Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 2

[p. 177]

Over chromophotografie.

Men zal zich nog herinneren met welke geestdrift de vernuftige methode van den Franschen geleerde Lippmann, gegrond op het princiep der interferenties, om positieve glasphotografieën in natuurlijke kleuren te vervaardigen overal werd onthaald; hoe iedereen, vooral de uitvinder zelf, de hoop koesterde dit stelsel weldra de voldoende volmaking te zien verkrijgen om het volkomen praktisch te maken en toe te laten de gewone zwarte beelden op papier te vervangen door positieven die al de tinten der natuur aanbieden.

Het is nu reeds een zestal jaren geleden dat Professor Lippman zijne eerste onvergankelijke chromophotografieën daarstelde, en tevens zelf den wensch uitdrukte zijne handelwijze spoedig door mannen van het vak te zien vereenvoudigen en volledigen en uit een praktisch oogpunt tot de volmaaktheid te brengen. Wij stellen ons dus voor de vorderingen na te gaan die zijne methode voor alsnog heeft gemaakt en te doen zien in welke mate zijne desiderata zich hebben verwezenlijkt.

Zoo men weet, verkreeg de heer Lippmann zijne gekleurde glaspositieven niet langs scheikundigen, maar langs natuurlijken weg: de gevoelige plaat, eene lichte orthochromatische gelatine- of collodionemulsie, die zich gemakkelijk door de lichtstralen laat doordringen, wordt geplaatst op een reflecteerend vlak, op een kwikbad, b.v., dat het doorgaande licht terugkaatst. De stralen die door het objectief heen dringen, gaan gedeeltelijk door de plaat, en worden dan op het spiegelvlak gereflecteerd. De interfereerende, invallende en teruggekaatste stralen werken beide op het zilverzout; er vormen zich aldus in de gevoelige laag een overgroot aantal dunne doorschijnende zilverplaatjes, wier dikte met de golflengte der

[p. 178]

verschillende kleuren overeenstemt; het licht dat er nu opvalt wordt tweemaal teruggekaatst, eens op elk der beide vlakken van ieder plaatje; die twee lichtstralen interfereeren en geven aan den aanschouwer den indruk van de eene of de andere kleur.

Nu, de voornaamste vooruitgang bestaat in het verkorten van den expositietijd: zoo is men er in geslaagd voortreffelijke portretten te bekomen in eenige minuten, iets wat vooreerst volstrekt onmogelijk was; want zelfs voor het photografeeren van een landschap in volle zonnelicht, moest in den beginne de gevoelige plaat een zeer geruimen tijd aan de werking der lichtstralen worden blootgesteld.

De firma ‘Lumière et fils’, beroemde photografen van Lyon, heeft stellig het meest bijgedragen tot het volmaken der methode van Lippmann; de vooruitgang dien deze schrandere beoefenaars hebben tot stand gebracht, is alleszins merkwaardig. De photografieēn van landschappen die zij vervaardigd hebben, laten verre achterwege de eerste pogingen in die richting gedaan door den uitvinder zelven; en hunne kleurenportretten zijn zoo prachtig, de onderscheidene tinten zijn er met zooveel kracht en duidelijkheid weergegeven, dat hier voorzeker al de vooruitzichten van den geleerden natuurkundige eene werkelijkheid zijn geworden.

Tijdens de zitting van den internationalen photografischen Bond, te Genève, hebben de Heeren Lumière portretten vertoond die eenieders bewondering opwekten: de kleur van het vleesch was van eene volmaakte zachtheid; de zuiverheid der witte deelen was onberispelijk; en men merke wel op dat in kleurenphotografie het weergeven der witte tinten eene groote moeilijkheid is; immers, het wit is de resultante van al de kleuren; de gevoelige plaat moet dus volkomen orthochromatisch zijn voor al de lichtstralen. Hetgeen vooral de aandacht opwekte waren de beeltenis van een officier waarin de metaalglans der galons en der knoopen van het uniform zich duidelijk liet erkennen; en die van een scheikundige omringd van een aantal bokalen die allerhande gekleurde oplossingen bevatten. De landschappen die zij ten toon stelden waren werkelijk uitstekend; de kleuren der zandige lanen, der graszoden, der boomen en der bloemen waren alle van eene treffende realiteit.

[p. 179]

Men ziet dus dat indien het slechts te doen was om gekleurde glaspositieven te verkrijgen, men zou mogen verklaren dat het oogenblik nakend is waarop de chromophotografie de gewone monochromatische beelden zal vervangen; doch het vraagstuk is omslachtiger; het grootste gedeelte der oplossing blijft noch altijd te vinden, namelijk het vermenigvuldigen der proeven door middel van een eerste negatief.

Vóor een drietal jaren werd in een wetenschappelijk tijdschrift aangekondigd dat dit vermenigvuldigen van gekleurde papierpositieven in hoofdzaak was gevonden: met behulp van een veelkleurig glasnegatief zou men door afdrukken op eene gelatinelaag, zooveel kleurpositieven kunnen bekomen als men wil, evenals men nu van een gewoon cliché de zwarte papierpositieven afdrukt. Men staafde zich op dit feit dat wanneer men eene dunne vochtige gelatinelaag drukt op een vlak dat de bekende interferentie-verschijnselen aanbiedt, als op paarlemoer, op eene glasplaat met dicht bij elkander evenwijdige strepen of op elk ander voorwerp dat zulk een veelkleurigen weerschijn vertoont, men bemerkt dat de lijmstof den vorm der onevenheden van de oppervlakte zoo volledig weergeeft, dat men er al de kleurschakeeringen van het voorwerp zelf op kan aanschouwen. Doch dit theoretisch vooruitzicht der beslissende volmaking van de methode van Lippmann heeft zich hoegenaamd niet verwezenlijkt, want van die uitvinding heeft men nader niets meer vernomen.

Sommigen vermeenden ook dat men, door contact en interferentie, er toe zou komen een kleurenbeeld te verkrijgen dat complementair zou zijn van de eerste phototype; en dat dan zou dienen om op een vliesje een positief van dit tweede beeld te bekomen dat dan naderhand op papier zou overgebracht worden. Ook in dien zin zijn geene resultaten bekend.

Zoó komt het dat, om gekleurde positieven op papier te vervaardigen, men nog altijd de onrechtstreeksche methode aanwendt van Cros en Ducos du Hauron; zij is gegrond op de wetten der complementaire kleuren, uiteengezet door Chevreul en zij bestaat in het vormen van drie afzonderlijke proeven waarin de drie hoofkleuren, het rood, het geel en het blauw heel en al gescheiden zijn. Door drie gekleurde glazen, een groen, een blauw purperachtig en een oranjekleurig glas, de drie complementaire kleuren der hoofdtinten, maakt men

[p. 180]

van het voorwerp drie onderscheidene phototypen of ongekleurde negatieven; die drie phototypen zijn identiek wat aangaat de lijnen die het afgebeelde voorwerp begrenzen, maar zij zijn totaal verschillend voor de verdeeling der klare deelen en der schaduwen, want de glazen hebben onderling eene der drie grondkleuren, waar zij ook voorkwamen, uitgedoofd. Met behulp van die drie clichés vervaardigt men op een gelatinevliesje, van de benoodigde kleurstof voorzien, drie afzonderlijke monochrome positieven, een rood, een geel en een blauw beeld, welke op elkander geplaatst een veelkleurig beeld geven van het voorwerp, dat veel gelijkenis heeft met eene aquarelle. Door enkelen wordt die methode als eene onbeduidende kunstgreep aangezien; door andere bevoegde personen wordt ze echter sterk opgehemeld. Nochtans moet men bekennen dat ze met de eigenlijke kleurenphotografie niets te maken heeft; en dat de pogingen die langs dien weg gedaan worden, de oplossing van het problema geen stap zullen doen vooruitgaan: het is enkel eene photochromafie of herstelling der kleuren en niet eene chromophotografie die rechtstreeks de kleuren weergeeft. Verder is het stellig dat die handel wijze uit een praktisch opzicht nog niet genoeg is gevorderd om de gewone positieven te vervangen; immers zij blijft nog altijd in de handen van enkelen; en persoonlijk hebben wij slechts eenmaal de gelegenheid gehad eene dergelijke photografie te bezichtigen: het was eene autotypie in vier kleuren, vervaardigd te Weenen, en dienende als illustratie voor een Nederlandsch werk; zij was voortreffelijk; de vierde kleur was hier, vermeenen wij, het zwart, dat was aangewend geworden om de schaduwen wat meer te doen uitkomen.

De photochromafie is ook door de Heeren Lumière gewijzigd en merkelijk verbeterd; hunne handelwijze berust op de eigenschap dat gelatine die met eene oplossing van dubbelchroomzuurkalium is gedrenkt geweest, de kleurstoffen niet meer opneemt op de plaatsen die door het licht zijn aangetast. Op eene glasplaat wordt eene dunne laag bichromaatgelatine gelegd en achter het negatief van eene der drie grondkleuren, het rood b.v., verlicht: wordt die plaat nu in water gedompeld dat roode kleurstof in oplossing of hangend in fijn verdeelden toestand bevat, dan zullen al de deelen der laag die

[p. 181]

door het licht niet zijn gewijzigd, en die overeenstemmen met de roode deelen van het voorwerp (de phototypen zijn in dien zin vervaardigd), de kleurstof opnemen en aldus het roode positief vormen. Als het droog is, wordt er dun laagje collo dion opgebracht, en daarboven eene tweede laag bichromaatgelatine voor de gele kleur; en zoo insgelijks voor het blauw. Op die wijze hebben die knappe photografen merk waardige afdrukken bekomen die, zoo het schijnt, de prachtigste zijn die men tot hier toe langs onrechtstreekschen weg heeft kunnen verkrijgen.

Door andere beoefenaars is de phototypie aangewend geworden; met drie verschillende soorten van drukinkt, de drie hoofdkleuren, worden de drie positieven achtereenvolgens afgedrukt, het eene boven het andere, met behulp van drie afzonderlijke bichromaatgelatinelagen op glas die elke achter een der drie phototypen zijn verlicht geweest. Bij al deze methoden is natuurlijk het grootste bezwaar de afdrukken juist op de behoorlijke plaats te brengen.

Het is insgelijks langs eenen omweg dat man gekleurde beelden op een scherm projecteert: in Frankrijk heeft een vermaard photograaf, die zich door menige uitvinding of volmaking op dit gebied heeft beroemd gemaakt, de Heer Léon Vidal, merk waardige uitslagen verkregen door middel van drie projectielantaarns, drie afzonderlijke ongekleurde phototypen, vervaardigd volgens de hier hooger beschreven manier, en drie gekleurde glazen, de drie hoofdkleuren. Die drie beelden worden op het scherm zoo juist op elkander gebracht dat door synthesis der tinten zich een enkel veelkleurig beeld vormt van eene aangrijpende echtheid.

Als conclusie, moeten wij dus erkennen dat indien in theorie de chromophotografie nu werkelijk bestaat en men onvergankelijke veelkleurige beelden in korten tijd en met onberispelijke duidelijkheid kan bekomen, de methode van Lippmann voor alsnu al de vruchten niet heeft gedragen die men er in den beginne van verwacht had. Tot hiertoe heeft ze te weinig vorderingen gemaakt; en de persoonlijke opzoekingen van den uitvinder zelven hebben den noodigen vooruitgang niet verwezenlijkt. Er blijft nog een gewichtige stap te doen vooraleer ze in de loopende praktijk kan worden opgenomen.

Ed. Verschaffelt.