusschen de wanhoopskreten van den braven hannekenuit, die met schokkende stem ‘Hulp! hulp!’ roept, klinken de ruwe vloeken van den dief.

Lang kan het niet meer duren; de hannekenuit voelt zijne krachten verslappen, hij heeft het bloed van een twintigjarige niet meer en zijne tegenpartij is sterk.

Binnen de woning worden stoelen verschoven.

[p. 263]

De dief spant al zijne krachten in, geeft den hannekenuit een zwaren stomp op 't gezicht, voelt zich vrij en vlucht weg.

Op dit oogenblik komt de boer met eene brandende kaars in de hand, aan de deur.

Hij gilt het uit van schrik en angst, daar hij de twee trouwe wakers levenloos ziet in de sneeuw liegen.

Hij gaat den hannekenuit voorbij en bij het hondenkot; 't beest is koud en stijf en dat maakt hem razend kwaad.

Welhaast is geheel de hoeve te been.

Men onderzoekt de laden, de koffers, de kassen... alles is onaangeroerd gebleven.

De hannekenuit wordt binnengedragen en gewasschen; zijn gelaat is vol schrammen en blauwe vlekken, hij bloedt uit neus en oogen.

Nadat hij eenigszins is bekomen geeft men hem te drinken.

De boer zegt dat hij hem met nieuwjaar niet zal vergeten, maar voegt er onmiddellijk bij, dat het verlies van zijnen hond een grooten put in zijne kas zal maken.

Met die zalf op zijne pijnlijke wonden gaat de hannekenuit de straat op.

Hij moet nogeens 't dorp rond, 't staat zoo in zijn aanstellingsbrief en hij heeft tijd verloren.

Wankelend strompelt hij door de sneeuw.

De worsteling heeft hem danig afgemat, het bloedverlies zijn verstand beneveld... meer dan eens dreigt hij te vallen, maar hij kampt met geweld tegen de immer groeiende lichaamsverzwakking, steekt eene versche pruim in den mond en blijft gaan...

Op den gestelden tijd is hij rond; dat doet hem deugd en stelt zijn geweten gerust.

Ten tweede male komt hij op het marktplein en wacht...

Het slaat zes uren op den toren.

Hij opent den mond voor den laatsten roep, wil kracht aan

[p. 264]

zijne stem geven, maar 't gaat niet en flauw, als de klacht van een stervenden krijgsman op 't oorlogsveld, galmt het over 't sneeuwveld:

‘Ontwaakt, ontwaakt!
De dag die naakt!
Zes uren heeft de klok!

't Is middag; 't uur waarop de gezonde menschen aan tafel zitten en eten.

De hannekenuit is ziek en blijft in 't bedde liggen; een doek verbergt de wonden aan zijn voorhoofd, zijn gezicht is vreeselijk gezwollen.

De burgemeester, die inlichtingen over het gebeurde kwam nemen, heeft hem getroost en hem tot na zijne herstelling verlof gegeven.

't Huis blijven! 't Zou hem nog zieker maken, de menschen zouden kwalijk rusten als zij de negen roepen niet hoorden!

Met de oogen naar de zoldering en de armen op de borst gevouwen, wacht hij het afgaan van den dag.

Om acht uur probeert hij om op te staan.

Hij moet zich aan den bedstijl vasthouden om niet te vallen; hij gaat eenige keeren de kamer rond,... 't bloed vloeit al krachtiger, er komt meer vastheid in zijn stap.

- ‘'t Zal gaan,’ - zegt hij vergenoegd, en dan zet hij zich bij de tafel om te eten.

Juist om negen uur ploddert hij door de sneeuw, traag, met slepende voeten.

Tweemaal blijft hij staan, niet wetende of hij voortgaan of terugkeeren zou.

De drift naar waken en plichtbetrachting overwint. Hij slentert 't dorp in.

Op het marktplein wacht hij het tiende uur.

Weer ziet hij het licht in de woning van den dokter, 't kaarsvlammetje bij den burgemeester, de schim van den

[p. 265]

kleermaker, de verlichte vensters van ‘Den Ploeg’ en de slapende huizen daarnevens.

De klok heeft het uur aangekondigd.

Nu is het zijne beurt.

Hij opent den mond, maar zijne stem geeft geen geluid......

Alles begint te draaien; hij zoekt met de handen in de ruimte als een blinde, wankelt naar de kerk en zakt op den trap ineen......

't Heeft in den morgen gesneeuwd.

De klokkenluider komt den Tempel openen; hij ziet eene vormlooze sneeuwmassa tegen de deur liggen, steekt er de hand in om een doorgang te banen.... maar springt vol schrik achteruit...

Hij heeft het lijk van den armen hannekenuit betast.

De trouwe waakhond is op zijn post den dood der braven gestorven.

Lod. Scheltjens.