Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 1

[p. 189]

Boekbeoordeeling.

Vesalius in Spanje, door Sleeckx (Uitg. van het Taalverbond, n^r 12). - X + 296 biz. Gent, J. Vuylsteke, 1895. Prijs: 3,00 fr.

Laten wij eerst en vooral hulde brengen aan den voorbeeldigen ijver en de onvermoeibare werkkracht van vader Sleeckx, die op vijf en zeventigjarigen leeftijd - den 18 Febr. wordt hij 78 jaar - den noodigen moed heeft gehad om een uitgebreiden, historischen roman te vervaardigen, waartoe lange voorbereidende studiën zijn vereischt geweest. En men denke niet dat het boek, in een of ander opzicht, de sporen draagt van dien hoogen ouderdom, wel integendeel; het getuigt van zooveel geschiedkennis, van zoo gelouterden kunstsmaak, frissche opgewektheid en keurigheid van taal en stijl, dat men zweren zou een schrijver in zijn volle levenskracht voor te hebben.

De intrige van het verhaal komt hierop neer: Fabiaan, de pleegzoon van Vesalius, is smoorlijk verliefd op Doña Marcela, de beeldschoone dochter van don Pedro de Moralez; deze is het kopstuk der Madrileensche geneesheeren, die den Vlaamschen ontleedkundige, om zijn hooge stelling aan 't hof van Philip II, haten en vervolgen. Het zoete minnespel gaat zijn gang en blijft voor beide vaders een geheim, totdat Leonardo de Roga, de vuigste handlanger van de Moralez, insgelijks op Marcela verzot, haren vader er van onderricht. Daarop volgt een aanslag op het leven van Fabiaan, die evenwel mislukt. De Moralez en zijn dochter komen op het gerucht toegeschoten. Door haar vader vervloekt, omdat zij

[p. 190]

haar beminde beschermt, krijgt zij een zenuwaanval, en valt neer om niet meer op te staan.

Te vergeefs pogen de geneesheeren haar tot het leven terug te roepen. Het lijk, in de kerk gebracht, doch ter oorzake van een plechtig auto-da-fé, niet onmiddellijk begraven, wordt er door Vesalius, díe aan 's meisjes dood niet gelooft, heimelijk weggehaald en naar zijn huis gevoerd. Door zijn vijanden van lijkroof beschuldigd, wordt Vesalius in zijn eigen woning door het opgehitste volk bestookt, en de officieren van het H. Ambt (Inkwisitie) zijn op het punt hem gevangen te nemen, wanneer de schijndoode, als een Deus ex machina, uit een aangrenzend vertrek te voorschijn treedt, en op hare beurt haren redder.... redt. Nu erkent de Moralez de hooge bekwaamheid van Vesalius en schenkt zijn dochter aan Fabiaan.

Zooals men ziet, is hier een hooggespannen dramatische handeling, die den lezer dan ook in 't diepste diep van zijn gemoed aangrijpt. Een liefderoman, zich ontspinnend tusschen Capulet's en Montecchi's - tusschen kinderen van vijandige ouders - is steeds een geliefkoosd onderwerp der schrijvers geweest, en Sieeckx zelf heeft het meer dan eens behandeld, maar door het eigenaardige der opvatting en het prachtig historisch kader, heeft hij het weer gansch weten te vernieuwen. Misschien zullen sommigen de ontknooping - een echt coup de théâtre, door het eerste hoofdstuk reeds voorbereid - een weinig te kunstmatig vinden, doch, mijns erachtens, raag in onzen tijd van zoo veel besproken verschijnselen van neurasthenie en psychiatrie, van hypnotisme en nona, het opvoeren eener typische zenuwlijderes als een actualiteit gelden.

In het laatste derde van het boek, treedt het tot alle tijden en landen behoorende menschelijk drama bepaald op den voorgrond, terwijl in het eerste gedeelte hoofdzakelijk de historie aan het woord is. En laat ik maar dadelijk zeggen, dat de geschiedkundige omlijsting de meesterhand verraadt. Aanhoudende en nauwgezette studiën, gesteund door een scherpziend oog, hebben Sieeckx in staat gesteld het langvervlogen en zoo woelige tijdperk van Vesalius en Philip II te doorschouwen en herop te wekken, en een aantal hunner tijdgenooten in hun eigenaardige omgeving te doen verrij-

[p. 191]

zen. Ze staan daar vóor ons, die menschen, in levenden lijve: zij hebben vleesch en bloed en zenuwen, en men ziet het, men hoort en voelt het dat zij leven, dat zij door en door gezond zijn. Vooraan staat Vesalius, in al den glans van zijn zielenadel, van zijn schitterend genie, zijn stalen moed en edele naastenliefde. Aan zijne zijde bevinden zich twee andere Vlamingen, zijn verknochte dienaar Claudius en Fabiaan, de veelbelovende, edelaardige pleegzoon. Van den kant der Spanjaards zijn vooral de nijdige lasteraar, don Pedro de Moralez, de snoode lafaard de Roga, en de gelukzoeker Diego Valdera, de rustelooze plannensmeder, met veel uitsprong geteekend. Ook op Philip II valt een helder licht, o schoon Sleeckx, - dit dient gezeid - in zijn ‘Vesalius’ geen diepe karakterstudiën heeft willen leveren. De vrouwentypen, Doña Marcela en haar volgjuffer Teresa, zijn zeer innemende, con amore geschilderde figuren.

En de meeste dezer personages dragen het kenmerk van hunnen tijd, met zijn diepen eerbied voor koning, Kerk en H. Ambt, zijn dweepzieken godsdienstijver, zijn auto- da- fé's en vrome Madonavereering, - wat niet belet dat sommige onder hen echte schurken zijn, want godsdienst en schelmerij kunnen zeer goed samengaan.

Alleen de portretten van Claudius en Fabiaan schijnen mij met een tintje idealisme overgoten. Ongetwijfeld is Sleeckx' ingenomenheid met zijn geliefd Vlaanderen de oorzaak, dat hij al zijn Vlamingen tot toonbeelden van waren zielenadel heeft gemaakt. Doch, ik zal me wel wachten het den schrijver euvel te duiden, waar hij enkele zijner personages ietwat boven de werkelijkheid verheft, daar Max Rooses hem tot een grief aanrekent het niet genoeg gedaan, zijn personages te weinig ongemeen gemaakt te hebben. En waar Rooses, in het schetsen van Sleeckx' beeld, dezen gevoel ontzegt, schijnt ‘Vesalius’ er nogmaals op aangelegd om daartegen in verzet te komen. Het blijkt immers, dat de schrijver zich hier, evenals voor zijn ‘Zannekin’, bij het herdenken aan de grootsche figuur van zijnen held, aan den rechtmatigen en roemvollen opstand onzer vaderen tegen de dweepzucht en dwingelandij van Philip II, heeft voelen jong en warm worden, en ons zijn ontroering heeft weten mede te deelen. Ditmaal wederom heeft hij kleuren en tonen gevonden, die

[p. 192]

zijn tafereelen kracht en gloed bijgezet, den lezer tot het einde toe geboeid, en hem soms de tranen uit de oogen geperst hebben.

Is de lokale kleur in het schilderen van plaatselijke aangelegenheden, van godsdienstplechtigheden, herbergtooneelen en liefdesuitingen, met éen woord, de historische getrouwheid in het heropwekken van menschen en dingen een der hoofdhoedanigheden van dit werk, een niet minder groote verdienste is de kristalheldere, vlekkelooze taal, de levendige, natuurlijke stijl. Herhaalde malen werd het reeds gezegd, dat Sleeckx een geboren verteller is, dat zijn bij uitstek vloeiend proza een persoonlijken stempel draagt. Inderdaad, niemand weet als hij zoo gemakkelijk, zoo ongekunsteld en smaakvol iets in te kleeden, voor elke zaak en ieder denkbeeld een zoo gepast woord te vinden. Niemand ook besteedt meer zorg om zijn taal te zuiveren van het minste vlekje, en daardoor steekt hij tegen het meerendeel onzer Vlaamsche schrijvers zeer gunstig af. En die kostelijke eigenschappen van taal en stijl, welke Sleeckx' mooiste werken van vroeger kenschetsen, versieren ook zijn ‘Vesalius’. Met rechtmatige fierheid dus mag hij op dit zijn jongste gewrocht neerzien; ik houd me overtuigd, dat het nageslacht het onder zijn beste pennevruchten zal rangschikken.

D.

A. De Cock.